“ਮੰਜੇ ਦੇ ਪਾਵੇ ਹੇਠਾਂ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ...”
(11 ਅਕਤੂਬਰ 2019)
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾਰੂ ਸੰਤਾਪ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਠੰਢੇ ਕੀਤੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਧਸ ਕੇ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕੰਗਾਲੀ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਖਾਂਤਮਈ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਔਰਤ ਇੱਕ ਮਾਂ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਭੈਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਦਿਆਂ ਮਾਤਮੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੋਟਾ-ਪੋਟਾ ਦੁਖੀ ਔਰਤ ਦੀ ਹੂਕ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਖੂਨ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ, “ਜਵਾਨੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਖਸਮ ਨੇ ਰੋਲ ਦਿੱਤੀ। ਬੁੱਢਾਪਾ ਪੁੱਤ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਨੇ ਰੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਜਾਵਾਂ?” ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 16 ਤਲਾਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ਈ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾ ਸੁਹਾਗਣ ਸਮਝਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਧਵਾ।
ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਕੇਸ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਸ਼ਈ ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਆਖ ਦਿੱਤਾ। ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਦੋਨੋਂ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਗਈ। ਬੱਸ, ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੇਕਾ ਘਰ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਆਸਰਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਵਿਆਹੀ-ਵਰ੍ਹੀ ਧੀ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆਂ ਕੋਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਾੜ ਟੁੱਟ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਜੇ ਮੈਂਨੂੰ ਉੱਥੇ ਦੁਬਾਰਾ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਖੂਹ ਖਾਤਾ ਗੰਦਾ ਕਰਦੂੰ। ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਤੀਹੋ-ਕਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਥੋਡੇ ਕੋਲ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਵਾਕ ਪਾਲ ਲਵਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਬਾਰਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀਆਂ ਨੇ। ਘਰ ਜਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਟਿਊਸ਼ਨ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਚਾਰ ਛਿੱਲੜ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਵਾਂਗੀ। ਥੋਡੇ ਉੱਤੇ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ। ਹਾੜ੍ਹਾ! ਮੈਂਨੂੰ ਧੱਕਾ ਨਾ ਦਿਓ।” ਮਾਂ ਬਾਪ ਅਤੇ ਇਕਲੌਤਾ ਭਰਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਧ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹੋ ਗਏ।
ਇੱਧਰ ਨਸ਼ਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਤਨੀ ਦੀ ਟੋਕਾ-ਟਾਕੀ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਪੰਜ ਕਿੱਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਦੋ ਕਿੱਲੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਤੀਜੇ ਕੀਲੇ ਨੂੰ ਉਹ ਵਾਢਾ ਲਾਉਣ ਹੀ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਤਨੀ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾ ਵੇਚਣ ਦੀ ਸਟੇਅ ਲੈ ਲਈ। ਦੋਨੋਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਵਰ੍ਹੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਨਸ਼ਈ ਭਰਾ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਪੋਟਾ-ਪੋਟਾ ਦੁਖੀ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਲੀਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ। ਆਮ ਕਿਹਾ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗੜੇ ਪਸੂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਿਗੜੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਨਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ। ਦੋਨੋਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਬੈਠੀ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਕੁੜੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਉਸ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ 6-7 ਸਾਲ ਨਰਕ ਭੋਗਿਆ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਟੁੰਨ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂਨੂੰ ਛੱਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕੁੱਟਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਪਟਕਾ-ਪਟਕਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਈ-ਕਈ ਡੰਗ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਵੀ ਠੰਢਾ ਰਿਹੈ।”
ਦੋਨੋਂ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਮਾਸੂਮ ਭਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਧਰ ਕੇ ਹੰਝੂ ਵਹਾਉਂਦੀਆਂ ਵਾਪਸ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕੁੜੀ ਇੱਕ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਬੈਠੀ ਰਹੀ। ਨਸ਼ਈ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਨਿੱਘਰਦੀ ਗਈ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੋਨੋਂ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਨਸ਼ਈ ਭਰਾ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈਆਂ। ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਵੀ ਸੀ। ਭੈਣਾਂ ਤਰਲੇ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, “ਇਹਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰ ਲਓ ਜੀ, ਸਾਡਾ ਪੇਕਾ ਘਰ ਉੱਜੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਵਿਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਪਿਆ ਹੋਇਐ। ਭਰਜਾਈ ਸਾਡੇ ਦੋਨਾਂ ਭਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਘਰ ਨੂੰ ਜਿੰਦਰਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।”
ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਹੋ ਰਹੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ-ਆਪ ਵੀ ਕੁਰਲਾ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਨਸ਼ਈ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਦੁਆ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਨਿੱਘਰਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਨਸ਼ਈ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ, “ਕਮਲਜੀਤ, ਕੀ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਬਾਪ ਬਣ ਸਕਿਆ ਹੈਂ? ਉਸ ਨੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਨਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, “ਕੀ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦਾ ਚੰਗਾ ਪੁੱਤ ਬਣਿਆ ਹੈਂ?” ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਨਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ, “ਚਲੋ ਇਹ ਦੱਸ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੂੰ ਸਿਹਰੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਤਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਆਪਣਾ ਪੇਕਾ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸਨੇ ਤੇਰਾ ਪੱਲਾ ਪਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੜਿਆ, ਕੀ ਉਹਦਾ ਵਧੀਆ ਪਤੀ ਬਣ ਸਕਿਆ ਹੈਂ? ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਜਵਾਬ ਉਹਦੇ ਵਹਿੰਦੇ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨੇ ਹੀ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਥਰੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਛਤਾਵੇ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਖਦੀ ਸੀ।
ਕਮਲਜੀਤ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਚੰਗਾ ਪੁੱਤ, ਚੰਗਾ ਬਾਪ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪਤੀ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਯਤਨ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਦੀ ਥਾਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉੱਭਰ ਆਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਤਰਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪਾਪ ਕੀਤੇ ਨੇ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਲਿਐ। ਘਰਵਾਲੀ ਮੈਥੋਂ ਅੱਕ ਕੇ ਪੇਕੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਤਲਾਕ ਦਾ ਕੇਸ ਵੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਸਿਰ ਧਰ ਕੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਪਿਆਰ ਕਰਾਂ ...” ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਰਹੇ ਕਮਲਜੀਤ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਵਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।
ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸੀ ਕਿ ਕਮਲਜੀਤ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤ ਕਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਭਾਂਅ-ਭਾਂਅ ਕਰਦੇ ਖਾਲੀ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਗੋਚੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਧਸ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪਰਨਾਲਾ ਉੱਥੇ ਦਾ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਇੰਜ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਮਕਾਨ ਉੱਤੇ ਸਫੈਦੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਪਾਸਾ ਵੱਟਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਉਹਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੁਲਾਕਾਤ ਸਮੇਂ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤਾ। ਕੁੜੀ ਨੇ ਹਟਕੋਰੇ ਭਰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ, “ਸਰ ਜੀ, ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧੁੱਤ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਮੰਜੇ ਦੇ ਪਾਵੇ ਹੇਠਾਂ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੱਸੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਵੀ ਇਹਦੇ ਕਾਰਿਆਂ ਕਾਰਨ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਤੋਂ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਵਾਕ ਵੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਡਰ-ਡਰ ਕੇ ਉੱਠਦੇ ਸਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ।”
ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਪੱਲਾ ਟੱਢ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਹਿਨੀਂ ਆਂ, ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਨੂੰ ਰੱਬ ਚੁੱਕ ਲਵੇ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਭੋਗ ’ਤੇ ਵੀ ਨਾ ਜਾਵਾਂ।” ਕੁੜੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਨਤੀਜਾ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
ਦਸ ਬਾਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਦੋ ਸਟਾਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੁਬਾਰਾ ਦਸਤਕ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਲੜਕੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਯਕੀਨ ਦਵਾਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਧਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਤਰਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਮਦਰਦ ਵਜੋਂ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਵਿਆਹੀ ਵਰੀ ਧੀ ਨੂੰ ਪੇਕੇ ਘਰ ਰੱਖਣਾ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਦੁੱਖ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ... ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ... ਸਭ ਕੁਝ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ, “ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਦੁਖੀ ਹਾਂ, ਬੱਸ ਰੱਬ ਹੀ ਜਾਣਦੈ।”
ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤੇਰਾ ਪਤੀ ਆਪਣੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਛਤਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਤੇਰੀ ਹਰ ਗੱਲ ਮੰਨਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਵੀ ਹੈ। ਤੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਤਸੱਲੀ ਕਰ ਲੈ। ਜੇ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਝੂਠੀ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾ ਜਾਵੀਂ। ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ।
ਆਖਰ ਕੁੜੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਰਾਜੀ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਤਸੱਲੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇੱਧਰੋਂ ਕਮਲਜੀਤ ਦੀਆਂ ਦੋਨੋਂ ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਫਿਰ ਕਮਲਜੀਤ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਨਿਮਰਤਾ ਸਹਿਤ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਫਿਰ ਅੱਥਰੂ ਵਹਾਉਂਦਿਆਂ, ਜਦੋਂ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝੁਕਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਫੜ ਲਏ। ਦੋਨੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਭੁੱਬੀ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਭਾਵੁਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਸਟਾਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੱਥਰੂ ਆ ਗਏ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਮਲਜੀਤ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਜੀਵਨਜੋਤ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਬੈਠ ਕੇ ਗਿਲੇ-ਸ਼ਿਕਵੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜੀਵਨਜੋਤ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਈ ਅਤੇ ਬੜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਹ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਹੈ ਉਹ ਥੋਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਪਊ।”
“ਹਾਂ, ਦੱਸੋ ਕੀ ਸ਼ਰਤ ਹੈ?”
“ਬਸ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਂਨੂੰ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਭੇਜੋਂਗੇ।”
ਜੀਵਨਜੋਤ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਮੈਂ ਮੁਸਕਰਾਕੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ। ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਖ਼ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਕੇ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਨਿਸਚਿਤ ਦਿਨ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਵਰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ। ਜੀਵਨਜੋਤ ਅਤੇ ਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਕਮਲਜੀਤ ਨੂੰ ਸ਼ਗਨਾਂ ਨਾਲ ਵਿਦਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਪਰਕ ਰੱਖਿਆ। ਕਮਲਜੀਤ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, “ਸਰ, ਥੋਨੂੰ ਮੁੜ ਕੇ ਉਲਾਂਭਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੂ।”
ਜੀਵਨਜੋਤ ਵੀ “ਠੀਕ ਹੈ ਜੀ ਸਭ ਕੁੱਝ” ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹੀ।
ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅੰਦਾਜਨ ਅੱਠ ਕੁ ਵਜੇ ਜੀਵਨਜੋਤ ਦਾ ਟੈਲੀਫੋਨ ਆਇਆ, “ਸਰ, ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਰ੍ਹੇ ਗੰਢ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੱਚੀਂ ਸਰ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦਾ ਸਵਾਦ ਹੀ ਹੁਣ ਆਇਐ। ਪਹਿਲੇ ਅੱਠ ਸਾਲ ਤਾਂ ਰੋਣ-ਧੋਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਜਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਮਨਾਉਣਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਦੋਨੋਂ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਕਮਲਜੀਤ, ਸਾਰੇ ਆਵਾਂਗੇ ਅਸੀਂ, ਥੋਡਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣਾ ਹੈ। ਮਿਲੋਂਗੇ ਨਾ ਤੁਸੀਂ?”
“ਜਰੂਰ ਮਿਲਾਂਗਾ।” ਮੈਂ ਅਪਣਤ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਕੁੜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਸਕੂਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਆ ਗਏ। ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅੱਥਰੂ ਵੇਖ ਕੇ ਚਿੰਤਾ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸੁਖ ਐ ... ਇਹ ਹੰਝੂ ...?”
ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਕੋਇਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੋਟਿਆਂ ਨਾਲ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਮੈਂ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹੋ-ਜਿਹੇ ਅੱਥਰੂ ਤਾਂ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ।”
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1766)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: