“ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਡਾਕਟਰ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ...”
(21 ਜੂਨ 2025)
ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਉਮੈਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਮੈਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਾ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਗਤੀ ਵੀ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਹੀ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹਉਮੈਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤਾਂ ਰੱਬ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਢੁੱਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਰਾਮ ਅਤੇ ਰਾਵਣ, ਦਰਯੋਧਨ ਅਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕੰਸ, ਭਵੀਖਣ ਅਤੇ ਰਾਵਣ ਦੇ ਹੰਕਾਰੀ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਹਉਮੈਂ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਨਿਮਰਤਾ ਵਾਲੇ ਪੂਜਣ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਬਣ ਗਏ ਪਰ ਹਉਮੈਂ ਵਾਲੇ ਘਿਰਣਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਬਣ ਗਏ। ਨਿਮਰਤਾ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਉਮੈਂ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਕਾਇਰਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦੋ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਪਹਿਲੂ ਹਨ। ਨਿਮਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਵੈਮਾਣ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ, ਖ਼ੁਨਾਮੀ ਅਤੇ ਭੁੱਲ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਖਿਮਾ ਉਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਗੁਨਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਹੀ ਖਿਮਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਾਈ ਘਨਈਆ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਫੱਟੜ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਹੀ ਭਾਵ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਦਰਯੋਧਨ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਖਿਮਾ ਮੰਗਕੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਕੌਰਵਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਤਬਾਹ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਣੀ ਸੀ।
ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਸਮਝਾਈ ਗੱਲ ਛੇਤੀ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਡਾਕਟਰ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੂੰ ਮਰਯਾਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੋਤਮ ਕਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਹੋਣਾ ਵੀ ਸੀ। ਬਣਵਾਸ ਭਿਜਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮੰਥਰਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਿਮਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਖਿਮਾਂ ਮੰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਛੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਖਿਮਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਖਿਮਾ ਮੰਗਣ ਅਤੇ ਖਿਮਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗਿਲੇ ਸ਼ਿਕਵੇ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੜ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦਿਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਖਿਮਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖਿਮਾ ਮੰਗਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਦਿਲੋਂ ਖਿਮਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਉਹ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਦ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਂ ਆਉਣ ’ਤੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਲੈਣਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਨੇੜੇ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਅਰਥ ਕੇਵਲ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਪਾਉਣਾ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ‘ਜੀ ਹਜੂਰੀ’ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਲੀਕੇ, ਅਦਬ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਣਾ, ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨਾ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਅਤੇ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰ ਗਰੀਬ, ਛੋਟਾ ਵੱਡਾ, ਅਹੁਦਾ, ਸਟੇਟਸ, ਘੱਟ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ। ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਤੁਹਾਡੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਅਮੀਰ ਮਨ, ਫ਼ਰਾਖ ਦਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਨ ਦੌਲਤ, ਤਾਕਤ, ਪਹੁੰਚ, ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਘਮੰਡ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੰਕਾਰੀ, ਤੰਗ ਦਿਲ, ਮੂਰਖ, ਉੱਜਡ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਖੁਦ ਵੀ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਦਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਕਸ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਾਹ ਸਦਾ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਨੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਨੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਰਾਜ਼ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਕੱਢਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣਾ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਦੂਜੇ ਦਾ ਸੁਆਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਬਗੈਰ ਅਧੂਰੇ ਹਾਂ।
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੱਲੋਂ ਗਰਜ਼ ਸਾਰਨ ਜਾਂ ਕੰਮ ਆਉਣ ’ਤੇ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜਾਰ ਹੋਣਾ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਮਨੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਸਲੀਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੁਦਗਰਜ਼ ਅਤੇ ਹਉਮੈਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਲੋਕ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਭਾਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਇਹਸਾਨ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਿਮਰ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਦਬ ਅਤੇ ਨਿਮਰ ਭਾਵ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਿਲੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਯਾਦ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)
