“... ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਣ ਦੀ ਬੜੀ ਮੰਗ ਹੈ ...”
(10 ਮਈ 2019)

ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨੀ ਦਿਉਲ ਦਾ ਦਾਖ਼ਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਸੰਸਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਿਉ ਧਰਮੇਂਦਰ ਵੀ ਮੋਹਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖੀ, ਪਰ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹਨ। ਸੰਨੀ ਦਿਉਲ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਪਾਪਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਤੈਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਂਦੇ ਨੇ, ਜਾ ਜਾ ਉੱਥੇ ਜਾ। ਬਾਰਡਰ ’ਤੇ ਵਸੇ ਇਲਾਕੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਵੇਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਜੰਗ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬਾਰਡਰ ’ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜਨੀ ਹੋਵੇ। ਹਾਰ-ਜਿੱਤ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਵੀ ਕੋਈ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੁਣ, ਪਰ ਕੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ/ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਉਹ ਆਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਾਇਲਾਗ, ‘ਢਾਈ ਕਿਲੋ ਦਾ ਹੱਥ’ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਢਾਈ ਕਿਲੋ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਕਰਨੀ ਹੈ? ਕੀ ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਦੋ-ਦੋ ਹੱਥ ਦਿਖਾਉਣੇ ਨੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੁੱਟਣਾ ਹੈ? ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਸੰਸਦ ਦੀ ਅਸਲੀ ਰੂਹ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣਾਉਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿੱਪ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਟਿਕਟ, ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹੁਣ ਇੱਕ ਆਮ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਅਸਰ-ਰਸੂਖ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਤੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਰਨਾ ਕਿ ਟਿਕਟ ਪੱਕੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਵਾਲੇ, ਜੋ ਜਿਤਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਐਲਾਨ ਦੇਣਾ, ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਨਗਰੀ ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਆਵੇ, ਪੂਜਾ ਵਰਗੀ ਸ਼ਰਧਾ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਤੋਂ ਆਵੇ, ਟਿਕਟ ਜਿਵੇਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੀ ਜੇ ਪੀ ਵਰਗੀ ਪਾਰਟੀ, ਜੋ ਹਰ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ‘ਕਾਡਰ ਬੇਸ’, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਾਲੀ, ਪਾਰਟੀ ਅੰਦਰ ਸਭ ਦੀ ਰਾਏ ਨਾਲ ਲੋਕਤੰਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਕਹਿੰਦੀ ਨਹੀਂ ਥੱਕਦੀ, ਵੀ ਉਸੇ ਰੌਂਅ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਜਿੱਤਣਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ‘ਯੈੱਸ ਮੈਨ’ ਬਿਠਾਉਣੇ ਹਨ।

ਕਾਡਰ ਜਾਂ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿੱਪ ਨਹੀਂ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਣ ਦੀ ਬੜੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹੋਵੇ। ਸੰਨੀ ਦਿਉਲ ਕੋਲ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਹੈ, ਜੋ ‘ਗਦਰ’ ਫਿਲਮ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਗਵਾਹ ਨੇ। ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ, ਆਪਣੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਨੂੰ, ਉਸ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮੋਹ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਖੇਡੇ ਵੱਡੇ ਹੋਏ, ਕੋਈ ਵੀ ਕਿੰਤੂ-ਪ੍ਰੰਤੂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਰਡਰਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਸਪੈਕਟਰਮ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੈਕਟਰਮ ਸ਼ਬਦ () ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦੇ, ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਅੱਖਰ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਈ ਲਈ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ, ਟੀ ਲਈ ਟਰੁੱਥ (ਸੱਚਾਈ) ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੀ ਸ਼ਬਦ ਲਈ ਪੈਟਰੀਆਟ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਮਤਲਬ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ। ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਾਥੀ ਇੰਜ. ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਪਿਆਰ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਦੂਸਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਪੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ‘ਪੀਸ’ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਨਵਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ, ਸਭ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਸਥਾ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ, ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤਹਿਤ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਚੁਣਨੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਰੂਹ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਸਾਡੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਨ ਅਜ਼ਾਦੀ, ਬਰਾਬਰੀ, ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ। ਕੀ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਢਾਈ ਕਿਲੋ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ, ਜੋ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿਖਾਉਣ।

ਅਜੋਕੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਣ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਰਾਹਣਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਧਰਮ ਭਗਤੀ। ਇਸਦੀ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਉਦਾਹਰਨ ਸਾਧਵੀ ਪ੍ਰਗਿਆ ਠਾਕੁਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਧਵੀ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਤੰਕ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੇਠ ਕੇਸ ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ’ਤੇ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਤਹਿਤ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਐਲਾਨੇ ਗਏ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਧਰੋਹੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਗਵੇਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭਾਵਨਾ ‘ਭਾਈਚਾਰੇ’ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ ਤੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਟਿਕਟ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮੂੰਹ ਦੀ ਖਾਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ। ਇਸ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਰੀਰਾਜ ਵਰਗੇ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਸਟਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਯੂ ਪੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਮਨਿਸਟਰ ਵੀ ਹਨ।

ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਵਾਲੇ ਸਾਂਸਦ ਦੀ ਕੀ ਖਾਸੀਅਤ ਹੋਵੇ, ਇਸਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਕਰਨਾ ਕੀ ਹੈ? ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਸਭ ਤੱਕ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ, ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਸੋਧੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਆਏ ਸਾਂਸਦ, ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਉੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਨੀਤੀਆਂ, ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਲਾਭ ਮਿਲੇ, ਉਸ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭਾਵੇਂ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਤ ਉਹ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ’ਤੇ ਭਰਵੀਂ ਬਹਿਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹਿਸ ਉਸ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਅੰਤਮ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ, ਨੀਤੀਆਂ ’ਤੇ ਬਹਿਸ, ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਕੌਣ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉਹੀ ਜੋ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਵੇ, ਉਸ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਦਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਵੇ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਵੇ, ਨਾ ਕਿ ਉਹ ਮਾਇਆ ਨਗਰੀ ਮੁੰਬਈ ਜਾਂ ਮੋਕਸ਼ ਨਗਰੀ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੇ ਬਨਾਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਵੇ। ਬਹਿਸ ਲਈ ਢਾਈ ਕਿਲੋ ਦਾ ਹੱਥ ਜਾਂ ਭਗਵਾਂ ਭੇਸ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਸੁਣਦੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੋਲਦੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਹਨ? ਜੇਕਰ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸਿਆਣਪ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਦੇ-ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੰਸਦ ਦੇ ਰੌਲੇ-ਰੱਪੇ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬਿੱਲ ਬਿਨਾਂ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ-ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਇੰਦਰਜੀਤ ਗੁਪਤਾ, ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ, ਸੋਮਨਾਥ ਚੈਟਰਜੀ, ਜੈਪਾਲ ਰੈਡੀ, ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ, ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ, ਮਨੀ ਸ਼ੰਕਰ ਅਈਅਰ, ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ, ਸ਼ਰਦ ਪਵਾਰ ਆਦਿ ਸਾਂਸਦਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਯਾਦ ਕਰਨਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ, ਦਲੀਲ ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।