“ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਧੁੱਪ ਵੀ ਉਦੋਂ ਕਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ...”
(24 ਅਪਰੈਲ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 235.
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਂ ਵਾਢੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਚਾਰ ਮਣ ਦਾਣੇ’ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਹੱਥੀਂ ਵਾਢੀ ਕਰਨ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਕੁ ਘਰ ਕੰਬਾਇਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵਾਢੀ ਕਰਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਡੰਗਰ ਵੱਛਾ ਲਗਭਗ ਹਰ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਲਈ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡੰਗਰਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਦਾ ਚਾਰਾ ਵੀ ਬਣ ਜਾਵੇ।
ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਦੋ-ਦੋ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਕਣਕ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਣਕ ਦੇ ਏਕੜ ਵੱਢਣ ਲਈ ਖੇਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਤੈਅ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਵਾਢੀ ਕਰਨ ਤੁਰ ਪੈਂਦੇ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਕੇ ਵਾਢੀ ਕਰਦੇ। ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹ ਸੁਆਰ ਕੇ ਮਾਲਕ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਨਵਾਂ ਸੈਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਫਿਰ ਵੀ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਵਢਾਈ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ; ਸਭ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਲਾਹਾ ਜੁ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਢੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਜਿਹੜੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨਾਲ ਵਾਢੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗ ਕੇ ਦਾਣੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ।
ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਣਕ ਦੀ ਵਾਢੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਗੀਆਂ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਜਾਂ ਸਿੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ ਚੁਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਉਡਾਰ ਹੋ ਗਏ ਬੱਚੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਦੇ। ਸੁੱਕੀ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਅਕਸਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਡਿਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਿੱਥੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਡਰੰਮੀ ਜਾਂ ਥਰੈਸ਼ਰ ਚੱਲਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਅਸੀਂ ਉੱਧਰ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਦੇ। ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗਣ ਜਾਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਥੈਲੇ, ਪੱਲੀਆਂ ਜਾਂ ਝੋਲੇ ਹੁੰਦੇ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਅਸੀਂ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਝੋਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੇ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਚੂਹੇ ਦੀ ਖੁੱਡ ਹੁੰਦੀ, ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਚੂਹਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੱਲੀਆਂ ਕੁਤਰ-ਕੁਤਰ ਕੇ ਖੁੱਡ ਵਿੱਚ ਰੁੱਗਾਂ ਦੇ ਰੁੱਗ ਭਰ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਸਾਡਾ ਕਈ ਵਾਰ ਝੋਲਾ ਚੂਹੇ ਦੀ ਇੱਕੋ ਵੱਡੀ ਖੁੱਡ ਵਿੱਚੋਂ ਭਰ ਜਾਂਦਾ। ਫਿਰ ਬੱਲੀਆਂ ਪੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਘਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆਉਂਦੇ।
ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗਣ ਦਾ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਕਈ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਥਾਂ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰੋਂ ਬੱਲੀਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਇੱਕ ਢੇਰ ਲਾ ਲੈਂਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਥਾਪੀਆਂ/ਮੋਗਰੀਆਂ ਨਾਲ ਬੱਲੀਆਂ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਦਾਣੇ ਕੱਢ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਡਰੰਮੀਆਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਣਕ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਤਾਂ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਬੱਲੀਆਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਛੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪੀਪਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਪੀਪਾ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਣਕ ਕੱਢਦੇ ਅਤੇ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁੱਕਦੇ ਸਮੇਂ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਗਰਮੀ ਬਹੁਤ ਸਤਾਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਲੋੜ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਹਾਰਨ ਦਿੰਦੀ।
ਮਨ ਮਾਰ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਗੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਵੀ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਲਈ ਭਰਵਾਂ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਮਾਂ-ਬਾਪ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੰਦੇ ਕਿ ਜੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚੁਗੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਦਾਣੇ ਵੇਚ ਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਇਹੀ ਬਹੁਤ ਹੈ।
ਕਣਕ ਦੇ ਵੱਢਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਚੇ ਵੱਜ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ੂਨ ਵੀ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਬੜ ਦੇ ਬੂਟ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਬਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਘਸੀਆਂ ਟੁੱਟੀਆਂ ਚੱਪਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕਸ਼ਟ ਝੱਲਣੇ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਵੱਢੀ ਹੋਈ ਕਣਕ ਦੇ ਤਿੱਖੇ, ਕਲਮਾਂ ਵਰਗੇ ਕਰਚੇ ਚੱਪਲ ਵਿਚ ਦੀ ਹੋ ਕੇ ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਵੜ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਚੀਕਾਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆਮ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਸਮੇਂ ਹੱਥ ਪੈਰ ਧੋ ਕੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਲਾ ਲੈਂਦੇ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸਵੇਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਫਿਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।
ਕਈ ਵਾਰ ਦਮ ਲੈਣ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦੇਰ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲੱਗੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਵੀ ਜਾ ਬੈਠਦੇ ਅਤੇ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਵਗਦੀ ਠੰਢੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਾਲ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਬੁੱਕ ਭਰ ਕੇ ਪੀਂਦੇ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਧੁੱਪ ਵੀ ਉਦੋਂ ਕਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਹੀ ਬੱਲੀਆਂ ਦੀ ਪੰਡ ਜਿਹੀ ਬਣਾ ਲਈ। ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਬੀਬੀ, ਅੱਜ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇੰਨੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਗੋਲ਼ੀ ਵਾਲਾ ਬੱਤਾ ਪੀਣਾ, ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਪੈਸੇ ਦੇਵੀਂ।”
ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਦੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗ ਕੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਘਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮਾਂ ਨੇ ਸਵਾ ਰੁਪਇਆ ਮੈਨੂੰ ਹੱਟੀ ਤੋਂ ਠੰਢਾ ਪੀਣ ਲਈ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਬੱਸ ਆਨੰਦ ਆ ਗਿਆ। ਖ਼ੁਦ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਹ ਠੰਢਾ ਪੀ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਰੜਕਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਮਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਬੱਲੀਆਂ ਚੁਗੀਆਂ ਸਨ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਪੀਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ?
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4913)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:(This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)
