“ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਗੇ ਖੋਪੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਮਰਜ਼ ...”
(22 ਜੁਲਾਈ 2024)
ਅਮਰ ਸਨੇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਧਿਆਪਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਐੱਮਏ ਹੈ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਬੀ ਐੱਡ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਕੰਟਰੈਕਟ ’ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਟਿਕੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਕੂਲ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਤਨਖਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹਨੇ ਮੈਡੀਸਨ ਪਲਾਂਟਸ ਦੀ ਬਾਗਵਾਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੌਕ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮਕਾਰੀ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਮੁਤਾਬਿਕ ਵਿਚਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਲਾਸਾਂ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਦੇ ਉਹ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਪੀਰੀਅਡ ਆਪ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜਿਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਸਭ ਦੀ ਚਹੇਤੀ ਰਹੀ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕੂਨ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਵੇ। ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਕਾਹਲ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਅਕੇਵਾਂ।
ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਵਾਹਵਾ ਨੇੜਤਾ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਦੀ ਯੰਗ ਰਾਈਟਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ। ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਸਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕਾ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਰਾਹ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾ ਕਦੇ ਕੋਈ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਟੈਲੀਫੋਨ। ਉਸ ਦਾ ਹੁਣ ਵਾਲਾ ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਦੇ ਐਨ ਮੋਹਰੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਲੰਚ ਲਈ ਘਰ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਸੜਕ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕਾਰ ਵਲ ਨੂੰ ਵਧਿਆ। ਤਦ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਘੁੱਟ ਕੇ ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ। ਘਰ ਦੀ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛੀ ਅਤੇ ਫੋਨ ਨੰਬਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਤਬਾਦਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹਨੇ ਛੁੱਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਆ ਕੇ ਚਾਹ ਪੀਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਮੀਡੀਆ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੈਬਨ ਵਿੱਚ ਆ ਬੈਠੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਇੱਕ ਦਮ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੀ ਰੈਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਟਿਕੀਆਂ। ਰੈਕ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੇ ਮੇਰੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੱਥੇ ਨੂੰ ਲਾ ਲਈਆਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਾਪੀ ਅਤੇ ਪੈੱਨ ਉਹਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਚੁੱਕਿਆ ਪਰ ਲਿਖਿਆ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਪੈੱਨ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹਦੇ ਅੰਦਰ ਵਲਵਲਿਆ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਕਲਮਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਆਉਂਦਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਲਿਖ ਲਿਖ ਭਰ ਛੱਡੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਮਿਲਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜਾ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਉਗਲੀ ਫੜ ਕੇ ਤੋਰ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਹਦਾ ਪਤੀ ਬਿਜ਼ਨਸਮੈਨ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਰਾਤੀਂ ਹਨੇਰੇ ਹੋਏ ਘਰ ਵੜਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਫਿਰ ਛਿੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਬਾਰੇ ਬੜਾ ਕੁਝ ਲਿਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਧਿਆਪਕ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖੋਪੇ ਲਾ ਕੇ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤਕ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਬੱਸ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਅਤੇ ਨਲਾਇਕ ਨੂੰ ਪਰਾਂ ਰੱਖਣ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਬੱਚਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਪਛੜ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਲੱਭਣਗੇ ਸਗੋਂ ਨਲਾਇਕ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਰਕਾਰਨ ਤਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਤਜਰਬਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਉਹਨੇ ਦੱਸਿਆ ਉਹਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਕਲਾਸ ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੱਚਾ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨੋਂ ਹਟ ਗਿਆ। ਕਲਾਸ ਟੀਚਰ ਅਕਸਰ ਬੈਂਚ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਲਾਸ ਟੀਚਰ ਖਿਝ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈ। ਬੱਚਾ ਰੋਈ ਜਾਵੇ। ਮੈਂ ਪਤਿਆ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਮਨ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦੀ ਵਜਾਹ ਪੁੱਛੀ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਹਦੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਝਗੜਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਉਹਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦੀ ਵੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਦਫਤਰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਰੋਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਉਦੋਂ ਤਕ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਬੱਚਾ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ।
ਅਮਰ ਸਨੇਹ ਨੇ ਕਿ ਉਹਨੇ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਕੇਸ ਸੁਲਝਾਏ ਹਨ। ਮੈਥੋਂ ਕਹਿ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਮਨੁੱਖ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਥਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਉਲਝ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਮੈਥੋਂ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਮਾਡਲ ਬਣ ਕੇ ਦਿਖਾਓ, ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉਸੇ ਰਾਹ ਤੁਰ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜ਼ਮਾਨਾ ਪ੍ਰਚਾਰਵਾਦ ਦਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੱਚ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਮਾਪੇ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਤੁਰਦੇ ਹਨ।
ਅਮਰ ਸਨੇਹ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਗੇ ਖੋਪੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਮਰਜ਼ ਦੀ ਦਵਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਅੱਧੇ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਤਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਾਕਟਰ ਪੀਜੀਆਈ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮੋਹਰੇ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਘੇਰਦੇ।” ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮੰਗੀ, “ਸਰ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣੀਅੱਖਾਂ ’ਤੇ ਖੋਪੇ ਲਾਈ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ। ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਅਸੀਂ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲਈ। ਖੋਪੇ ਬਲਦਾਂ, ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਹਨ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।”
ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦੇ ਵੱਲੋਂ ਅਕਸਰ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਕਹਾਵਤ ਕਿ ‘ਰੰਬਾ ਅਤੇ ਮੁੰਡਾ ਚੰਡਿਆਂ ਹੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ’, ਨੇ ਆ ਘੇਰਿਆ। ਮੈਂ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਤ੍ਰਭਕ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਹੈੱਡ ਮਾਸਟਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜਿਆ ਬੈਂਤ ਦਾ ਬੜਾ ਡੰਡਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚਿਤਾਵਣੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਆ ਮਾਰਿਆ ਹੋਵੇ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(5153)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
