JagroopSingh3ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂਥੋਂ ਬੁਰਾ ਕੋਈ ਨੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੁਰਦੈਂ ਕਿ ਨਹੀਂ ਇੱਥੋਂ, ਆ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ...
(10 ਅਗਸਤ 2023)

 

ਕਹਾਣੀ ਨਵੰਬਰ 1964 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈਮੱਠੀ ਮੱਠੀ ਠੰਢ ਉੱਤਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਹਾਲੇ ਸਵੈਟਰ ਵਗੈਰਾ ਪਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋਏਮੈਂ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਪੇਚੜੀ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟਰੀ ਕਰਦੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਊਉਦੋਂ ਦਿਨ ਛਿਪਣ ਕਿਨਾਰੇ ਸੀਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ, “ਭਲਾਈ ਅਫਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੁਰਗੀਖਾਨਾ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਥੋਡੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਦਫਤਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗਰਾਂਟ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ” ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਸਾਡੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਕੋਲ ਮਾਨਸਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਦੀ ਗਰਾਂਟ ਤੇ ਉੱਤੋਂ ਰਾਤ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਆ ਪਿਆ ਸੀਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀਹੱਥ ’ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਧਰਕੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਜਾਹ ਮੇਰਾ ਮੱਲ, ਛੇਤੀ ਕਰ, ਮਾਨਸਾ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਆਖਰੀ ਬੱਸ ਨਿਕਲ ਨਾ ਜਾਵੇ, ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਓਧਰੋਂ ਪਹਿਲੀ ਬੱਸ ’ਤੇ ਲੈ ਆਗਰਾਂਟ ਦਾ ਕੰਮ ਬਣ ਜਾਊ

ਕਿਤਾਬਾਂ, ਸਾਇਕਲ ਉੱਥੇ ਸੁੱਟ ਕੇ ਮੈਂ ਆਖਰੀ ਬੱਸ ਫੜਨ ਲਈ ਦੌੜ ਲਾ ਦਿੱਤੀਪੇਚੜੀ ਤੋਂ ਸੰਗਰੂਰ ਦਾ ਸੁਨਾਮੀ ਦਰਵਾਜਾ ਬੱਸ ਅੱਡਾ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀਬੱਸ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀਸਵੇਰੇ ਦੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਮਾਨਸਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ, ਅਸੀਂ ਦੂਸਰੀ ਸਵੇਰ ਪਿਉ-ਪੁੱਤ ਸੰਗਰੂਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏਮੈਂ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦਫਤਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਏ

ਫੇਰ ਦਫਤਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ‘ਮੌਕੇ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ’ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਦੀ ਗਰਾਂਟ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਰ ਸਨਹਰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਛੋਟੇ ਤੇ ਕਦੇ ਵੱਡੇ ਭਲਾਈ ਅਫਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੌਰੇ ਕਰਨ ਲੱਗੇਹੈਸੀਅਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਫਸਰ ਦੀ ਆਓ ਭਗਤ ਹੁੰਦੀਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈਮੁਆਇਨਾ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ‘ਦੇਸੀ ਸੰਤਰਾ’ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਹਵਾ ਪਿਆਜ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਅਫਸਰ ਸਹਿਬਾਨ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੇ, “ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਥੋਡੇ ਤਾਂ ਭਾਗ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ, ਬੱਸ ਮੁਰਗੀਖਾਨਾ ਚੱਲਿਆ ਨੀ ਤੇ ਕੰਗਾਲੀ ਹਟੀ ਨੀ’ ਗਰਾਂਟ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਗਰੀਬੜਿਆਂ ਨੇ ਕਹਿਣਾ, “ਇਹ ਤਾਂ ਜੀ ਥੋਡੀ ਮੇਹਰ ਹੋ ’ਗੀ, ਨਾਲੇ ਜਦੋਂ ਜਨਾਬ ਫੇਰ ਗੇੜਾ ਮਾਰਿਆ ਕਰਨਗੇ, ਉਹ ਵੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਮੁਰਗਾ ਖਾਇਆ ਕਰਨਗੇ!” ਹਲਕੇ ਜਿਹੇ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਮਹਿਫ਼ਲ ਮਘ ਜਾਂਦੀਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਬੁਣਦੇ ਬੁਣਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਲੈਂਦੇਮੇਰੀ ਅੱਲ੍ਹੜ ਅਕਲ ਵੀ ਛਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਿਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ

ਗਰਾਂਟ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਨੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਾਰੀਆਂ, ਜਾਲੀਦਾਰ ਦਰਵਾਜੇ, ਸੀਮਿੰਟ ਦਾ ਫ਼ਰਸ਼ --- --- -ਹੁਣ ਗਊ-ਮੱਝ ਲਈ ਥਾਂ ਨਾ ਬਚੀਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈਣੀ ਪਈਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਲ ਦਾ ਕੰਮ ਵਧ ਗਿਆ

ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੁਰਗੀ-ਪਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਦੋ ਹਫ਼ਤੇਬਾਪੂ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਵੇਰੇ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਫੜਦੇ ਤੇ ਦਸ ਕੁ ਵਜੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪਹੁੰਚਦੇਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਕੀਮ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਸੀਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਦੱਸੀਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ‘ਲੱਕੜ ਦੇ ਫੀਡਰ’ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿਖਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਹਥੌੜੀ ਦਾ ਹੱਥਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆਅਮਰੀਕਨ ਕਹੇ ਨਵੀਂ ਹਥੌੜੀ ਖਰੀਦ ਕੇ ਲਿਆਓ, ਗਰੀਬ ਜਨਤਾ ਕਹੇ ਹੱਥਾ ਪਵਾ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਹਿੰਦੇ ਸਾਡਾ ਹਾਸਾ ਨਾ ਰੁਕੇ, ਇਹਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਆ ਰਿਹਾ ਬਈ ਹਥੌੜੀ ਮਹਿੰਗੀ ਆਊਗੀ ਤੇ ਹੱਥਾ ਸਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰ ਦੇਉਉਸ ਨੇ ਵੀ ਹੱਸ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਆਪਾਂ ਹਥੌੜੀ ਨਵੀਂ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਾਂਗੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਹਥੌੜੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਝ ਨਾ ਆਵੇਦਰਅਸਲ ਦੋ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀਇੱਕ ਦੂਜੇ ’ਤੇ ਹੱਸ ਰਹੀਆਂ ਸਨਇੱਕ ਪਾਸੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅਮੀਰੀ ਦੀ

ਫੀਡਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ, ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਗਿਆਚੂਚੇ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਲਾਟੂ ਫਿੱਟ ਹੋ ਗਏਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੇਂ ਬਣ ਰਹੇ ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੱਧ ਮੁਰਗੀਆਂ ਓਨੇ ਵੱਧ ਆਂਡੇਜਿਵੇਂ ਗਰੀਬ ਜਨਤਾ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਜਿੰਨੇ ਵੱਧ ਨਿਆਣੇ, ਓਨੀ ਵੱਧ ਕਮਾਈਸਭ ਨੇ ਘਰੇ ਬਣਾਏ ‘ਦੇਸੀ ਇਨਕਿਊਬੇਟਰਾਂ’ ਨਾਲ ਚੂਚੇ ਕਢਵਾਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਤਕਰੀਬਨ ਸੌ ਸੌ ਚੂਚਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੂਚੇ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਲੱਗੇਜਦੋਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ, ਆਹ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਰੋਡ ਆਇਲੈਂਡ ਰੈੱਡ (Rhode Island Red) ਹੈ, ਆਹ ਬਾਈਟ ਲਿਘਰਨ (White Leghorn) ਹੈ, ਅਸੀਂ ਬੜੇ ਹੱਸਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਪੂ ਜੀ ਅਮਰੀਕਨ ਨਾਉਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਉਚਾਰ ਸਕਦੇ ਸਨਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ, ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਬਿੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਗਸ਼ੀਆਂ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂਚੂਚੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹੀ ‘ਚਿਕਨ ਫਲੂ’ ਨੇ ਕਾਫੀ ਰਗੜ ਦਿੱਤੇਅਸੀਂ ਬਚਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੇ ਤੇ ਮੋਇਆਂ ਦਾ ਅਫਸੋਸ ਕਰਦੇ ਆਪ ਵੀ ਅੱਧਮੋਏ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ

ਚੂਚੇ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਲੱਗੇਸਿਰਾਂ ’ਤੇ ਉੱਗਦੀਆਂ ਕਲਗੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨੂੰ ਫੰਗ ਲਾਉਂਦੀਆਂਅਸੀਂ ਸੁਬ੍ਹਾ-ਸਵੇਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣਾ, ਕਿੰਨੇ ਮੁਰਗੇ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਮੁਰਗੀਆਂਵੱਡੀ ਕਲਗੀ ਮੁਰਗਾ, ਛੋਟੀ ਕਲਗੀ ਮੁਰਗੀ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਲਗੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ, ਸਾਡੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਫਿਰਨ ਲੱਗਿਆ ਉਦੋਂ ‘ਬਰੈਲਰ’ ਨੂੰ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਸੀਮੁਰਗੇ ਖਾਣ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇ ਖਰੂਦ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਨਬਿੱਠਾਂ ਦੀ ਬੋ ਅਤੇ ਵਜ਼ਨ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ‘ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਵੇਚਾਂਗੇ’ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ

1965 ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਚੰਗਾ ਵਰ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀਕਾਲ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਅਨਾਜ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਲਈ ਦਿਨ ਕਟੀ ਔਖੀ ਸੀਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ PL-480 ਸਮਝੌਤੇ ਤਹਿਤ ਕਣਕ ਦਿੱਤੀ ਸੀਇਹ ਅਨਾਜ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਰੋਟੀ ਤਵੇ ਤੋਂ ਛਾਬੇ ਤਕ ਜਾਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਐਨੀ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਚਬਾਉਣ ਲਈ ਲੋਹੇ ਦੇ ਦੰਦ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਕੋਲ ਘਰ ਦਾ ਘਿਓ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਚੋਪੜ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਨਰਮ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਦੰਦ ਘਸਾਉਂਦੇ ਘਸਾਉਂਦੇ ਦੁਪਹਿਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਸਮਝੌਤੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ‘ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮ’ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹਵਾਏ ਗਏ ਹੋਣ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇਹੁਣ ਤਕਰੀਬਨ ਸੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਚਲਾਕ ਬਾਣੀਆ ਆਪਣੀ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਮਰੀ ਹੋਈ ‘ਲਾਲ ਕਣਕ’ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਖੁਲ੍ਹਵਾਉਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਹੋਰ ਫਾਲਤੂ ਸਮਾਨ ਸਾਨੂੰ ਵੇਚ ਗਿਆ ਸੀਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਵੈਸੇ ਵੀ ਇਹ ‘ਲਾਲ ਕਣਕ’ ਕਿਹੜਾ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਖਾਣੀ ਐ, ਦਲਿਤਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਖਾਣੀ ਐ, ਕਰ ਲਓ ਕਮਾਈਨਾਲੇ ਪੁੰਨ ਨਾਲੇ ਫਲੀਆਂ ...

ਸਾਡੇ ਤਕਰੀਬਨ 60% ਮੁਰਗੇ ਨਿੱਕਲੇਕਾਲਜ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਰਨ ਲੱਗਿਆਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਕੂੰਡੇ ਭਰਨੇ, ਫੀਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਪੋਲਟਰੀ ਫੀਡ’ ਪਾਉਣੀ, ਬਿੱਠਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂਕਰਦੇ ਕਰਾਉਂਦੇ ਲਟਾਪੀਂਘ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਹ ਵਕਤ ਲੈ ਆਏ ਜਦੋਂ ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਂਡਾ ਚਮਕਿਆਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਨੱਚ ਉੱਠਿਆਮੁਰਗੀਆਂ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਨੇ ... ਬੱਸ ਹੁਣ ਤਾਂ ਹੋਏ ਬਾਰੇ-ਨਿਆਰੇਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਭਾਈ ਸਾਡੀਆਂ ਤਾਂ ਖਾ ਖਾ ਬੋਘੜ ਬਿੱਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ, ਹਾਲੇ ਤਕ ਇੱਕ ਵੀ ਆਂਡਾ ਨੀ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੀਅ ਮਾੜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਊ ...ਆਪਸੀ ਈਰਖਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈ

ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ। ਆਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਲਿਜਾਣਾ ਤੇ ਵੇਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾਸਾਇਕਲ ਦੇ ਫਰੇਮ ਨਾਲ ਬੋਰੀ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਣੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੂੜੀ ਭਰਨੀ ਤੇ ਆਂਡੇ ਵਿੱਚ ਧਰ ਲੈਣੇਸੜਕ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹੁੰਚਦੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਦੋ ਚਾਰ ਆਂਡੇ ਟੁੱਟ ਹੀ ਜਾਂਦੇਟੁੱਟੇ ਆਂਡੇ ਸੁੱਟਣੇ ਪੈਂਦੇਆਂਡੇ ਮੁਰਗੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਲਿਜਾਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨਉਹ ਆਪਣੀ ਮਨ-ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਭਾਅ ਦਿੰਦਾਮੇਰੇ ਕੋਲ ਨਾ ਵਕਤ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਅਕਲਸਾਨੂੰ ਪੇਂਡੂਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਬਾਣੀਏ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਲਾਭ-ਹਾਨੀ ਦਾ ਮੰਤ੍ਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਅਸੀਂ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਅਸਲੀ ਫਿਤਰਤ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਸਾਂ ਉਦੋਂ ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਮੰਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਗਦੀਆਂ, ਬੱਸ ਜੋ ਮਿਲਦਾ ਘਰ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ‘ਖਾਲਸਾ ਟਰੇਡਰਜ਼’ ਤੋਂ ਫੀਡ ਲੈ ਜਾਂਦਾਅਕਸਰ ਆਂਡਿਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਵੱਟਤ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਾਫੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਉੱਪਰੋਂ ਜਦੋਂ ‘ਖਾਲਸਾ ਟਰੇਡਰਜ਼’ ਵਾਲਾ ਸਰਦਾਰ ਬੁੜ-ਬੁੜ ਕਰਕੇ ਖੁਰਾਕ ਦੇਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਮਨ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ‘ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਖੁਆਵਾਂਗੇ’ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸਾਇਕਲ ਦੇ ਫ੍ਰੀ-ਵੀਲ ਵਾਂਗ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗਦਾਉਹ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਰਾਹ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ, ਕਦੋਂ ਸਾਇਕਲ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੇਗੀ ਤੇ ਕਦੋਂ ਚੋਗਾ ਮਿਲੇਗਾਅਜਿਹੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਟੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਉਂਦੇ ਪਰ ਫੀਡ ਦੇ ਗਿੱਝੇ ਜਾਨਵਰ ਉਸ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਲੈਂਦੇਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਆਟਾ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਪਛਤਾਵਾ ਹੋਰ ਤੰਗ ਕਰਦਾਹਾਲਾਤ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਵਿਗੜ ਗਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾਅਸੀਂ ਸਭ ਰੋਣਹਾਕੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ

ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਵੱਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚੁੰਝ ਦਾ ਉਤਲਾ ਜਬਾੜ੍ਹਾ ਕਿਵੇਂ ਕੱਟਣਾ ਹੈਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਗਰਮ ਤੇਸੀ ਨਾਲ ਅੱਧੀ ਚੁੰਝ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀਪਿੱਤਲ ਦੀ ਬਾਟੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਅੱਗ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਥ ਸਾੜਦੀ, ਕਦੇ ਪੈਰ ’ਤੇ ਡੁੱਲ ਜਾਂਦੀਓਪਰੇਸ਼ਨ ‘ਜਬਾੜ੍ਹਾ ਕੱਟ’ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾਇੱਕ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਗਦੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਭੱਜ ਲੈਂਦੇ, ਅਸੀਂ ਹੰਭ ਜਾਂਦੇਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਖੰਭ ਹੀ ਖੰਭ ਕਿਰ ਜਾਂਦੇ, ਦਿਨ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ... ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਪਿੱਠਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਜੀਅ ਮਤਲਾਉਣ ਲਗਦਾਹੁਣ ਤਕ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਮਹਿੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਅੱਧੀ ਕੀਮਤ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਮੰਜ਼ਰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਵੀ ਜਰਿਆ ਨਾ ਗਿਆ ਤਦ ਉਹ ਪੈਸੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਵਾਈ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਉੱਤੇ ਖਰਚ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਨਾ ਸਕੇਸਾਰਾ ਵਰ੍ਹਾ ਮੈਂ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਖਰੀਦ ਸਕਿਆਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰ ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਮਹੀਨੇ ਵਾਰ ਰਿਪੋਰਟ ਲਈ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਰਿਪੋਰਟ ਲਿਖਣ ਲਈ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਮੁਰਗੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਫੁੱਟ ਪਿਆ, “ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂਥੋਂ ਬੁਰਾ ਕੋਈ ਨੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੁਰਦੈਂ ਕਿ ਨਹੀਂ ਇੱਥੋਂ, ਆ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ... ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ ਉਹ ਮੂੰਹ ਜਜਹਾ ਬਣਾ ਕੇ ਤੁਰਦਾ ਲੱਗਿਆਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਹੀ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰ ਵੇਚ ਦਿੱਤੇਜਿਉਂ ਹੀ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲਾ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਪਾਉਂਦਾ, ਉਹ ਚੀਕਦੇ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀਆਂਘਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਿਨ ਮਾਤਮ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ

ਫਿਰ ਉਹ ਮੁਰਗੀਖਾਨਾ ‘ਸਾਡਾ ਘਰ’ ਹੋ ਗਿਆਕੱਚੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗਾਂ-ਮੱਝ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈਫਰਕ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਪਿਆ ਕਿ ਬਰਸਾਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਕੱਚਾ ਘਰ ਲਿੱਪਦੇ ਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੌਰਾਨ ਛੱਤ ’ਤੇ ਬੋਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿਰ ਢਕ ਕੇ ਮੋਰੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰਦੇ ਪਰ ਹੁਣ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦੇ ਵਿੱਚ ਹਵਾਦਾਰ ਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੋਰੀਆਂ ਨਾਲ ਢਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਅੰਦਰ ਚਿੱਕੜ ਫੇਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾਮੁਰਗੀਖਾਨੇ ਦੇ ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਸਾਡੀ ਗਰੀਬੀ ਤਾਂ ਕੀ ਹਟਾਉਣੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਕਰਜ਼ਾ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀਉੱਪਰੋਂ ਜਿਹੜਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤਾਪ ਅਸੀਂ ਸਾਲਾਂ ਬੱਧੀ ਹੰਢਾਇਆ, ਉਹ ਅਸੀਂ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4143)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

About the Author

ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ

ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ

Jagrup Singh I.R.S.
Tel: (91 - 98888 - 28406)
Email: (jagrup1947@gmail.com)

More articles from this author