BalbirMadhopuri7“ਚੱਲ ਛੱਡ ਬੀਬਾਹਊ ਪਰੇ ਕਰ!” ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਾਥੀ ...
(9 ਮਾਰਚ 2021)
(ਸ਼ਬਦ: 2220)


“ਸਾਰਾ ਚਮਾਰ-ਵਾਧਾ ਪੜ੍ਹਨ ਡਹਿ ਪਿਆ। ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਮਾਕ ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਜਾਂਦਾ। ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਉਕਰੀਆਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੌਣ ਕਰੂਗਾ! ਭੱਈਏ
? ਡਾਕਾਂ ਬੰਨ੍ਹ-ਬੰਨ੍ਹ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਜਿਹੜੇ? ਦਸ ਬਾਰੀ ਕਹੋ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬਾਰੀ ਹੱਥ ਹਲਾਉਂਦੇ ਆ। ਉੱਤੋਂ ਦਸ-ਦਸ ਰੋਟੀਆਂ ਪਾੜਦੇ ਆ!” ‘ਬੂਝੜ’ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸੱਤਾਂ-ਅੱਠਾਂ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਜਾਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਸੁਣਾ ਕੇ ਆਖਿਆ।

ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੋਚਾਂ ਲੱਦਿਆ ਵਿਚਾਰ ਤੁਰਤ ਆਇਆ, ‘ਸਾਡੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਬੁੱਤੀਆਂ ਕਰ-ਕਰ ਉਧਾਰ ਚੁੱਕ-ਚੁੱਕ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਹੇਰਾ-ਫੇਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਠਾ ਸੋਚਣ ਦਾ ਕੀ ਹੱਕ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਫਸਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਵਿਉਂਤਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਥੱਕਦੇ। - ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਉਹਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਹਾੜੀ ਕਰਨ ਗਿਆਂ ਨੂੰ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ ਦੀ ਚਾਹ ਸਾਡੇ ਗਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਦੀ ਟਿੱਚਰ ਵਜੋਂ ਕਹੀ ਗੱਲ ਮੱਲੋਮੱਲੀ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ:

“ਚਾਹ ਚੂਹੜੀ, ਚਾਹ ਚਮਿਆਰੀ, ਚਾਹ ਨੀਚੋਂ ਕੀ ਨੀਚ,

ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਪਾਰ ਥੇ, ਜੇ ਚਾਹ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਬੀਚ।”

ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮਨ ਦਾ ਮੋਕਲਾ ਆਕਾਸ਼ ਪਲ ਵਿੱਚ ਸੁੰਗੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਚਾਹ ਦੇ ਘੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਲੰਘਾਉਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਕਿ ਗਲਾਸ ਵਿਚਲੀ ਤੱਤੀ ਚਾਹ ਬੂਝੜ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿਆਂ ਜਾਂ ਉਹਦੀ ਧੌਲੀ ਦਾਹੜੀ ਪੁੱਟ ਦਿਆਂ। ਜ਼ਰਾ ਬੋਲਣਾ ਸਿੱਖ ਲਵੇ ਕਿ ਤਨ ਨਾਲੋਂ ਮਨ ਕਿਵੇਂ ਔਖਾ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜਰਦਾ ਹੈ! ਉੱਧਰ ਭਾਈਏ ਦੇ ਬੋਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਨ, “ਦੇਖ, ਉੱਠ-ਨੱਠ ਕਰ ਕੇ, ਸਹੇ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਰਗੇ ਨੋਟ ਫੜ ਕੇ ਤਈਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦਾਖਲ ਕਰਾਤਾ! ਬੰਦੇ ਦਾ ਪੁੱਤ ਬਣ ਕੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਕਰੀਂ, ਬਿਆਜ ਸਣੇ ਮੂਲ ਮੋੜਨਾ!”

ਅਜਿਹੇ ਖ਼ਿਆਲ ਜ਼ਬਾਨ ’ਤੇ ਆਏ ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਗਲ਼ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅੰਦਰ ਭਿਆਨਕ ਹਾਦਸਾ ਵਾਪਰ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।

ਲੋਕ ... ਨੂੰ ‘ਬੂਝੜ’ ਇਸ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹਦੀ ਬਹੁਤੀ ਚਿੱਟੀ ਤੇ ਘੱਟ ਕਾਲੀ ਭਰਵੀਂ ਦਾਹੜੀ ਖ਼ਾਖਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਤਕ ਸੰਘਣੇ ਘਾਹ ਵਾਂਗ ਉੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਵੱਟ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਤੁੰਨ ਲੈਂਦਾ। ਇਉਂ ਉਹਦੀ ਦਾਹੜੀ ਬਿੱਜੜੇ ਦੇ ਆਹਲਣੇ ਵਰਗੀ ਪੋਲੀ ਤੇ ਲਮਕਦੀ ਜਿਹੀ ਲਗਦੀ। ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੁਆਲੇ ਇੰਨੀ ਚਰਬੀ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਕਿ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਦੰਗ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ!

ਜਦੋਂ ‘ਬੂਝੜ’ ਦੇ ਬੋਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਦਿਲ ’ਤੇ ਟੋਕਾ ਚੱਲਦਾ। ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਦਾ ਕੁਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ। ਫਿਰ ਮਨ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ, ਕੋਈ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਸੋਚੇ, ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਹੀਆ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਤੁਰਨਾ ਹੈ, ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।

ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਦੀਵੇ ਦੀ ਕੰਬਦੀ ਲੋਅ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਭਾਈਏ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਲਾਟ ਵਾਂਗ ਕੰਬ ਜਾਂਦਾ। ਨਿਗਾਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਾਬ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਧਿਆਨ ਭਾਈਏ ਦੀ ਨਿੱਤ ਦੀ ਹੱਡ-ਭੰਨਵੀਂ ਕਮਾਈ ਵੱਲ। ਜਦੋਂ ਭਾਈਏ ਦੇ ਭਾਰੇ ਟੱਬਰ ਦੀ ਸੋਚ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜੀਅ-ਭਿਆਣਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟੇ ਦੋ ਵਾਰੋ-ਵਾਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਨੇ ਦੋਧੇ ਦੰਦ ਕੱਢੇ ਹੀ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੇ ਅਜੇ ਟੁੱਟੇ ਨਹੀਂ।

ਦਰਅਸਲ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੋਟੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਦੇ ਜਨਮਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਸੀ, “ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ - ਸਾਡੀਆਂ ਤੰਗੀਆਂ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਛੜ-ਕੰਧੇੜੀ ਚੁੱਕਿਆਂ ਹੁਣ ਸੰਗ ਆਉਂਦੀ ਆ।”

ਮਾਂ ਮੇਰੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਕਦੀ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਕਦੀ ਨਰਾਜ਼। ਅਖ਼ੀਰ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੀ, “ਰੱਬ ਦੀ ਦਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿੱਦਾਂ ਧੱਕੇ ਮਾਰੇ!” ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਉਹ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਆਖੀ ਗੱਲ ਦੱਸਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਜੁੱਤੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦੁਆਲੇ ਹੁੰਦਾ, “ਸਾਲਾ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ... ਲੱਗ ਪਿਆ ਮੱਤਾਂ ਦੇਣ ... ਤੇਰੇ ਕਹੇ ਮੈਂ ਰੱਦੀ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਬਹਿ ਜਾਮਾ।”

ਮੈਂ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਉਂਦਾ, ਘਰ ਦੀ ਮੰਦੀ ਹਾਲਤ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਵਿਘਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਭਾਈਏ, ਮਾਂ ਤੇ ਦਾਦੀ ਸਣੇ ਅਸੀਂ ਦਸ ਜੀਅ ਚਾਰ ਖ਼ਾਨਿਆਂ ਦੇ ਦਲਾਨ ਤੇ ਇਸ ਪਿਛਲੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਸੌਂਦੇ। ਬਰਸਾਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਹੁੰਮਸ, ਵੱਟ-ਘੁੱਟ ਤੇ ਸਿਆਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਪਸ਼ੂ ਬੱਝਦੇ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਭੀੜ, ਨਿਰੀ ਸਿਰ ਪੀੜ। ਤੌਬਾ! ਤੌਬਾ!

ਫਿਰ ਮੈਂਨੂੰ ਲਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ... ਤੇ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਪੈਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਚਿਮਨੀ ਵਾਲਾ ਟੇਬਲ-ਲੈਂਪ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆ। ਲਾਟ ਦੀ ਲੋਅ ਟਿਕਵੀਂ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹਵਾ ਹੁਣ ਘਰ ਅੰਦਰ ਪਸਰ ਰਹੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਲੈਂਪ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਵੱਡੀ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਈ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਮੈਂਨੂੰ ਵਕਤ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਜੁਗਤ ਸੁੱਝੀ ਕਿ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਦਰਖ਼ਤ ਥੱਲੇ ਜਾਂ ਬੋਹੜ-ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਡਾਹਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਬਣਾਈ ਕੁੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ-ਸੌਂ ਲਵਾਂ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਰਾਮਪਾਲ ਦੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ।

... ਤੇ ਉੱਧਰ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮਜ਼ਾ, ਭਾਵੇਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤਕ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ-ਕਾਪੀ, ਫਿਰਨ-ਤੁਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ। ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ। ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਪਿਆ ਅਥਾਹ ਗਿਆਨ। ਸੋਚਦਾ- ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਰਚ-ਮਿਚ ਜਾਵੇ। ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਤਾਰਾ ਤੇ ਪਿਛਲਾ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂ। ਮੇਰੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਪਲ੍ਹਰਨ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਚਾਅ ਨਾਲ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦਾ।

ਇਨ੍ਹੀਂ ਹੀ ਦਿਨੀਂ (5 ਅਕਤੂਬਰ, 1972) ਅਚਾਨਕ ਮੋਗਾ ਗੋਲੀ-ਕਾਂਡ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰ ਗਿਆ। ਸਾਡੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਟਾਂਡਾ ਸਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਉੱਚੇ ਲੰਮੇ ਦਾਹਵਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਭਾਸ਼ਨ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ੂਨ ਖ਼ੌਲਦਾ। ਪਰ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਉਦੋਂ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਨਬੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟੀ ਕੋਈ ਸ਼ੈਅ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਹੈ ਕੀ?

ਦਸ-ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਸਤ ਵਾਪਸ ਲੈਂਦਿਆਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਵਲ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ‘ਕਿਉਂ ਦਰਕਦਾ ਮੋਕ ਮਾਰੀ ਜਾਨਾਂ- ਕਮਦਿਲਾ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ!”

ਮੈਂ ਬੋਝ-ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਤ ਮੁਤਾਬਕ ਕਈ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਕਾਲਜ ਨਾ ਗਏ। ਪਰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਹਿੰਮਤ ਕਰ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਇੱਕੋ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਘਰਦਿਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਲਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਏ। ਭਾਈਏ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਮਝਾਇਆ, ‘ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਮਢੀਰ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਲੱਗਿਓ ...।’

ਭਾਈਏ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਮਨ-ਮਸਤਕ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਲਹਿੰਦੀ ਲਗਦੀ ਸੀ। ਸੋਚਦਾ- ਭਾਈਆ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਉਂ ਕਿਉਂ ਚਿਤਾਵਨੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ?

ਕਾਲਜ ਜਾਂਦਿਆਂ ਰਾਹ ਕੰਢੇ ਬਾਂਸਾਂ, ਨਿੰਮਾਂ, ਟਾਹਲੀਆਂ ਤੇ ਕੇਲਿਆਂ ਦੇ ਝੁਰਮਟ ਵਿਚਕਾਰ ਖੂਹ ਵਾਲੀ ਬੀਤੀ ਘਟਨਾ ਮੁੜ ਬਦੋਬਦੀ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਤੀਜੀ-ਚੌਥੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਤਾਈ ਤਾਰੋ ਨੇ ਮਲ਼ਵੀਂ ਜੀਭੇ ਆਖਿਆ ਸੀ, “ਗੁੱਡ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਕਰਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਖੂਹ ਹੱਕਣ ਘੱਲਦੇ, ਮੇਰਾ ਅਵਤਾਰ ਸਕੂਲ ਚਲੇ ਜਾਊਗਾ।”

ਦੂਜੇ ਪਿੰਡ ਮੈਂ ਖੂਹ ਹਿੱਕਦਾ ਗਾਧੀ ’ਤੇ ਬੈਠਾ ਝੂਟੇ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤਾਈ ਸ਼ਾਹ ਵੇਲੇ ਦਾ ਭੱਤਾ ਲੈ ਆਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਸੀ, “ਗੁੱਡ, ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਭੁੰਜੇ ਉੱਤਰੀਂ, ਤੇਰੇ ਤਾਏ ਲਈ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਭਰਨਾ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਆੜ ’ਚੋਂ ਈ ਪੀ ਲਮੀਂ।”

ਇਹ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸੂਲ ਵਾਂਗ ਖੁੱਭ ਗਈ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਹੀ (ਤਾਈ ਤਾਰੋ ਦੇ ਪਤੀ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅੱਲ) ਗੱਡਾ ਵਾਹੁੰਦਾ ਮੈਂਹੇਂ ਦੇ ਪੁੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਆਰ ਖੁਭੋ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੋਰੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ ਦਾ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਡਿਗਦਾ ਪਾਣੀ।

ਇਸ ਵਾਕਿਆ ਦੀ ਲੰਮੀ ਲੜੀ ਅੱਧ-ਵਿਚਾਲੇ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਅਚਾਨਕ ਸਾਹਮਣੇ ਛਿੜੇ ਹੋਏ ਡੂੰਮਣੇ ਵਲ ਨਿਗਾਹ ਗਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਰਾਹ ਲਾਗਲੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਗੱਡੇ ਉੱਤੇ ਕੜਬ ਲੱਦਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਵੀ ਡੂੰਮਣੇ ਨਾਲ ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਘੇਰਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ। ਮੈਂ ਬੇਵਸੀ ਵਿੱਚ ਉੱਜਲੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਭੁੰਜੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀਆਂ ਨਾਲ।

ਕਾਲਜ ਅਜੇ ਵੀ ਬੰਦ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਭੂਤਰੇ ਸਾਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਫਿਰਦੇ ਦਿਸਦੇ। ਕੋਈ ਨੇਤਾ-ਨੁਮਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਹਾਂ ਉਲਾਰ ਕੇ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਬੋਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਸਾਥੀਓ, ਬਟਾਲੇ ਗੋਲੀ ਚੱਲ ਗਈ ਆ, ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜ਼ਖਮੀ ਜਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਆ। ਇਹ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੀ ਘੜੀ ਆ, ਆਓ, ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਿੱਖਾ ਕਰੀਏ। ਸਰਕਾਰ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਅੰਗੂਠੇ ਲਾਈਏ। ਮੈਮੋਰੰਡਮ ਭੇਜੀਏ। ਭਰੋਸਾ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਤ ਤੁਹਾਡੀ ਆ। ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ! ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ!”

ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲਹੂ-ਭਿੱਜੇ ਅੰਗੂਠੇ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਏ। ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਲਜ 39 ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਬੰਦ ਰਿਹਾ। ਰੁੱਤ ਸਿਆਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ।

ਕਾਲਜ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਬਲਬੀਰ - ਇਹਦਾ ਅਰਥ-ਭਾਵ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਪਦਾ - ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲਈ ਵੰਗਾਰ-ਲਲਕਾਰ ਤੇ ਮੋਟੀ ਗੱਲ ਕਿ ਜਾਤ ਦਾ ਕਲੰਕ ਨਾ ਝਲਕਦਾ। ਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ‘ਚੰਦ’ ਮੈਂਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਆਸਥਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕੰਜੇ ਵਿੱਚ ਕੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀਣ-ਕਮੀਨ ਦੀ ਦੁਰਗੰਧ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਫੈਲਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ।

ਅਕਸਰ ਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਜਦੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਦਿਨ ਭੋਗਪੁਰ ਤੋਂ ‘ਸੀਤਾ-ਰਾਮ’ ਦਾ ਕਲੰਡਰ ਲਿਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਦੇਖਦਿਆਂ ਸਾਰ ਹੀ ਪਾੜ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਮਧੋਲ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਸੱਤਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ।

ਭਾਈਏ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਸੀ, “ਇਹ ਕਾਰਾ ਕੀ ਕੀਤਾ ਕਮੂਤ ਦੀਏ ਮਾਰੇ? ਇੱਦਾਂ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਜਾਊ!”

“ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਇਸ ਰਾਮ ਨੇ ਸ਼ੰਭੂਕ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਉਹ ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦਾ ਸੀ।” ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਮਾਸੂਮ ਵਾਂਗ ਹੋਰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਹੁਰੀਂ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕ ਤੋਂ ਆਏ ਆਰੀਆ ਪੁੱਤਰ ਆ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡਾ ਰਾਜਭਾਗ ਖੋਹ ਲਿਆ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਅਛੂਤ ਬਣਾ ਤਾਂ ...। ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਜਾਨੋਂ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਆ। ਕੋਈ ਕਿਲਾ ਬਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਲੀ ਅਛੂਤਾਂ ਦੀ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ‘ਪੁੰਨ’ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਲੀ ਦਾ ਬੱਕਰਾ ਅਛੂਤ-ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਹ ਕੁਕਰਮ? ਨਾਲੇ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਬੀੜ ਲਿਆ ਕੇ ਪਾਠ ਕਰਾਈਦਾ, ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੂ ਕਿੱਦਾਂ ਹੋਏ? ਮੈਂ ਦਮ ਮਾਰ ਕੇ ਫਿਰ ਆਖਿਆ, “ਯਾਦ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਆਏ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਾਓ। ... ਤੇ ਮੈਂ ਮੋਹਰੇ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸਿਗਾ ਪਈ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਆਂ - ਸਾਡੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਆ!”

“ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨ ਲਿਆ? ਸਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਪਾਉਣ ਦੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਨਸੂਬੇ ਆ!” ਭਾਈਏ ਨੇ ਭਰੋਸੇ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ।

ਮੈਂਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਬੋਲਦੇ ਤੇ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੰਦੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਭਾਈਏ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਚਾਹੁੰਦਾ ਮੈਂਮ੍ਹੀਂ ਆਂ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਪਖੰਡੀ-ਦੰਭੀ ਚਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਟ ਕੇ ਇੱਦਾਂ ਉਲਟਾ ਦੇਈਏ ਜਿੱਦਾਂ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਬੋਹੜ-ਪਿੱਪਲ ਨੂੰ ਪੁੱਟਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਮੋਛੇ ਪਾਏ ਸੀ। ਪਰ ਗੱਲ ਇਹ ਆ ਪਈ ਇਕੱਲੇ-ਇਕੱਲੇ ਦੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਮਸਲਾ, ਸਾਂਝਾ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਨਾ ਚਾਈਦਾ!”

ਭਾਈਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੱਗ ਨੂੰ ਸੁਆਰਦਿਆਂ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਿਰ ’ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਠਾਉਂਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਤਸੱਲੀ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਤਲਾਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਭਾਈਆ ਮੇਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਉੱਤੋਂ-ਉੱਤੋਂ ਹੀ ਝਿੜਕਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਆਉਂਦਾ- ਨਾਂ ਬਦਲ ਲਵਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛ-ਪ੍ਰਤੀਤ ਕੀਤੀ- ਨਾਂ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ- ਸੋਚ ਕੇ ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਬਿੱਤਲੇ ਬਤਾਊਂ ਵਰਗਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਪਹਿਰਾ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਝਲਕਦਾ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜਣਾ ਮੇਰਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਦਾ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਸ਼ੋਪੰਜ ਭਰੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਪੇਪਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬੱਸ ਅੰਦਰ ਹੋਈ ਇੱਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਕਾਵਿ-ਹਾਦਸਾ ਬਣ ਕੇ ਵਾਪਰ ਗਈ ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹੀ ਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਲ ਇਉਂ ਦੀ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਵਿੱਚ ਹੋਈ-

“ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ’ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ...।” ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਿਛਲੀ ਸੀਟ ਉੱਤੋਂ ਇੱਕ ਅਣਖੀਲੀ ਤੇ ਰੋਸ ਭਰੀ ਜਨਾਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ। ਸਾਡੀਆਂ ਧੌਣਾਂ ਇਕਦਮ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਮੁੜੀਆਂ। ਕੁਝ ਸਵਾਰੀਆਂ ਤਿਰਸ਼ੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀਆਂ।

ਸਾਡੇ ਵਿਹੜੇ ਦਾ ਉਹ ਜਮਾਤੀ ਮੁੰਡਾ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਹੀ ਨਾ ਪੈਣ ਦੇਵੇ, “ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਰਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਸਹਿਵਨ ਪੈਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੋਊ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ...।”

“ਬੜੇ ਓਵਰ-ਕਲੈਵਰ ਬਣ ਕੇ ਦੱਸਦੇ ਆ - ਘਰ ਮਾਂ-ਭੈਣ ਨਹੀਂ? ਬੱਸ ਠਾਣੇ ਲੈ ਚਲੋ।” ਉਸ ਮਲੂਕ ਜਿਹੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਕੰਡਕਟਰ ਨੂੰ ਆਖਿਆ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਦਾ ਉਹਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਹੋਰ ਰੋਹਬਦਾਰ।

“ਚੱਲ ਛੱਡ ਬੀਬਾ, ਹਊ ਪਰੇ ਕਰ!” ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਾਥੀ ਜਮਾਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਇੱਦਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ।”

ਜਿਉਂ ਹੀ ਅੱਡਾ ਆਇਆ, ਅਸੀਂ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਉੱਤਰ ਗਏ। ਕੁੜੀ ਮਦਦ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁਕਾਰਦੀ ਰਹਿ ਗਈ।

ਮਸਾਂ ਚਾਰ ਕਦਮ ਅੱਗੇ ਗਏ ਤਾਂ ‘ਉਸ’ ਜਮਾਤੀ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਧਰਮ ਨਾ, ਹਲਕੀਆਂ ਬਿੱਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਤੋਤੇ ਦੀ ਚੁੰਝ ਵਰਗਾ ਤਿੱਖਾ ਨੱਕ, ਗੋਰਾ ਚਿਹਰਾ, ਗੋਲ ਠੋਡੀ ਤੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਦਿੱਖ ਵਾਲੀ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆਂ ਭੁੱਖ ਲਹਿੰਦੀ ਸੀ!”

“ਲਹਿੰਦੀ ਕਿ ਚਮਕਦੀ?” ਮੈਂ ਟੋਣਾ ਮਾਰਿਆ। ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋਰ ਕਦਮ ਪੁੱਟਣ ਮਗਰੋਂ ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ‘ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸਹਿਤ ਵਿਆਖਿਆ ਲਿਖ ਦਈਂ।”

ਡੂੰਘੀ ਰਾਤ ਤਕ ਇਹ ਘਟਨਾ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਸੰਘਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਤਰ ਗਈ। ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੁੜੀ ਸੱਚੀ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਹੱਕ-ਪੱਖ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗੌਲ਼ਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ।

ਅਗਲੇ ਪੇਪਰ ਮੋਹਰੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਆਈਆਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਕੁੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪੈੱਨ-ਕਾਗ਼ਜ਼ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬਚਪਨ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਬੀਜ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਚਨਚੇਤ ਫੁੱਟ ਪਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਹੋਣ ਲੱਗਾ।

ਤ੍ਰਿਕਾਲਾਂ ਤਕ ਮੈਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ-ਤੋੜਦਾ, ਲਿਖਦਾ-ਮਿਟਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਤੁਕਾਂ ਬਣੀਆਂ ਤੇ ਅਖੀਰ ਡੇਢ ਕੁ ਸਫ਼ਾ ਭਰ ਲਿਆ। ਮਨ ਨੇ ਪੈਲ ਪਾਈ, ਖੰਭ ਫ਼ੈਲਾਏ। ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਤੁਕਾਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਯਤਨ ਨੂੰ ਸਲਾਹਿਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਕਾਵਿ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਕਾਲਜ ਦੇ ‘ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ’ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਛਪਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਸਾਹਮਣੇ ਕੋਹ-ਕਾਫ਼ ਜਿੱਡਾ ਸਵਾਲੀਆ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਪੈਲ ਪਾਉਂਦਾ ਮੋਰ ਜਿਵੇਂ ਪੈਰਾਂ ਵਲ ਦੇਖ ਝੁਰਦਾ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਮੈਂ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਡਲ਼ੇ ਵਾਂਗ ਖੁਰਦਾ। ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਸਿਖਰਾਂ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰਕੀਬਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਪਣਾ ਹਿੰਦੂ ਨਾਂ ਬਦਲ ਲਵਾਂ।

**

(ਅਗਾਂਹ ਪੜ੍ਹੋ, ਕਾਂਡ ਸਤਾਰ੍ਹਵਾਂ: ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ)

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2633)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

 

About the Author

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

Delhi, India.
Phone: (011 - 91 - 93505 - 48100)

Email: (bmadhopuri@yahoo.in)

More articles from this author