BalbirMadhopuri7ਮੈਂ ਆਪਣੇ-ਆਪੇ ਨੂੰ ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਉਧੇੜਦਾ - ਸਵੈ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦਾ ...
(8 ਸਤੰਬਰ 2020)

 

ShangiaRukh2ਸਵੈਜੀਵਨੀ ‘ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ’ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਚਾਣਚੱਕ ਫ਼ੁਰਨਾ ਫ਼ੁਰਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਦੇ ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ-ਚੇਤੇ ਆਇਆ ਇਸ ਦਾ ਸਬੱਬ ਸਹਿਜ ਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਹੈ ਗੱਲ ਇਉਂ ਹੋਈ; ਇਕ ਹਿੰਦੀ ਤ੍ਰੈ-ਮਾਸਿਕ ਵਿਚ ਇਕ ਲੇਖਕ ਦੀ ਆਤਮ-ਕਥਾ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਛਪਿਆ ਪੜ੍ਹਨ ਪਿੱਛੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰਤ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ੀ ਦਲਿਤ ਚਿੰਤਕ ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਐੱਸ.ਐੱਸ. ਗੌਤਮ ਕੋਲ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, ‘ਇਸ ਵਿਚ ਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਵਿਚਾਰ - ਇਸ ਤੋਂ ਸੰਘਣੀਆਂ ਤੇ ਔਕੜਾਂ ਭਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬੀਤੀਆਂ ਹਨ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਟੁੱਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, ‘ਆਪ ਇਸ ਸੇ ਬੇਹਤਰ ਲਿਖ ਸਕਤੇ ਹੋ ਤੋ ਲਿਖੋ ਮੈਂ ਕੱਚਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਉਹ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ-ਦੋ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦਾ ਮੈਂ ਸ਼ਸ਼ੋਪੰਜ ਵਿਚ ਘੇਸਲ ਮਾਰ ਕੇ ਗੱਲ ਕੰਨਾਂ ਪਿੱਛੇ ਸੁੱਟ ਰੱਖੀ ... ਤੇ ਆਖ਼ਿਰ ‘ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ - ਇਕ ਇਤਿਹਾਸ’ ਲਿਖ ਕੇ ਭਾਪਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਛਾਪਣ ਲਈ ਦੇ ਆਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਮੈਟਰ ਰੋਕ ਕੇ ‘ਆਰਸੀ’ ਦੇ ਦਸੰਬਰ 1997 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ‘ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਲਿਖ, ਮੈਂ ਛਾਪਾਂਗਾ

ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਲਪਕਾਰਾ ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫ਼ਾਈਨ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ ਤੋਂ ਫ਼ੋਨ ਆਇਆ ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਬਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਰਵੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਮੈਨੂੰ ਅਕੈਡਮੀ ਦੀਆਂ ਮਾਸਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਇਕੱਤਰਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਲਿਖਤੀ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ ਮੇਰਾ ਹੌਸਲਾ ਵਧਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਵਲ ਵਧੇਰੇ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਗਿਆ

ਮੈਂ ਆਪਣੇ-ਆਪੇ ਨੂੰ ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਉਧੇੜਦਾ - ਸਵੈ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦਾ, ਆਪੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੱਚ ਜਾਣਿਓਂ, ਕਈ ਜੀਵਨੀ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲਿਖ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਤੇ ਗੱਚ ਭਰ ਆਇਆ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ-ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਕਈ ਵਾਰ ਰੁਕਣਾ ਪਿਆ ਸੋਚਦਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਝੱਲੇ ਹੋਣਗੇ!

ਕੁਝ ਜੀਵਨੀ ਲੇਖ ਸਿਰਜਣਾ, ਸ਼ਬਦ, ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ, ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਕਲਾ ਸਿਰਜਕ ਆਦਿ ਵਿਚ ਛਪੇ ਤਾਂ ਚੋਟੀ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਫ਼ੋਨ ਤੇ ਖ਼ਤ ਆਏ ਕਿ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਤੂੰ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈਂ - ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਰੜਾ-ਮੈਦਾਨ ਸੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦਿਲ-ਵਧਾਊ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਛਪਵਾਉਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਸੀ ਕਿ ਅਜੇ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਪੁਸਤਕ ਛਪਵਾਈ ਜਾਵੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਦੁਬਿਧਾ ਤੇ ਵਕਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਤਕਰੀਬਨ 4-5 ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ

... ਹਾਂ, ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੱਚ ਹਨ ਤੇ ਦੋਂਹ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅੱਲ ਵਜੋਂ ਹੀ ਰੱਖੇ ਹਨ ਗੱਲ ਦੀ ਲੜੀ ਤੇ ਤਰਤੀਬ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਾਂ-ਮਾਤਰ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ ਕੱਥ ਤੇ ਵੱਥ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੇਂਡੂ ਮਾਹੌਲ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੈਂ ਕੋਈ ਉਚੇਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਉੱਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਕੋਲ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਣੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪੈਰ-ਪੈਰ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦੇ ਕਰੂਰ ਯਥਾਰਥ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਾਵਾਂ

ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਦਿਆਂ ਇਕ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਰਹੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਉਲਾਰ ਤੇ ਉਪ-ਭਾਵੁਕ ਹੋਇਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਹੈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਵਾਸਤਾ ਹੈ ਇਉਂ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਯਤਨ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਦੇ 45 ਵਰ੍ਹਿਆਂ (ਸੰਨ 2000 ਤਕ) ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘੇਰੇ ਹੇਠ ਲੈਂਦਾ ਹੈ

ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਛਟਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ - ਫਿਰ ਬਰਸੀਨ ਆ ਗਿਆ ਲਾਲ ਚੌਲਾਂ ਵਾਲੀ ਮੁੰਜੀ ਦੀ ਥਾਂ ਚਿੱਟੇ ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਵਾਲੀਆਂ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਜਿਣਸਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਕਣਕਾਂ-ਕਪਾਹਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ     ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ - ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾ ਕੇ ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਲਈ ਸੁਰੰਗਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਜਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ ਹੈ? ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਦਲਿਤ ਵਰਗ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਚਨਕਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਕਿਉਂ ਮੌਨ ਧਾਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ਹਨ? ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸੰਭਵ ਹੈ - ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ, ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੀ ਇਕ ਪੱਥਰ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

**

ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨੀ-ਉੱਦਮ, ਬੋਲੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭਨਾਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕਰਨਾ ਮੇਰੀ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ

‘ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ’ ਵਿਚਲੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ-ਸੰਦਰਭਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਿਖਾਰਨ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਹਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਈ ਪਾਇਦਾਰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਭਰਵਾਂ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ

ਮੇਰੇ ਕੁਲੀਗ ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਖਰੜਾ ਕੰਪੋਜ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਕਾਂਟ-ਛਾਂਟ ਨੂੰ ਖਿੜੇ-ਮੱਥੇ ਸੋਧਿਆ ਤੇ ਕਈ ਰਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹਾਂ

ਆਪਣੇ ਅਤਿ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਭਾਪਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਹਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਛਾਪ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਥਾਪੜਾ ਦਿੱਤਾ

ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੂਜਨੀਕ ਮਾਤਾ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਮਰ ਭਰ ਹਨੇਰਾ ਢੋਂਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਚਾਨਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

(28 ਸਤੰਬਰ, 2002)

**

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨ-ਵੇਰਵਾ

ਨਾਮ: ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ: ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਨਸੀਬ ਕੌਰ

ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ: ਸ੍ਰੀ ਠਾਕਰ ਦਾਸ

ਜਨਮ ਮਿਤੀ: 24. 07. 1955

ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ. ਮਾਧੋਪੁਰ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ (ਪੰਜਾਬ)

ਮਾਂ ਬੋਲੀ: ਪੰਜਾਬੀ

ਲੇਖਣ ਭਾਸ਼ਾ: ਪੰਜਾਬੀ

ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ: ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ

ਨਾਗਰਿਕ: ਭਾਰਤੀ

ਪਤਾ: ਦਫ਼ਤਰ-ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

10, ਰਾਊਜ਼ ਐਵੇਨਿਊ, ਇੰਸਟੀਚਿਊਸ਼ਨਲ ਏਰੀਆ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-110002

ਫ਼ੋਨ: 011-23238142, 23221486

ਮੋ.: (0) 93505 - 48100

ਈ-ਮੇਲ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

ਵਰਤਮਾਨ ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ: ਆਰ ਜ਼ੈੱਡ ਏ - 44ਏ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਵਿਹਾਰ, ਪਾਲਮ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-110045

ਪੱਕਾ ਪਤਾ-ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ. ਮਾਧੋਪੁਰ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ (ਪੰਜਾਬ)

ਸੇਵਾ/ਕਿੱਤਾ: ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਯੋਜਨਾ (ਪੰਜਾਬੀ), ਸੇਵਾਮੁਕਤ, 2015

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ

ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ: ਮੈਟ੍ਰਿਕ - ਮਾਰਚ 1972 ਪੰਜਾਬ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ

-ਬੀ. ਏ. (ਆਨਰਜ਼, ਪੰਜਾਬੀ) - ਮਾਰਚ 1977 ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ

-ਐੱਮ. ਏ. (ਪੰਜਾਬੀ) – 1980 ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

ਸੇਵਾ-ਕਾਰਜ ਅਨੁਭਵ-24 ਮਈ 1978 ਤੋਂ 31 ਮਈ 1983

ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਗ੍ਰੇਡ-ਜ਼ਜ਼ਜ਼, ਭਾਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਨਿਗਮ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ -1 ਜੂਨ 1983 ਤੋਂ 27 ਮਾਰਚ 1987

ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਅਸਿਸਟੈਂਟ (ਕਲਾਸ ਟੂ ਨਾਨ-ਗਜ਼ਟਿਡ),

ਪ੍ਰੈੱਸ ਇਟਫਰਮੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਜਲੰਧਰ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ

-30 ਮਾਰਚ 1987 ਤੋਂ ਜੁਲਾਈ 2015 ਤਕ ਸੰਪਾਦਕ ਤੇ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਯੋਜਨਾ (ਪੰਜਾਬੀ), ਮਾਸਿਕ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

ਵਧੀਕ ਕਾਰਜ-17. 10. 2008 ਤੋਂ 30. 10. 2010

ਉਪ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਖ਼ਬਰਾਂ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ), ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ,

ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: 1. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਸਜਿਲਦ)-2002 ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਪੇਪਰ ਬੈਕ) – 2004 ਲੋਕ ਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ

ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਕਰਣ - 15

2. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਹਿੰਦੀ) - 2007

ਵਾਣੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

3. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Changiya Rukh - Against the Night) 2010, 2019

ਔਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈੱਸ

4. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ) 2010, ਪੰਚਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ

5. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਉਰਦੂ) 2019 ਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬੁਕ ਸ਼ਾਪ, ਕਰਾਚੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ

6. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਰੂਸੀ) ਮਾਸਕੋ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਜਾਰੀ

7. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਮਲਿਆਲਮ) ਅਨੁਵਾਦ ਜਾਰੀ

8. ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ (ਮਰਾਠੀ) ਅਨੁਵਾਦ ਜਾਰੀ

ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ ਦੇ ਲੜੀਵਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ :

ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ 10 ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ

-ਪੰਜਾਬ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ, ਸਪਤਾਹਕ, - 2004, ਅਮਰੀਕਾ

ਕੂਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਚਾਰ, ਪੰਦਰਵਾੜਾ - 2006, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ

-ਪੰਚਮ, ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ, ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ, - 2006-07, ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ

-ਅੰਬੇਡਕਰ ਯੁਗ, ਮਾਸਿਕ, 2011, 2012, 2013 (ਪਿੰਡ ਛਾਜਲੀ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ

-ਸੈਲਾਬ, ਮਾਸਿਕ 2015, 2016

-ਤਹਿਲਕਾ (ਵੀਕਲੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) ਚੋਣਵੇਂ ਅੰਸ਼ - 2004, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

-ਦ ਹਿੰਦੂ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) ਵਿਚ ਦੋ ਅੰਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ

ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ

- ਪੰਜਾਬੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸਾਂ ਵਿਚ

ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਉੱਤੇ :

-ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ: www.balbirmadhopuri.in

     : www.likhari.org

-ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ: www.anuvadghar.blogspot.com

     : www.harmohinderchahal.blogspot.com

-ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ: www.punchm.com

ਮਮਮ।ਬਚਅਫੀਠ।ਫਰਠ

-ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ : ebook Changiya Rukh (Against the Night),

                     Oxford University Press

-ਉਰਦੂ ਵਿਚ : ਸਮੀਨਾ ਪਸ਼ਮੀਨਾ : ਆਡੀਓ ਵੈਬਸਾਈਟ : https://www.youtube.com

9. ਮਿੱਟੀ ਬੋਲ ਪਈ (ਨਾਵਲ) 2020

     ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

10. My Caste - My Shadow (Selected Poems (Translated by : T.C. Ghai)

11. ਆਦਿ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ - ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਾ ਮੰਗੂ ਰਾਮ – 2010
ਏਸ਼ੀਅਨ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਐਨ ਆਰ ਆਈ, ਡਾਕਘਰ ਮੇਹਲੀ,
ਨੇੜੇ ਫ਼ਗਵਾੜਾ-ਬੰਗਾ ਬਾਈਪਾਸ, ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ-144632

12. ਮੇਰੀ ਚੋਣਵੀਂ ਕਵਿਤਾ - 2011, 2019

ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

12. ਭਖਦਾ ਪਤਾਲ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) – 1998 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

13. ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਬਿਰਖ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) – 1992 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

14. ਦਿੱਲੀ ਇਕ ਵਿਰਾਸਤ (ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ) - 1998 (ਕਈ ਸੰਸਕਰਣ) ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

15. ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਸੰਗ ਸੰਗ (ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ) – 1996 ਹਰ ਆਨੰਦ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, - ਐਵਿਸ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 2018

16. ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ – 1995 ਹਰ ਆਨੰਦ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ - 2018

17. ਸਾਹਿਤਕ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ – 1995 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

18. ਗਾਥਾ-ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ - 2012, (ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ) 2015 ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਟਰੱਸਟ, ਅਨੰਦਗੜ੍ਹ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ

19. ਮੇਰੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ – 2014   ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ਅਨੁਵਾਦ 1. ਐਡਵਿਨਾ ਤੇ ਨਹਿਰੂ (ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ), ਕੈਥਰੀਨ ਕਲੈਮਾਂ – 1997 ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

2. ਲੱਜਾ (ਨਾਵਲ), ਤਸਲੀਮਾ ਨਸਰੀਨ - 1996 (ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕਰਣ) ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

3. ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਆਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮਸਲੇ; ਟੂਲੀਆ ਡੇਵਿਡ ਬਸੋਵਾ – 1996 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

4. ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ (ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਪੈਸੇਫਿਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕ) – 1996 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

5. ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਟਾਪੂ (ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ) – 1994 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

6. ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਖ਼ਤ: 1998 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

7. ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਬਚਪਨ – 1999 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

8. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ – 1999 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

9. ਚਿੱਟਾ ਘੋੜਾ : 1998 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

10. ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਪਾਸੇ ਲੱਗੋ – 1998 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

11. ਪਾਣੀ – 1988 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

12. ਨੀਲੀ ਝੀਲ (ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ) – 1999 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

13. ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦੇ ਸੰਗ, ਜੀਣ ਦਾ ਢੰਗ- (ਡਾ. ਯਤੀਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ) – 2000 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

14. ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਹਾਣੀ – 2001 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

15. ਡਾ. ਬੀ. ਆਰ. ਅੰਬੇਡਕਰ : ਆਪ ਬੀਤੀਆਂ ਤੇ ਯਾਦਾਂ – 2003 ਸਮਯਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

16. ਮਨ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ (ਡਾ. ਯਤੀਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ) – 2004 ਰਾਜਕਮਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕ

17. ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ – 2004   ਸਮਯਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

18. ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਮ – 2003 ਸਮਯਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

19. ਕ੍ਰਾਂਤੀਦੂਤ ਅਜ਼ੀਮਉੱਲਾ ਖ਼ਾਂ – 2007 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

20. ਮੇਰਾ ਬਚਪਨ ਮੇਰੇ ਮੋਢੇ (ਸਵੈਜੀਵਨੀ, ਡਾ. ਸ਼ਿਓਰਾਜ ਸਿੰਘ ਬੇਚੈਨ)-2012 ਪ੍ਰਵਾਜ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਜਲੰਧਰ

21. ਨਵਾਬ ਰੰਗੀਲੇ: 2008 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

22. ਰਾਜਕਮਲ ਚੌਧਰੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2010 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

23. ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ ਆਰੰਭਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2013 ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ

24. ਸੁਭਾਸ਼ ਨੀਰਵ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2013 ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

25. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਖੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ - ਇੰਨੀ ਕੌਰ) – 2014 ਲਾਈਫ਼ ਪੌਜ਼ਿਟਿਵ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

26. ਮਿੱਟੀ ਬੋਲਦੀ ਹੈ (ਕਹਾਣੀਆਂ) – 2014

27. ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2014

28. ਲੂ ਸ਼ੁਨ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ - 2015

29. ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ 51 ਕਹਾਣੀਆਂ - 2015

30. ਬਲੈਕ-ਕਾਵਿ - ਦਲਿਤ-ਕਾਵਿ - 2020

ਕੁਲ: 36 ਪੁਸਤਕਾਂ

ਸੰਪਾਦਨ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ, ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ ਵਾਸਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ

1. ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ

2. ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ

3. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤਕ

4. ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਖ਼ਤ

5. ਭਗਤ ਸਿੰਘ : ਅਮਰ ਵਿਦਰੋਹੀ

6. ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ

7. ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ

8. ਕ੍ਰਾਂਤੀਦੂਤ ਅਜ਼ੀਮਉੱਲਾ ਖ਼ਾਂ

9. ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਬਚਪਨ

10. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ

11. ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ

12. ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਝਾਕੀ

13. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ (ਭਾਗ-ਪਹਿਲਾ)

14. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ (ਭਾਗ-ਦੂਜਾ)

15. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ

16. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਚ

17. ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਚ

18. ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ

19. ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੌਰਵ ਗ੍ਰੰਥ

20. 1857 ਦਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮ

21. ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼

22. ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨ ਕਥਾਵਾਂ

23. ਰਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਠਾਕੁਰ ਦੀਆਂ ਬਾਲ ਕਥਾਵਾਂ

24. ਫ਼ਰਜ਼ ਦੀ ਪਛਾਣ

25. ਫਿੱਡੂ ਫਲੂਗਰ

26. ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗ ਤੋਂ ਕੈਂਸਰ ਤਕ

27. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਛੀ

28. ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਕੂਕਾ ਮੂਵਮੈਂਟ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)

29. ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਣ ਦੀ ਕਲਾ

30. ਅੱਧੀ ਚੁੰਝ ਵਾਲੀ ਚਿੜੀ

31. ਯੁਗ ਪੁਰਸ਼ ਸਰਦਾਰ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ

32. ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ - ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ

33. ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਇਲਾਜ

ਤੇ ਹੋਰ

34. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ – 2000 ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

35. ਭਾਪਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਯਾਦਗਾਰੀ ਭਾਸ਼ਨ - 2018

36. ਪੰਜਾਬੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀਆਂ : ਸਾਹਿਤਕ ਮੁਲਾਂਕਣ – 2019 ਨਵਯੁਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

37. ਲੱਠੇ ਦੀ ਚਾਦਰ – 2019 ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਦਿੱਲੀ

38. ਬਾਬੂ ਮੰਗੂ ਰਾਮ

ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

39. ਕੁਲਦੀਪ ਬੱਗਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿਚ)

ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਦਿੱਲੀ

ਕੁੱਲ : 42 ਪੁਸਤਕਾਂ

ਲਿਖੇ ਤੇ ਪੜ੍ਹੇ ਪੇਪਰ1. ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ (ਲੇਖਕ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਮੋਹੇ) ਉਤੇ - 1998

ਸਥਾਨ : ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ

2. ਪਾਸ਼ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਦਲਿਤ ਚੇਤਨਾ – 2005 ਸਥਾਨ : ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਹਾਲ, ਜਲੰਧਰ

3. ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਦੀ ਕਾਰ ਸੇਵਾ – 2006 ਸਥਾਨ : ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ, ਪੰਜਾਬ

4. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਦਲਿਤ ਅੰਦੋਲਨ – 2010 ਸਥਾਨ : ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

5. ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਦਿ ਧਰਮ ਅੰਦੋਲਨ – 2011 ਸਥਾਨ : ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

6. ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦਲਿਤ ਅੰਦੋਲਨ – 2011 ਸਥਾਨ : ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ਆਯੋਜਕ : ਬਹੁਰੀ ਨਹੀਂ ਆਵਣਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

7. ਮਾਈ ਦਲਿਤ ਐਕਸਪੀਰੀਐਂਸ – 2012 ਸਥਾਨ : ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,

(ਸਹਿਯੋਗੀ) ਔਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਤੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼ ਆਫ਼ ਦਿੱਲੀ

8. ਪੰਜਾਬੀ ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤ – 2012 ਸਥਾਨ : ਰਾਂਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਰਾਂਚੀ

9. ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ – 2012 ਸਥਾਨ : ਅਨੰਦਗੜ੍ਹ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ

10. ਹੰਡਰਡ ਯੀਅਰਜ਼ ਆਫ਼ ਗ਼ਦਰ ਮੂਵਮੈਂਟ : ਹਿਸਟਰੀ ਐਂਡ ਆਈਡੀਓਲੋਜੀ-(15. 8. 2013, 22. 8. 2013)

ਐਂਪਲਾਈਮੈਂਟ ਨਿਊਜ਼, ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਸਮਾਚਾਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

11. ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ – 2013 ਸਥਾਨ : ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ  

12. ਪੰਜਾਬੀ ਸਵੈਜੀਨੀ ਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮ ਲਹਿਰ-2017 ਸਥਾਨ : ਸੈਂਟਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ

13. ਸ੍ਰੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੇਰਲਾ

14. ਦਲਿਤ ਸਵੈਜੀਵਨੀ - ਆਦਿ ਧਰਮ ਲਹਿਰ – 2019 ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ

ਕੁੱਲ : 20 ਪੇਪਰ

ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ-ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ,

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀਅਫ਼ਰੀਕੀ ਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ

-ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ, ਦਿ ਹਿੰਦੂ, ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਥਰੂ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ, ਦਿ ਵੀਕ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਟਾਈਮਜ਼ ਡਾਟ ਕੋਮ, ਡੀ ਐੱਨ ਏ ਆਈ ਐੱਨ ਡੀ ਆਈ ਏ ਡਾਟ ਕੋਮ, ਪੰਚਮ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ), ਆਜ (ਉਰਦੂ) ਆਦਿ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਤੀਆਂ ਇੰਟਰਵੀਊ ਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

-ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਉਤੇ ਉਪਲਬਧ ਇੰਟਰਵੀਊ

-ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਅਜੀਤ, ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਦੇਸ਼ ਦੁਆਬਾ, ਯੋਜਨਾ (ਪੰਜਾਬੀ), ਯੋਜਨਾ (ਹਿੰਦੀ) ਐਂਪਲਾਈਮੈਂਟ ਨਿਊਜ਼ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ), ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਚਰ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ) ਗਰੀਨ ਲਾਈਨ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ) ਪੰਜਾਬ ਟਾਈਮਜ਼, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਸਮੇਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਨਿਬੰਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ

-ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਨੇਕ ਮੌਲਿਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ

-ਜੂਰੀ ਮੈਂਬਰ, (ਰਾਸ਼ਟਰੀ) ਸਾਹਿਤਯ ਅਕਾਦੇਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ-2011, 2016, 2020

ਜੂਰੀ ਮੈਂਬਰ (ਢਾਹਾਂ ਇਨਾਮ) - 2015, 2020

ਸਾਹਿਤਕ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ -ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸਤੇ ਮਾਸਿਕ ਇਕੱਤਰਤਾਵਾਂ ਆਯੋਜਨ-ਸੰਚਾਲਨ ਦਾ ਕਾਰਜ : 1997-2005

-ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-2015 ਤੋਂ ਜਾਰੀ

-ਪੰਜਾਬੀ ਮੰਚ, ਦਿੱਲੀ ਵਾਸਤੇ ਨਾਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ’ਤੇ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ 1996 ਤੋਂ ਜਾਰੀ

-ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ, ਇੰਡੀਆ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਸਾਹਿਤਯ ਅਕਾਦੇਮੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮੰਚ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਵਿਚ ਬਤੌਰ ਕਵੀ ਤੇ ਲੇਖਕ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ।

ਪੁਰਸਕਾਰ/ਸਨਮਾਨ1. ਗੋਲਡ ਪੈਨ - 2010 (ਵਲੋਂ : ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਆਦਿ ਧਰਮ ਮਿਸ਼ਨ)

2. ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਕੇਂਦਰ, ਦਿੱਲੀ - 2009

3. ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਪੁਰਸਕਾਰ - 2008

4. ਸ੍ਰੀ ਬੇਗਮਪੁਰਾ ਪੰਜਾਬ (ਰਜਿਸਟਰਡ) ਪਟਿਆਲਾ - 2006

5. ਧਰਤ ਸੁਹਾਵੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ, ਲਾਂਬੜਾ - 2006

6. ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ, ਕੁਰੂਕੇਸ਼ਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ - 2005

7. ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - 2004

8. ਸਰਵੋਤਮ ਵਾਰਤਕ ਪੁਸਤਕ ਪੁਰਸਕਾਰ - 2003

ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ

9. ਐਸ ਐਮ ਐਸ ਸਾਹਿਤਯ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ - 2003

10. ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫ਼ਾਈਨ ਆਰਟ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - 2003

11. ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦਾਤੇਵਾਸ ਪੁਰਸਕਾਰ, (ਸ਼ਬਦ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ, ਜਲੰਧਰ) - 1999

12. ਕਾਵਿ-ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ - 1994

13. ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਸਿਮਰਿਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ - 1993

14. ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - 1993

15. ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ ਐਵਾਰਡ, ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਰਚਨਾ ਮੰਚ, ਪੰਜਾਬ - 1992

16. ਅਨੁਵਾਦ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ - 1999-2000

17. ਅਨੁਵਾਦ ਪੁਰਸਕਾਰ - 2013

ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦੇਮੀ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ

18. ਲਾਈਫ ਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਐਵਾਰਡ - 2013

ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ

19. ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਯਾਦਗਾਰੀ ਐਵਾਰਡ - 2019

20. ਕਾ. ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ ਐਵਾਰਡ - 2020

21. ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਨਮਾਨ - 2020

ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ 1. ਸਕੱਤਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਮੰਚ ਦਿੱਲੀ

ਵਿਚ ਰੁਤਬਾ 2. ਸਲਾਹਕਾਰ, ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫ਼ਾਈਨ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

3. ਸਲਾਹਕਾਰ, ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਸਾਰਕ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ।

4. ਜੀਵਨ ਮੈਂਬਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਲੁਧਿਆਣਾ।

5. ਜੀਵਨ ਮੈਂਬਰ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ।

6. ਮੈਂਬਰ, ਗਵਰਨਿੰਗ ਕੌਂਸਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ - 9 ਸਾਲ।

7. ਮੈਂਬਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ਹੋਰ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨਹਾਸ਼ੀਆ ਲੋਕ, ਸਮਦਰਸ਼ੀ, ਵਾਹਗਾ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡ ਦਾ (ਆਨਰੇਰੀ) ਮੈਂਬਰ ਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ-ਨੇਪਾਲ (ਸਾਰਕ ਲੇਖਕ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ) - 2002

ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਸਾਰਕ ਲੇਖਕ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ) - 2004

ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ: ਪਤਨੀ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ

ਦੋ ਪੁੱਤਰੀਆਂ: ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ

ਪੁੱਤਰ: ਪ੍ਰਤੀਕ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ: ਆਰ ਜ਼ੈਡ ਏ-44ਏ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਵਿਹਾਰ, ਪਾਲਮ, ਨਵੀ ਦਿੱਲੀ-45

ਮੋਬਾਇਲ: 93505 -48100

10. 09. 2020 (ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ)

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2331)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.gmail.com)

About the Author

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

ਬਲਬੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ

Delhi, India.
Phone: (011 - 91 - 93505 - 48100)

Email: (bmadhopuri@yahoo.in)

More articles from this author