“ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ। ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਪਰੇਆਂ ...”
(9 ਜਨਵਰੀ 2020)
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਦਵਾਈ ਖਾਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਉਦੋਂ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬੀਮਾਰ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਕੌੜੀ ਦਵਾਈ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਟੀਕੇ ਵੀ ਲਗਵਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜੋ ਹਾਲਤ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਜੋ ਹਸ਼ਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸਾਡੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਹੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮੰਨਾਂਗੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫੇਰ “ਮਲਟੀਪਲ ਪੇਰੀਆਰ” ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਤਲਬ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਜੋ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ, ਉੰਨਾ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਹੋਏਗੀ, ਅਸੀਂ ਬੀਮਾਰ ਹੋਈਏ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਕਹੀ ਜਾਵੇ ਕਿ ਤੂੰ ਠੀਕ ਹੈਂ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦਵਾਈ ਲੈਣ ਨਾ ਜਾਈਏ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਧੱਕੇ ਮਾਰ ਮਾਰ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਇੱਥੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਅਤੇ ਮੰਨਦੇ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਹੜੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਸਦਾ ਅਸਰ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪਵੇਗਾ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਵਿਭਾਗ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਉਸ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਜੰਮਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ, ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਰੋਗ ਵੀ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਜੋ ਬੇਨਿਯਮੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਨਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਖਰੇ ਉੱਤਰਨਾ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਉਦਯੋਗ ਲੱਗਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਲਗਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂ ਖ਼ਾਨਾਪੂਰਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਨ। ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਗੰਦੇ ਹਨ।
ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ। ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਪਰੇਆਂ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀ ਕਿਹੜੀ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਨਾ ਕਰੀਏ ਜਾਂ ਨਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ, ਇਹ ਸਭ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤਾਂ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ। ਕਈ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਂਦਾ ਫੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬੇਕਸੂਰ ਹਾਂ।
ਜੇਕਰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਚੱਲੀਏ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਹੈ, ‘ਮੈਨੂੰ ਕੀ?’ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਗਲਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਇਹ ਨਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉਸਦਾ ਸੇਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ। ਉਹ ਅੱਗ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇਗੀ, ਸਾਡੇ ਘਰ ਵੀ। ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਇਹ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਜਲਦੀ ਪਹੁੰਚੇਗੀ ਤੇ ਕਿਧਰੇ ਬਾਦ ਵਿੱਚ। ਸਿਆਣੇ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਚਿੜੀ ਚੁੰਝ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਲਿਆਕੇ ਅੱਗ ਬਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਪਰ ਚਿੜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੈਂ ਵੀ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਪਰ ਮੈਂ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹਾਂ, ਪਾ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਇਹ ਹੈ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ।
ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਵੋਟ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵਧੀਆ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਠੀਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਨਿਗੂਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫੇਰ ਰੋਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਹਾਂ। ਬਿਲਕੁਲ ਕੋਸਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੋ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਅਸੀਂ ਬੀਜਿਆ, ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਉੱਗਿਆ। ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਈ, ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣ ਗਈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਰ ਵਾਸੀ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਹਾਲਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਮੰਨ ਲਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਚਾ ਲਵਾਂਗੇ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ ਭਰ ਭਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਾਡੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣੀ। ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਪਾਣੀ ਅਸੀਂ ਪੀ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮੌਤ ਦਾ ਤਾਂਡਵ ਮਚਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸਣ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਲਈਏ। ਜਦੋਂ ਤੀਲੀ ਅੱਗ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਸੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਡਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਜਦੋਂ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈਏ ਤਾਂ ਕੋਠੇ ਚੜ੍ਹ ਰੌਲੀ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਦੂਰ ਨੇੜੇ ਆਵਾਜ਼ ਜਾਏਗੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਚੁੱਪ ਰਹਿਕੇ ਸਹਿਣਾ ਕਈ ਵਾਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਲਿਖੋ, ਲਿਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਲਿਖ ਅਤੇ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿਉ। ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾ ਤੋੜੋ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਖ਼ਿਲਾਫ ਆਵਾਜ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਚੁੱਕੀਏ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਠੀਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਦਰ ਦੀਆਂ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਿਆਸਦਾਨਾਂ ਵੱਲ ਉਂਗਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵੱਲ ਇੱਕ ਉਂਗਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਉਂਗਲਾਂ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਸੇਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਉ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝੀਏ!
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1880)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: