“ਨਸ਼ਿਆਂ ਉੱਪਰ ਠੱਲ੍ਹ ਨਾ ਪੈਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਕਾਰਨ ਜੋ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ...”
(30 ਜੂਨ 2018)
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁਣ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹ ਬੋਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਉਸ ਵੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੋਰ ਕਿਉਂ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਗੰਭੀਰ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮਚੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਵਾਨ ਪੁੱਤ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਿਉ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕੱਢਣ ਦੀ ਗੱਲ ਉਵੇਂ ਹੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਜੀਡੀਪੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਪਰ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਰੋਜ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਜ ਹੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਜ ਨਸ਼ੇ ਖਾਤਰ ਲੜਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕੁੱਟ ਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਘਰ ਦਾ ਸਮਾਨ ਵਿਕ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਕੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਦਰਦ ਕੀ ਹੈ।
ਨਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦੀਮਕ ਵਾਂਗ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਖੋਖਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਨੀਂਹ ਖੋਖਲੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉੱਪਰ ਖੜ੍ਹੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਿੱਤਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਨੇ? ਕਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨੇ? ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਹੀ। ਸਰਕਾਰ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਜਾਂ ਸਾਡੀ ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਗਲਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਵੀ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਦਿਲ ਵਲੂੰਧਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਸ਼ਾ ਲੈਕੇ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵੇਖਕੇ ਦਿਲ ਦਹਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਮੌਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿਲਾ ਨਹੀਂ ਸਕੀਆਂ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪੈਸੇ ਪਿੱਛੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੇ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਮਿਲਾਵਟ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਮੈਕ ਤੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਰ ਸੰਥੈਟਕ ਨਸ਼ੇ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵੇਚੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਮੇਲ ਕੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।
ਇੱਕ ਕੜਵਾ ਸੱਚ ਜੋ ਸਰਕਾਰਾਂ ਮੰਨਣ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ।
ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਭਰਿਆ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਵਿਉਪਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਬਣਾਏ ਪਰ ਦੋਨਾਂ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਈ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਤਬਾਹ ਹੀ ਹੋਏ। ਲਾਹਨਤ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਜੋ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਥਰ ਵਿਛਾਵੇ। ਨਸ਼ੇ ਲੈਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਿਧਰੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਧਰੇ ਸੁਖਾਲੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਪੈਸਾ। ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਡਿਗਰੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਹਲੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤ ਕਮਾਏ ਨਾ ਅਤੇ ਖਰਚਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਮੰਗੇ ਤਾਂ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੋਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ੇ ਲੈਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜੋ ਧੜਾਧੜ ਕਾਲਜ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਨੇ, ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੇ, ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਤੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਤੀਰ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਵਿਹਲਾ ਦਿਮਾਗ ਕੁਝ ਤਾਂ ਕਰੇਗਾ ਹੀ। ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵੀ ਲੱਭੇਗਾ ਅਤੇ ਗਲਤ ਰਾਹ ’ਤੇ ਵੀ ਜਾਏਗਾ। ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਹੈ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਹੀ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਵੈਣ ਸੁਣ ਕੇ ਮੰਨ ਜਾਉ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਲਵੋ। ਇੰਨੇ ਪੱਥਰ ਦਿਲ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹੋਣਾ, ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ।
ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਹੀ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਠਿਆ ਨਾ ਜਾਵੇ, ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰ ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਪੈਸੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਕਿਡਨੀ ਅਤੇ ਲਿਵਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਏ, ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇੰਜ ਹੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਜਾਨਲੇਵਾ ਨਸ਼ੇ ਸੰਥੈਟਿਕ ਹਨ। ਸਮੈਕ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ, ਮਹਿੰਗੇ ਰੇਟ ’ਤੇ ਵੇਚੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਹਰ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਸਖਤੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਲੋਕ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੁਝਾਅ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਝਾਵਾਂ ’ਤੇ ਗੌਰ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਨਸ਼ਿਆਂ ਉੱਪਰ ਠੱਲ੍ਹ ਨਾ ਪੈਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਕਾਰਨ ਜੋ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਲੀ ਭੁਗਤ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੁਧਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇ। ਲੋਕ ਸ਼ਰੇਆਮ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਜੇਕਰ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਐੱਸ ਐੱਚ ਓ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਾ ਕੌਣ ਵੇਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਇੱਥੇ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਦੋਸ਼ੀ ਹੈ।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਵੀ ਨਸ਼ਾ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਵੀ ਮੰਨ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਕੇ ਵੋਟ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਡੱਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਖੁਦ ਟੋਏ ਪੁੱਟਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਨਾ ਪੁੱਛੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰੋਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਸ਼ੇ ਵੰਡੇ, ਉਹ ਕੁਰਸੀਆਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤ ਭੰਗ ਦੇ ਭਾੜੇ ਗੁਅ ਲਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉ ਕਿ ਇਹ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਬਣ ਸਕੇ। ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਲਿਖਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ। ਨਸ਼ਾ ਤਬਾਹੀ ਹੈ, ਗੁਰਬਤ ਵੱਲ ਧੱਕਦਾ ਹੈ। ਮਦਰ ਟਰੇਸਾ ਅਨੁਸਾਰ, “ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਘਰ, ਸੰਸਾਰ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਸੋਚਣੀ ਤੇ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ। ਜਿਸ ਘਰ ਨਸ਼ੇ ਵੜ ਜਾਣ ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਵੀ ਵਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਇੱਕ ਘਰ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਵੇਖੀ ਗਈ। ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਕ ਗਿਆ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬੇਹੱਦ ਬੁਰੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਜੁੜੋ। ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਵੈਣ ਸੁਣੋ। ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋ। ਮਾਵਾਂ ਜੋ ਕੀਰਨੇ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਨਾਤੇ ਸੁਣੋ। ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੈ ਮਾਂ ਦੇ ਵੈਣਾਂ ਵਿੱਚ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਤੱਤੜੀ ਨੇ ਕੀ ਬਦ ਦੁਅ ਦੇਣੀ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ ਬੇਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀਬਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਕੇ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਰਨ ਨਾ ਦਿਉ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਬਣਾਉਣੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ। ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਵਾਨਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਬੰਦਿਆ ਬੋਤਲ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਤੈਨੂੰ ਪੈਂਦੀ ਮਹਿੰਗੇ ਮੁੱਲ।
ਜਾਂ ਪੁਆਵੇ ਬੇੜੀਆਂ ਜਾਂ ਪਾਉਂਦੀ ਗੰਗਾ ਫੁੱਲ।
ਜਾਂ ਵਿਕਾਵੇ ਗੋਹੜੀਆਂ ਜਾਂ ਦੀਵਾ ਕਰਦੀ ਗੁੱਲ।
ਜਾਂ ਕਰਾਵੇ ਚਾਕਰੀ ਜਾਂ ਕਰਦੀ ਮੋਇਆਂ ਤੁੱਲ।
ਜਾਂ ਮੰਗਾਵੇ ਭੀਖ ਨੂੰ ਜਾਂ ਗਲੀਏ ਮਰਦਾ ਰੁੱਲ।
ਕੋਈ ਸਰਕਾਰ ਬੇਵਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਕੇ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜੇਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਖਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣਾ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਕਤ ਸਮਾਜ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਦਬਾਅ ਹੇਠਾਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਮਾਜ ਦੀ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ ਸੰਤਖ ਦੇਣਾ ਹੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੁੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਕਿੰਨੇ ਪੁੱਤ ਮਰਵਾ ਕੇ ਜਾਗਾਂਗੇ। ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਮਜਬੂਰ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜਾਗ ਜਾਵੇ। ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਗੇ ਹੋਏ ਨੇ ਹੁਣ ਹੀ ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਣ ਪੈ ਰਹੇ ਵੈਣਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਲੈਣ। ਸੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਦਿਉ।
*****
(1210)
