“ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਸਿਰਫ਼ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ,ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ...”
(28 ਮਈ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 145.

ਡਿਜਿਟਲ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਘੁਟਾਲੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿੱਤੀ ਨੁਕਸਾਨ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਫਿਸ਼ਿੰਗ ਘੁਟਾਲੇ: ਫਿਸ਼ਿੰਗ ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਫਿਸ਼ਿੰਗ ਘੁਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਘੁਟਾਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸੰਸਥਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਕ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਵੀ। ਉਹ ਈਮੇਲਾਂ ਜਾਂ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਸਵਰਡ, ਕਰੈਡਿਟ ਕਾਰਡ ਨੰਬਰ, ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਸਿਕਿਉਰਿਟੀ ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਈਮੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਈਮੇਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਲਿੰਕ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਲੌਗ ਇਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਲਿੰਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਅਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ’ਤੇ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਾਈਟ ਵਰਗੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੌਗਇਨ ਵੇਰਵੇ ਦਾਖਲ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਘੋਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਅਣਜਾਣ ਜਾਂ ਅਚਾਨਕ ਈਮੇਲਾਂ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਲਿੰਕਾਂ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਨਾ ਕਰੋ ਜਾਂ ਅਟੈਚਮੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਨਾ ਕਰੋ।

* ਹਮੇਸ਼ਾ ਭੇਜਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਈਮੇਲ ਪਤੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਪੈਲਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇਖੋ, ਜੋ ਫਿਸ਼ਿੰਗ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹਨ।

* ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਈਮੇਲ ਦੇ ਸਹੀ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ ਜਾਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।

ਪਛਾਣ ਦੀ ਚੋਰੀ: ਪਛਾਣ ਦੀ ਚੋਰੀ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਹਾਡੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਖਰੀਦਦਾਰੀ, ਨਵੇਂ ਖਾਤੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਇੱਕ ਘੁਟਾਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੁਹਾਡਾ ਸੋਸ਼ਲ ਸਿਕਿਉਰਿਟੀ ਨੰਬਰ (ਪੈੱਨ ਕਾਰਡ ਅਤੇ ਅਧਾਰ ਕਾਰਡ) ਫੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੈਡਿਟ ਕਾਰਡਾਂ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇਣ, ਲੋਨ ਲੈਣ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਟੈਕਸ ਰਿਟਰਨ ਫਾਈਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿੱਤੀ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕਰੈਡਿਟ ਸਕੋਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿਓ।

* ਆਪਣੇ ਔਨਲਾਈਨ ਖਾਤਿਆਂ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਵਿਲੱਖਣ ਪਾਸਵਰਡ ਵਰਤੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਰਹੋ।

* ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਕਰੈਡਿਟ ਕਾਰਡ ਸਟੇਟਮੈਂਟਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰੋ।

ਔਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਘੁਟਾਲੇ: ਔਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਘੁਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਜਾਅਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਜਾਂ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਵਿਕਰੇਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤੇ ਸਾਮਾਨ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਡਿਲੀਵਰੀ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਘੁਟਾਲੇ ਅਕਸਰ ਨਿਲਾਮੀ ਸਾਈਟਾਂ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ, ਜਾਂ ਈਮੇਲ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਔਨਲਾਈਨ ਸਟੋਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਯੋਗ ਤੌਰ ’ਤੇ ਘੱਟ ਕੀਮਤਾਂ ’ਤੇ ਉੱਚ-ਅੰਤ ਦੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਨਕਲੀ ਵਸਤੂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਅਤੇ ਸਟੋਰ ਗੈਰ-ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਣਜਾਣ ਔਨਲਾਈਨ ਸਟੋਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੋ। ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ।

* ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਕਾਰਡਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

* ਸੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ ਜੋ ਸੱਚ ਹੋਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦੇ ਹਨ.

ਝੂਠੇ ਆਨਲਾਈਨ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਘੋਟਾਲੇ: ਝੂਠੇ ਆਨਲਾਈਨ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਘੁਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ੱਕੀ ਪੀੜਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਡੇਟਿੰਗ ਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਜਾਅਲੀ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੀੜਤ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ, ਯਾਤਰਾ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਨਿੱਜੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਔਨਲਾਈਨ ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੁਹਾਡੀ ਨਵੀਂ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਦਿਲਚਸਪੀ ਡਾਕਟਰੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫੰਡ ਵਾਇਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ, ਉਹ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਹੋ।

* ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਬਚੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਔਨਲਾਈਨ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।

* ਡੇਟਿੰਗ ਸਾਈਟ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ’ਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ।

ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਘੁਟਾਲੇ: ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਮਵਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਘੁਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ ਜਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੀਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤਕ ਰਿਮੋਟ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਹਾਨੂੰ Microsoft ਤੋਂ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਫ਼ੋਨ ਕਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਜਾਂ ਰਿਮੋਟ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮਾਲਵੇਅਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਸਹੀ ਤਕਨੀਕੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਲੋੜੀਆਂ ਫ਼ੋਨ ਕਾਲਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

* ਬੇਲੋੜੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਾਲਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰੋ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਚੋ।

* ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਜਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।

ਨਿਵੇਸ਼ ਘੁਟਾਲੇ: ਨਿਵੇਸ਼ ਘੁਟਾਲੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਜੋਖਮ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਚ ਰਿਟਰਨ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਨਾਲ ਲੁਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟਾਕਾਂ, ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ, ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਕੀਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਅਲੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਈਮੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਪਨ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਨਿਵੇਸ਼ ’ਤੇ ਭਾਰੀ ਰਿਟਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਵੇਸ਼ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਘੁਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੁਹਾਡੇ ਫੰਡਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜਚੋਲ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਜੋਖਮ ਦੇ ਉੱਚ ਰਿਟਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

* ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੋਜ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਾਇਸੰਸਸ਼ੁਦਾ ਵਿੱਤੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਤੋਂ ਸਲਾਹ ਲਓ।

* ਅਜਿਹੇ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਲਾਟਰੀ ਅਤੇ ਸਵੀਪਸਟੇਕ ਇਨਾਮ ਘੁਟਾਲੇ: ਲਾਟਰੀ ਅਤੇ ਸਵੀਪਸਟੈਕ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਜਾਂ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਫੀਸ ਅਦਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਜਾਂ ਈਮੇਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਲਾਟਰੀ ਜਾਂ ਸਵੀਪਸਟੇਕ ਜਿੱਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਇਨਾਮ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਟੈਕਸ ਜਾਂ ਫੀਸਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਸਹੀ ਲਾਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਵੀਪਸਟੇਕ ਇਨਾਮ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫੀਸਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।

* ਕਦੇ ਵੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਾ ਕਰੋ ਜਾਂ ਇਨਾਮ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਾ ਦਿਓ।

* ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਾਮੀ ਸੂਚਨਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ।

ਵਪਾਰਕ ਈਮੇਲ ਸਮਝੌਤਾ: ਵਪਾਰਕ ਈਮੇਲ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਫੰਡਾਂ ਦੇ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਈਮੇਲ ਖਾਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਇੱਕ ਘੁਟਾਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਈਮੇਲ ਖਾਤੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਾਅਲੀ ਸਪਲਾਇਰ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਫੰਡ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿੱਤ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੇਨਤੀ ਭੇਜਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਤ ਟੀਮ, ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸੰਚਾਰ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਫ਼ੋਨ ਕਾਲ।

* ਈਮੇਲ ਖਾਤਿਆਂ ਲਈ ਦੋ-ਕਾਰਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰੋ।

* ਫਿਸ਼ਿੰਗ ਈਮੇਲਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿਓ।

ਰੈਨਸਮਵੇਅਰ: ਰੈਨਸਮਵੇਅਰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਲਵੇਅਰ ਹੈ ਜੋ ਪੀੜਤ ਦੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਇਨਕ੍ਰਿਪਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਇਹ ਘੁਟਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਅਟੈਚਮੈਂਟ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਈਮੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਇਨਵੌਇਸ ਵਰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ’ਤੇ ਰੈਨਸਮਵੇਅਰ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਇਨਕ੍ਰਿਪਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਨਲੌਕ ਕਰਨ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਝਾਅ:

* ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਡਰਾਈਵ ਜਾਂ ਕਲਾਉਡ ਸੇਵਾ ’ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਾਈਲਾਂ ਦਾ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੈਕਅੱਪ ਲਓ।

* ਅਣਜਾਣ ਭੇਜਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਈਮੇਲ ਅਟੈਚਮੈਂਟ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਚੋ।

* ਆਪਣੇ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਅਤੇ ਐਂਟੀਵਾਇਰਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਅੱਪਟੂਡੇਟ ਰੱਖੋ।

ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਸਿਰਫ਼ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੀੜਤ ਅਕਸਰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਔਨਲਾਈਨ ਇੰਟਰੈਕਸ਼ਨਾਂ ’ਤੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤਕਨੀਕੀ-ਸਮਝਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਿਕਵਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਕਦਮ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਚੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ:

* ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਨਵੀਨਤਮ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਬਾਰੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰੋ।

* ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਭਿਆਸ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾਤਿਆਂ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਵਿਲੱਖਣ ਪਾਸਵਰਡ ਵਰਤੋ, ਦੋ-ਕਾਰਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਓ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅੱਪਡੇਟ ਰੱਖੋ।

* ਬੇਨਤੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ: ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਲਈ ਬੇਲੋੜੀ ਬੇਨਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ। ਸੁਤੰਤਰ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਦੇ ਸਹੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ।

* ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ: ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਥਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਘੀ ਵਪਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ।

* ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰੋ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੋ, ਜੋ ਘੋਟਾਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਮੁੱਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘੁਟਾਲੇਬਾਜ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਭੋਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਿਜਿਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ, ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਿੱਖਿਆ, ਚੌਕਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਹਰੇਕ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਡਿਜਿਟਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕੁੰਜੀ ਹੈ।

*   *   *   *   *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(5003)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:(This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)