“ਆਹ ਤਾਂ ਬਈ ਤੁਸਾਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਕੀਤਾ, ਅਨੰਦ ਆ ਗਿਆ।” ਰਾਮਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਟਹਿਕ ...”
(11 ਅਕਤੂਬਰ 2018)

23 ਜਨਵਰੀ 1929 - 8 ਅਕਤੂਬਰ 2018

ਮਈ 17, 2006 ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਉੱਚੀ ਜਹੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਇਕ ਵਧੀਆ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਆਰਾਮ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਮੰਜੀ ਅਤੇ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਕ ਕੁਰਸੀ ਅਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਰੇੜ੍ਹੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵੈਨਕੂਵਰ ਨਿਵਾਸੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪੰਧੇਰ ਵੀ ਹੈ।

ਰਾਜਿੰਦਰ ਪੰਧੇਰ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ ਕਰਮਸਰ (ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ) ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਧੇਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਧੇਰ ਦੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਭੋਜਨ ਅਸੀਂ ਲਿਖਾਰੀ ਹਰਚੰਦ ਬਾਗੜੀ ਦੇ ਘਰ ਖਾਧਾ। ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਾਗੜੀ ਦੇ ਫੁਲਾਏ-ਫੁਲਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕਰ-ਘਿਉ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਿੱਕ-ਸੁੱਕ ਦਾ ਚੇਤਾ ਹੁਣ ਮੱਧਮ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਖਾਂਦਿਆਂ-ਖਾਂਦਿਆਂ ਡੇਢ-ਦੋ ਵੱਜਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਮਸਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਖਤਮ ਕੀਤੀ ਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਨੇ ਫਟਾਫਟ ਕਾਰ ਘੁਮਾਈ ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਰਾਜਿੰਦਰ ਪੰਧੇਰ ਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫੋਨ ’ਤੇ ਵੀ ਮੁੰਡਿਆਂ-ਖੁੰਡਿਆਂ ਵਾਂਗ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਬੈਠਿਆਂ ਡਰ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।

ਪੁੱਛਦੇ-ਪੁਛਾਉਂਦੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਮੰਜੀ ਲਾਗ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਹ ਇਉਂ ਵੱਖੀ ਪਰਨੇ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚੀਆਂ ਹੋਣ। ਡਰ ਵੀ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਛਾਣੇ ਕਿ ਨਾ ਪਛਾਣੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਹੀ ਆ ਵੜੇ ਸਾਂ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗ ਖਿੜ ਗਿਆ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਚੇਤਨ-ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਲਗਦਾ।

ਰਾਮਪੁਰ, ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ ਲਾਗ, ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਰਾਮਪੁਰੀ 1953 ਤੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਵੀ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲੋਂ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਤੋੜਿਆ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਹ ਵੈਨਕੂਵਰ ਤੋਂ ਕੈਲਗਰੀ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ’ਤੇ ਕਾਰ ਵਿਚ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਕਾਫਲੇ ਨਾਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ਲਾ ਰੁਕਿਆ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੇ ਤਿਲਕ ਕੇ ਕੂਹਣੀ ਤੁੜਵਾ ਲਈ। ਮਸਾਂ ਕੁਝ ਮੋੜ ਪਿਆ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਟੂਲ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਕੇ ਕੁਝ ਚੱਕਣ ਲੱਗਿਆਂ ਫੇਰ ਖਿਸਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੋਡੇ ਵਿਚ ਸੱਟ ਲੱਗ ਗਈ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਦਿਲ ਦੀ ਮੰਦੀ ਹਰਕਤ ਵਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਗੋਡੇ ਦਾ ਪੰਗਾ ਬਹੁਤਾ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਪਏ, ਖੈਰ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਹੁਣ ਆਰਾਮ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨਾਲ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਫੋਨ ਰਾਹੀਂ ਉਦੋਂ ਪਿਆ ਸੀ ਜਦ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸਨ 2003 ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਤਮੰਨਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਉਦੋਂ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਕਾਫੀ ਬੀਮਾਰ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ’ਤੇ ਹੀ ਮਿਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਰਾਮਪੁਰੀ ਕਾਫੀ ਲੇਟ ਆਇਆ ਤੇ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਮੈਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਗਾਇਕਾ ਅਖਤਰ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚਣ ਵਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੀ, ‘ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਠਹਿਰ ਕੇ। ’ ਮੈਂ ਅਖਤਰ ਨੂੰ ਪਕੌੜਿਆਂ ਦੀ ਪਲੇਟ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਰਾਮਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰੋਗਰਾਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੇ ਬਰਫੀ ਦੇ ਦੋ ਕੁ ਟੁਕੜੇ ਆਪ ਖਾਧੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੀ ਧੱਕੇ। ਮੈਂਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਿਰਫ ਮੇਰੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬਰਫੀ ਛਕ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਬੇਗਮ ਅਖ਼ਤਰ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰੀ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਕੇ ‘ਕੇਂਦਰੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ’ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਰੁਕ ਜਾਵਾਂ, ਪਰ ਮੈਂਨੂੰ ਉਦੋਂ ਵਕਤ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਦੀ ਆਦਤ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਫੇਰ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਲੇਖਕ ਮੰਚ’ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ। ਕੈਨੇਡਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਭੇਜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਅੱਧੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਸੁੱਟ ਆਇਆ। ਸੋ ਮੈਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸਨਮਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੈਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।

ਫੇਰ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਛਪੀ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਕਾਪੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੇਜੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ’ਤੇ ਸੱਟ ਵੱਜ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਦੇਖੀ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਉਸ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਉਹ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਦੇਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸੇਧ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰਾਮਪੁਰੀ ਰਾਹੀਂ ਹੋਈ। ਉਸਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਕੀ ਨ੍ਹਾਊ ਤੇ ਕੀ ਨਚੋੜੂ’ ਅਤੇ ‘ਜਿੰਨੀ ਨ੍ਹਾਤੀ ਓਨਾ ਪੁੰਨ’ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ’ਤੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਹਨ।

ਰਾਮਪੁਰੀ ਕਵੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਮਾਹਰ ਵੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਤੋਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਮਨ-ਪਸੰਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਤੋਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਬੰਦਾ ਜੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਗਲਤ ਦੇ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਝੱਟ ਉਸ ਨੂੰ ਖੂੰਜੇ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਲੈਅ ’ਤੇ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਰੋਤੇ ਨੂੰ ਨਿਰਾਦਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਂਦਾ।

ਪਤਨੀ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਯਾਦ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਸਤਾਉਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਉਦਾਸੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ। ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਔਕੜ ਨੂੰ ਵੀ। ਕਹਿੰਦਾ, “ਮੇਰੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਬੀਮਾਰ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹਦੀ ਕੋਈ ਸਹੇਲੀ ਆਈ ਤੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਸਟੀਰੋਇਡ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਗਈ। ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਗੱਲ ਜਚ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਫਸ ਗਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੇ ਕੁਝ ਗਲਤ ਅਸਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੀਮਾਰ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾਉਂਦਾ। ਆਖਰ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਦਵਾਈ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਓਹੀ ਕੰਮ ਹੋਇਆ, ਉਹਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ। ਫੇਰ ਤਾਂ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਨਵੀਂ ਦਵਾਈ ਨੇ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਹਾਲਤ ਮੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ...।” ਅਸੀਂ ਸੁੰਨ ਜਿਹੇ ਹੋਏ ਸੁਣਦੇ ਗਏ।

ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਰੁਖ ਬਦਲਕੇ ਉਹ ਕੁਝ ਸਿਆਸਤ ਅਤੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ, ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਰਾੜੇਵਾਲਾ, ਨਹਿਰੂ, ਗਾਂਧੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਚੱਲੀਆਂ। ਰਾਮਪੁਰੀ ਤਾਂ ਇਕ ਤੁਰਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਹੈ, ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਸੀ ਸਾਰੇ ਕਵੀਆਂ ਵਾਰੇ ਕੁਝ ਪੁੱਛਾਂ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਵਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਇੰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵਾਰਤਕ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਵੀ ਦਿੱਤਾ।

ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਮੇਜ਼ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਅਲਮਾਰੀ ਅਧ-ਖੁੱਲੀ ਪਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਕ ਕਾਪੀ ਪਈ ਸੀ। “ਰਾਮਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ, ਹੁਣ ਕੀ ਲਿਖਦੇ ਹੋ?” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ।

“ਇਹ ਮੇਰੇ ਪੋਤੇ ਨੇ ਸੁਗਾਤ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨੋਟ ਲਿਖ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਕੁੜੀਆਂ (ਨਰਸਾਂ) ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।” ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਨੇਡਾ ਇਕ ‘ਅੰਨ੍ਹੀ ਗਲੀ’ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਨਣ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦਿਸ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। “ਘਰ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਕੂੰਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਨਾਲੇ ਕਨੇਡਾ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਬਿੱਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ।” ਰਾਜਿੰਦਰ ਵੀ ਉਹਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਭਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬਿੱਲ ਯਾਦ ਕਰ ਕਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਔਕੜਾਂ ਵਿਚ ਧਸ ਗਿਆ। ਇੰਨੇ ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਮੇਜ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰਖਨਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਤੇ ਦੋ ਡੱਬੇ ਸਾਡੇ ਮੂਹਰੇ ਰੱਖਕੇ “ਲਓ ਖਾਓ” ਕਹਿਕੇ ਪਚਾਕੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਕ ਗਾਜਰ-ਪਾਕ ਤੇ ਦੂਜਾ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦਾ ਡੱਬਾ। ਰਾਜਿੰਦਰ ਪੰਧੇਰ ਨੇ ਇਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਝੱਸ ਦਾ ਇਕ ਲਤੀਫਾ ਸੁਣਾਇਆ:

ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਜੀਭ ਕੜਾਹ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲਈ ਮੂਤਣ ਲੱਗ ਪਈ ਪਰ ਮੰਗਣ ਦਾ ਹੀਆ ਨਾ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਬੀਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ। ਆਂਢੀ-ਗਵਾਂਢੀ ਆਉਂਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਨੁਸਖੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੱਸਦੇ ਗਏ। ਕੋਈ ਵੀ ਨੁਸਖਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਪਸੰਦ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਸੁਣਦਾ ਅਤੇ ਨਾਂਹ-ਨੁੱਕਰ ਕਰ ਛੱਡਦਾ। ਆਖਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਲਾਬਸੀ (ਕੜਾਹ) ਦਾ ਨੁਸਖਾ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਬੁਢੜਾ ਇਕਦਮ ਚਮਕ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਕੰਜਰੋ ਕੋਈ ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਵੀ ਲਿਆ ਕਰੋ।”

ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਵੀ ਲਤੀਫਿਆਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਰਾਜਿੰਦਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨੇ ਵੀ ਲਤੀਫਾ ਸੁਣਾਇਆ:

“ਇਕ ਵਾਰ ਗੁੜ ਨੇ ਰੱਬ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਦੰਦੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਤੂੰ ਇਸਦਾ ਕੁਝ ਉਪਾਅ ਕਰ। ਰੱਬ ਗੁੜ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ, “ਤੂੰ ਚੰਗੀ ਚਾਹੁਨਾ ਤਾਂ ਏਥੋਂ ਭੱਜ ਜਾਹ, ਮੇਰਾ ਵੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।”

ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਦੇਖਕੇ ਮੇਰਾ ਉਸਦੀ ਫੋਟੋ ਲੈਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਜ਼ਾਜਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਰਾਜਿੰਦਰ ਨੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੈਮਰਾ ਕੱਢ ਲਿਆਂਦਾ। ਜਦ ਮੈਂ ਫੋਟੋ ਲੈਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਰਾਮਪੁਰੀ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਨਾਉਟੀ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਗਲਾਸ ਵਿਚ ਹਿਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਦੰਦ ਚੜ੍ਹਾਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਆਓ ... ਆਪਾਂ ਕਿਸੇ ਚੰਗੀ ਜਗਾਹ ’ਤੇ ਚੱਲੀਏ।” ਵਧੀਆ ਬੈਠਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਗੱਪ-ਸ਼ੱਪ ਮਾਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿਚਦੇ ਰਹੇ।

ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ’ ਵੰਡਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਵਿਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ ਭਰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਜੀਅ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ, ਕੁਝ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।

“ਆਹ ਤਾਂ ਬਈ ਤੁਸਾਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਕੀਤਾ, ਅਨੰਦ ਆ ਗਿਆ।” ਰਾਮਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਟਹਿਕ, ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਮਹਿਕ ਅਤੇ ਬੋਲਬਾਣੀ ਦੀ ਟੁਣਕਾਰ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹੈ।

*****

(ਇੱਥਕਾ, ਨਿਊਯਾਰਕ, 21 ਜੂਨ 2006)

(1338)