MohdAbbasDhaliwal718 ਅਗਸਤ 1945 ਦੇ ਦਿਨ ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਿੱਥੇ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ...
(23 ਜਨਵਰੀ 2021)

 

SubhashCBoseB1‘ਨੇਤਾ ਜੀ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ‘ਜੈ ਹਿੰਦ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਅਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਤੁਸੀਂ ਮੈਂਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਦਿਓ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਵਾਂਗਾ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ

ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿਖਿਆ

ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਜਨਵਰੀ ਸਾਲ 1897 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਟਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਕਾਇਸਥ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਜਾਨਕੀਨਾਥ ਬੋਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤੀ ਸੀਜਾਨਕੀਨਾਥ ਬੋਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਮੀ ਵਕੀਲ ਸਨਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਵਕੀਲ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਟਕ ਦੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾਉਹ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਹੇਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਇ ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆਪ੍ਰਭਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਗੰਗਾ ਨਾਰਾਇਣ ਦੱਤ ਸੀਦੱਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨੋਬਲ ਪਰਿਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤੀ ਅਤੇ ਜਾਨਕੀਨਾਥ ਬੋਸ ਦੀਆਂ 6 ਬੇਟੀਆਂ ਅਤੇ 8 ਬੇਟੇ ਸਨਸੁਭਾਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਸੰਤਾਨ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਬੇਟਾ ਸੀ

ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕਟਕ ਦੇ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਕੇ ਅੱਗੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣ ਲਈ 1909 ਵਿੱਚ ਰੇਵੇਨਸ਼ਾ ਕਾਲੇਜੀਏਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲਿਆ ਇੱਥੇ ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬੇਨੀਮਾਧਵ ਦਾਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ1915 ਵਿੱਚ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਬੀਮਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੀਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ 1916 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਨੇਤਾ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰੈਂਸੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹਿਸ ਹੋ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇਣ ’ਤੇ ਰੋਕ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ 49ਵੇਂ ਬੰਗਾਲ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਅੱਖਾਂ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੈਨਾ ਲਈ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਕੌਟਿਸ਼ ਚਰਚ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਕ ਇੱਛਾ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਦਬਾ ਨਾ ਸਕੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਰੀਟੋਰੀਅਲ ਆਰਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਆਰਮੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗਰੂਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਏਫਿਰ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀ.ਏ. ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੱਟ ਨੰਬਰ ਨਾ ਆ ਜਾਣ ਤਾਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੂਬ ਮਨ ਲਗਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1919 ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੀਜਦੋਂਕਿ ਕੋਲਕਾਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਸੀ

ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ

ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਖਵਾਹਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਬਣਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ 24 ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇਣ ਜਾਂ ਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਖਰੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈ ਸਕਣਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖ਼ਿਰ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 15 ਸਤੰਬਰ 1919 ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਚਲੇ ਗਏਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ’ਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਟਸ ਵਿਲੀਅਮ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਟਰਾਈਪਾਸ (ਆਨਰਸ) ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਖਾਣੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈਅਸਲੀ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਹੋ ਕੇ ਦਿਖਾਉਣਾ ਸੀਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1920 ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ

ਸੁਭਾਸ਼ ਦੇ ਦਿਲ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ’ਤੇ ਤਾਂ ਸੁਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਅਰਵਿੰਦ ਘੋਸ਼ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਆਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਲਾ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਬਣ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨਨਤੀਜੇ ਵਿੱਚ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 1921 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਕੱਤਰ ਈ.ਐੱਸ. ਮੋਂਟੇਗੂ ਨੂੰ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਲ. ਤੋਂ ਤਿਆਗ ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਦੇਸ਼ਵੰਧੂ ਚਿਤਰੰਜਨ ਦਾਸ ਨੂੰ ਲਿਖੀ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤੀ ਦੀ ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਕਿ ‘ਪਿਤਾ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ’ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ ਸੁਭਾਸ਼ ਜੂਨ 1921 ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਟਰਾਈਪਾਸ (ਆਨਰਸ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲੈ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਪਸ ਆਏ

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਸਬਾਬੂ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀਰਵਿੰਦਰਨਾਥ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ’ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੰਬਈ ਗਏ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਮਣੀਭਵਨ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉੱਥੇ 20 ਜੁਲਾਈ 1921 ਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਜਾ ਕੇ ਦਾਸਬਾਬੂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਭਾਸ਼ ਕੋਲਕਾਤਾ ਆ ਕੇ ਦਾਸਬਾਬੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾ ਕੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਕੀਤੀ ਅਗਵਾਈ

ਮਹਾਮਤਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀਦਾਸਬਾਬੂ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਭਾਸ਼ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ1922 ਵਿੱਚ ਦਾਸਬਾਬੂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੀ ਚੋਣ ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਲੜ ਕੇ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਦਾਸਬਾਬੂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਮੇਅਰ ਬਣ ਗਏਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇਤਾ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ

1927 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ ਦਿਖਾਏਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਇੱਥੇ ਕਾਬਿਲੇ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਭਾਵੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਅੱਠ ਮੈਂਬਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆਮੋਤੀਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਸਨਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ1928 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਮੇਂ ਮੋਤੀਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਆਰਮੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਲਾਮੀ ਦਿੱਤੀਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਡੋਮੀਨੀਅਨ ਸਟੇਟਸ ਮੰਗਣ ਦੀ ਠਾਣ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀਆਖ਼ਿਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤੈਅ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਡੋਮੀਨੀਅਨ ਸਟੇਟਸ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਜੇਕਰ ਇਸ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰੇਗੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਪੂਰੀ ਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1930 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਸੰਮੇਲਨ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਹ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ 26 ਜਨਵਰੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ

26 ਜਨਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਇਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ

26 ਜਨਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾ ਕੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਕੇ ਜੇਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆਜਦੋਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਸਨ ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਤੋਂ ਸਾਫ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਮਾਫ਼ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਨਰਮੀ ਦੇ ਨਾਲਸੁਭਾਸ਼ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਤੋੜ ਦੇਣ ਪਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਵਚਨ ਤੋੜਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਨਜਦੋਂਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੱਦ ’ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾ ਬਚਾ ਪਾਉਣ ’ਤੇ ਸੁਭਾਸ਼, ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਤੌਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬੇਹੱਦ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ

5 ਜੁਲਾਈ 1943 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ‘ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡਰ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ‘ਦਿੱਲੀ ਚੱਲੋ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਸੈਨਾ ਤੋਂ ਬਰਮਾ ਸਮੇਤ ਇੰਫਾਲ ਅਤੇ ਕੋਹਿਮਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 21 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ 1943 ਨੂੰ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਸੈਨਾਪਤੀ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨਾਲ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਰਮਨੀ, ਜਾਪਾਨ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, ਕੋਰੀਆ, ਚੀਨ, ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ ਨੇ ਮਾਣਤਾ ਦਿੱਤੀ

ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਇਸ ਅਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇਸੁਭਾਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਪਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਕੀਤਾ1944 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਕਰਮਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਵੀ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਗਿਆਜਦੋਂਕਿ ਕੋਹਿਮਾ ਦਾ ਯੁੱਧ 4 ਅਪ੍ਰੈੱਲ 1944 ਤੋਂ 22 ਜੂਨ 1944 ਤਕ ਲੜਿਆ ਗਿਆਇਹ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਸੀਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨੀ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਟਰਨਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ6 ਜੁਲਾਈ 1944 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੰਗੂਨ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਿਰਣਾਇਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਮੰਗੀਆਂ

ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਬਣੀ ਰਹੱਸ

ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਵਾਦ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 18 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਭਾਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ 1945 ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਸਨਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੁਣ ਤਕ ਜਨਤਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ? ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ18 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਨੇਤਾ ਜੀ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਮੰਚੂਰਿਆ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇਜਦੋਂਕਿ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ 23 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਟੋਕੀਓ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੈਗੋਨ ਵਿੱਚ ਨੇਤਾ ਜੀ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਮਲਾਵਰ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ 18 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਤਾਈਹੋਕੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸਾ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਵਾਰ ਜਾਪਾਨੀ ਜਨਰਲ ਸ਼ੋਦੇਈ, ਪਾਇਲਟ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏਨੇਤਾ ਜੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸੜ ਗਏ ਸਨਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਈਹੋਕੂ ਸੈਨਿਕ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾਕਰਨਲ ਹਬੀਬੁਰ ਰਹਮਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤਾਈਹੋਕੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆਸਤੰਬਰ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਤੀਆਂ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਰੈਂਕੋਜੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੁਤਾਬਕ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ 18 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਤਾਈਹੋਕੂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਤ 21:00 ਵਜੇ ਹੋਈ ਸੀਹਾਲਾਂਕਿ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ 1956 ਅਤੇ 1977 ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾਦੋਵੇਂ ਵਾਰ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਨੇਤਾ ਜੀ ਉਸ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ

1999 ਵਿੱਚ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ2005 ਵਿੱਚ ਤਾਈਵਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ 1945 ਵਿੱਚ ਤਾਈਵਾਨ ਦੀ ਭੂਮੀ ’ਤੇ ਕੋਈ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸਾ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ2005 ਵਿੱਚ ਮੁਖਰਜੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਉਸ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ

16 ਜਨਵਰੀ 2014 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੇ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਰਹੱਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੁਫੀਆਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਾਲੀ ਜਨਹਿਤ ਪਟੀਸ਼ਨ ’ਤੇ ਸੁਣਵਾਈ ਲਈ ਸਪੈਸ਼ਲ ਬੈਂਚ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ18 ਅਗਸਤ 1945 ਦੇ ਦਿਨ ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਿੱਥੇ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਭ ਲਈ ਹੁਣ ਤਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਹੱਸ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2541)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

About the Author

ਅੱਬਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਅੱਬਾਸ ਧਾਲੀਵਾਲ

Malerkotla, Sangrur, Punjab.
Phone: (91 - 98552 - 59650)
Email: (abbasdhaliwal72@gmai.com)

More articles from this author