“ਸੰਸਾਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਿਵਸ - World Environment Day 2017”
(5 ਮਈ 2017)

ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਰਹਿਣ ਲਾਇਕ ਨਹੀਂ ਬਚ ਪਾਏਗੀ। ਇਹ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਸੱਚ ਹਨ, ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਕ ਸੱਚ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਤੇਲ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਬੈਕਟੀਰੀਆ

ਪਟਰੋਲ ਜਾਂ ਡੀਜ਼ਲ ਜੇਕਰ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਫੈਲ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅੰਡਰਗਰਾਉਂਡ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਖਤਰਨਾਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਵਜਾਹ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਸਤਹ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਵੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੇਲ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮਾ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਨਾਮ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਅਤੇ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਆਇਲ ਜੈਪਿੰਗ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਸਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਸਲਨ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ 60 ਡਿਗਰੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੇਹੱਦ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਸਰਦਾਰ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਕਿਊਬਕ ਏਰੀਆ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਰੀਬ 1700 ਕਿਲੋ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ 2500 ਰੁਪਏ ਦਾ ਖਰਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਣ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇੱਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਰੁਪਏ ਹੈ।

ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਉਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਅਗਸਤ 2010 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮੁੰਬਈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਟ ਤੱਕ ਬਿਖਰੇ ਤੇਲ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਜਾਂ ਖਤਮ ਕਰਣ ਲਈ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦਰਅਸਲ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ ਉੱਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਤੇਲ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੇਲ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਜਹਾਜ਼ ਤਟ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਕਾਰਗੋ ਦੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਟੱਕਰ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 400 ਟੱਨ ਤੇਲ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ‘ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਪਲੂਸ਼ਨ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ’ ਨੇ ‘ਦ ਏਨਰਜੀ ਐਂਡ ਰਿਸੋਰਸਜ਼ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ (TERI) ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ। ਟੇਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਤੇਲ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਟੇਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 7 ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦਾ ਖਾਣਾ ਤੇਲ ਹੀ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਇਹ ਤੇਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਕੰਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਜੀਨਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਡੀ.ਐਨ.ਏ ਸਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਕੇ ਡਿਵੈਲਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਨਵਾਂ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਤੇਲ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਤੋੜਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਰੱਥਾਵਾਨ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕੈਰੀਅਰ ਮਟੀਰੀਅਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਕੱਚੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਆਇਲ ਰਿਫਾਇਨਰੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣੇ ਵਾਲੇ ਕਬਾੜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਾਇਡਰੋ ਕਾਰਬਨ ਕੰਪਾਊਂਡ (ਆਇਲ ਸਜਰ) ਉੱਤੇ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਇਸ ਕੰਪਾਊਂਡ ਨੂੰ ਕਾਰਬਨ ਡਾਇ ਆਕਸਾਇਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਨੂੰ ਸਟੈਰੇਲਾਈਜ਼ ਕੀਤੇ ਪਾਲਿਥਿਨ ਬੈਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਰਕੇ ਸੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੱਖਾਂ ਟਨ ਆਇਲ ਸਜਰ ਜਾਂ ਤੇਲ ਨਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਇਸ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੇਲ ਨੂੰ ਨਿਪਟਾਉਣ ਦੇ ਜੋ ਤਰੀਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਲ 16 ਰਿਫਾਇਨਰੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੀਬ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਕਬਾੜ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਖਪਾਉਣ ਲਈ ਪੌਲਿਮਰ ਦੀ ਤਹਿ ਵਾਲੇ ਖੱਡੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ। ਇੱਕ ਖੱਡੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਿਫਾਇਨਰੀ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਖੱਡਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਦਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ 200 ਟਨ ਬੈਕਟੀਰੀਆ 20 ਹਜਾਰ ਟਨ ਆਇਲ ਵੇਸਟ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਹਾਇਡਰੋਕਾਰਬਨ ਬਾਇਓਡੀਗਰੇਡਿਡ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਵੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਇਹ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ। ਆਪਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ।

ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਰਗੈਨਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਈਡ ਇਫੈਕਟ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਇਸ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਡਿਮਾਂਡ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਕੁਵੈਤ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੈਲੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਵੀ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਲੇਵਲ ਉੱਤੇ ਆਇਲ ਜੈਪਰ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਉਪਲਬਧ ਕਰਾਇਆ। ਇਹ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਪੈਟਰੋਲ ਡੀਜ਼ਲ ਨਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਜਾਹ ਨਾਲ 27 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉੱਥੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਫਸਲ ਦੇ ਲਾਇਕ ਬਣ ਸਕੀ।

ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦਾਂ

ਪਾਣੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਪਾਣੀ ਹੈ ਵੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਨਿਜ਼ਾਤ ਪਾਉਣ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੂਠੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉੱਡਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਵੱਡੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿੱਚ ਗੇਂਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ। ਅਗਸਤ 2015 ਵਿੱਚ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਸਾਇਲਮਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸਥਿਤ 75 ਏਕੜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ 9.6 ਕਰੋੜ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਫਲੋਟਿੰਗ ਬਾਲ ਛੱਡੀ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਵਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂਕਿ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪਲੂਸ਼ਨ ਤੋਂ ਤਾਂ ਬਚਾਇਆ ਹੀ ਜਾ ਸਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਫ ਬਣਨੋ ਵੀ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਇਹ ਗੇਂਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਡ ਬਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਲਜ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ ਉੱਤੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਦੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਭਾਫ ਬਣ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਲੀ ਪਾਲਿਥਿਨ ਤੋਂ ਬਣੀ ਇਸ ਗੇਂਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਉੱਡ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੋਟਿੰਗ ਅਲਟਰਾ ਵਾਇਲਿਟ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੈਮੀਕਲਜ਼ ਰਿਐਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਕੈਂਸਰ ਕਾਰਕ ਕੰਪਾਊਂਡ ਬਰੋਮੇਡ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਰੋਮੇਡ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਰੋਮੇਟ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਬਰੋਮੇਡ ਜੇਕਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਉਲਟੀ, ਚੱਕਰ, ਢਿੱਡ ਦਰਦ ਆਦਿ ਦੀ ਵਜਾਹ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਗੇਂਦਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਲੇਅਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੰਛੀ, ਜਾਨਵਰ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਕ ਤੱਤ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਉੱਡ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਰੀਬ 30 ਕਰੋੜ ਗੈਲਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 8100 ਲੋਕ ਸਾਲ ਭਰ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚ ਨੂੰ ਵੀ ਬਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੇਂਦਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਛੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਕਵਾਲਿਟੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ।

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਉਤਾਰੋ।

*****

(722)

ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)