“ਸਿਰ ’ਤੇ ਪਗੜੀ, ਤੇੜ ਚਾਦਰਾ, ਲੰਬਾ ਕੁੜਤਾ, ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੱਤੀ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਪਰਨਾ ...”
(16 ਅਗਸਤ 2025)
ਜਦੋਂ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ ਤੇ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੂਝ ਆਈ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਝੁੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਝੁੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਾਭ ਸਨ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਦੂਸਰਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੌਖ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਸਭ ਰਲਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੋਝੀ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ, ਇਹ ਝੁੰਡ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਪਹਿਨਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ ਬਦਲਦੇ ਗਏ। ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਨੰਗੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਝ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਆਪਣੇ ਗੁਪਤ ਅੰਗਾਂ ਉੱਪਰ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਜਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਪਰਦੇ ਵਗੈਰਾ ਲਾ ਕੇ ਢਕਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਢਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਏ, ਜਿੱਥੋਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਐਨੀ ਕੁ ਸੂਝਬੂਝ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਵਲ ਕਦਮ ਵਧਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ ਬਦਲ ਗਏ, ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਪਹਿਨਣ ਦੇ ਰਿਵਾਜ਼ ਬਣ ਗਏ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚੇ ਗਏ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਸੂਤੀ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਊਨੀ ਵਸਤਰ ਪਹਿਨਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਮਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਚਾਦਰਾ ਜਾਂ ਧੋਤੀ ਤੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਢਕਣ ਲਈ ਅਰਧ ਵਸਤਰ ਜਾਂ ਅਧਿਵਾਸ, ਅਜਿਹਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦਾੜ੍ਹੀ-ਕੇਸ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇ ਸਿਰ ਢਕਣ ਲਈ ਕੱਪੜਾ (ਪਰਨਾ) ਜਾਂ ਪਗੜੀ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਪਰਨਾ ਜਾਂ ਢਾਈ ਤਿੰਨ ਗਜ਼ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਪਰਨਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਤੇ ਇਸਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਲਹਿਜਾ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਡੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਬਣ ਕੇ ਸਾਥ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਿਰ ’ਤੇ ਪਗੜੀ, ਤੇੜ (ਲੱਕ ਦੁਆਲੇ) ਚਾਦਰਾ, ਲੰਬਾ ਕੁੜਤਾ, ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੱਤੀ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਪਰਨਾ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਹਿਰਾਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਪੰਜਵੇਂ-ਛੇਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਪਿੰਡ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ, ਕੱਚੇ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਲ ਸਫਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਪਰਨਾ ਉਸ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਧੁੱਪ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੱਗੇ, ਸਿਰ-ਮੂੰਹ ਢਕ ਲੈਣਾ, ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਆਉਣ ’ਤੇ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਪੂੰਝ ਲੈਣਾ। ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਲੱਕ ਦੁਆਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਤਾਕਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਣਾ। ਜਦੋਂ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਥੱਕ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਕਿਸੇ ਪਿੱਪਲ ਬਰੋਟੇ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਉਹੀ ਪਰਨਾ ਵਿਛਾ ਕੇ ਦੋ ਘੜੀ ਆਰਾਮ ਕਰ ਲੈਣਾ, ਇਹ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਖੂਹ ਚਲਦਾ ਮਿਲ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਨਾ ਤੇੜ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਲੈਣਾ। ਜਦੋਂ ਪਹੁੰਚ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਨੇੜੇ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਵੜਦਿਆਂ ਉਸੇ ਪਰਨੇ ਨਾਲ ਜੁੱਤੀ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਝਾੜ ਲੈਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਕੱਚੇ ਰਸਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਜੁੱਤੀ ਉੱਪਰ ਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਉੱਪਰ ਗ਼ਰਦ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਜੇਕਰ ਪੈਂਡਾ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਚਾਰ ਰੱਖ ਕੇ ਚਾਰ ਰੋਟੀਆਂ ਪਰਨੇ ਲੜ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਣੀਆਂ ਤਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਲੱਗੇ, ਰੋਟੀ ਕਿਤੇ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਧੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਸਲਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ’ਤੇ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਰ ’ਤੇ ਪਰਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਪਰੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ। ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਕਾਰ ਨਿਪਟਾਉਣ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਪਰਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਫ਼ਾਫੇ ਵਗੈਰਾ ਦਾ ਚੱਲਣ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਮੌਕੇ, ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੰਗਰ ਮੌਕੇ ਜਾਂ ਮੇਲਿਆਂ ਮੌਕੇ ਲੱਡੂ ਜਲੇਬੀ, ਸ਼ੱਕਰਪਾਰੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਨਿਕਸੁਕ ਪਰਨੇ ਲੜ ਹੀ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦੇ। ਪੰਸਾਰੀ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਸੌਦਾ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਪਰਨੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੁਆ ਲੈਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਨਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ੈਅ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਸੀ।
ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਕੇਸਧਾਰੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮੋਨਾ, ਇਹ ਪਰਨਾ ਹਰੇਕ ਦਾ ਸਾਥੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨੰਗਾ ਸਿਰ ਰੱਖਣਾ ਅਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਰਨੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਲਾਲ ਪਰਨਾ, ਕੋਈ ਸਫੈਦ ਪਰਨਾ, ਕੋਈ ਚਾਰਖਾਨੇ ਦਾ ਪਰਨਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਰਨਾ ਪਰ ਪਰਨਾ ਸਭ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਇਹ ਰਿਵਾਜ਼ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪਰਨਾ ਪਾ ਕੇ ਤੇ ਨੀਵੇਂ ਹੋਕੇ ਕਰਨੀ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕਸੂਰਵਾਰ ਨੇ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣੀ ਤਾਂ ਵੀ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪਰਨਾ ਪਾਕੇ ਤੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਮੰਗਣੀ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਝਗੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ, ਲੜਾਈਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੋਹਤਬਰ ਬੰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀਨਾਮਾ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ। ਜੇਕਰ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਨਾ ਮੰਨਦਾ ਤਾਂ ਕਸੂਰਵਾਰ ਉਸਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੱਗ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪਰਨਾ ਰੱਖ ਕੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਮਸਲਾ ਨਿੱਬੜ ਜਾਂਦਾ। ਜੇਕਰ ਦੋਨੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਤੋਂ ਅੜ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੋਹਤਬਰ ਬੰਦਾ, ਸਰਪੰਚ ਜਾਂ ਨੰਬਰਦਾਰ ਆਪਣਾ ਪਰਨਾ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਲਾਹ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਧਰਨ ਲਗਦਾ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਨੀਵੇਂ ਹੋਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝਗੜਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕੋਰਟ ਕਚਹਿਰੀ ਜਾਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਾ ਆਉਂਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਨੇ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਪਟਕੇ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਪੀਲਾ, ਕੋਈ ਚੈੱਕਦਾਰ, ਕੋਈ ਸਫੈਦ ਤੇ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲਾ ਪਟਕਾ ਪਾ ਕੇ ਪਰਨਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (