“ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਹੁਨਰ ਸਿਰਫ਼ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੁਧਰ ਸਕਦੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ...”
(31 ਮਾਰਚ 2025)
ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ, ਫੋਨ ਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਸੰਬੰਧੀ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਨਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਨਾ ਕੋਈ ਸਮਝ-ਸੋਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਹੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਅਧਿਐਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਦੇਖਣਾ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਧਾਤਮਕ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਟਾਈਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਕਿਆਂ ਤੋਂ ਖੁੰਝਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਟਾਈਮ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ, ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਸਿਰ ਦਰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਫੋਕਸ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੋਲਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰਕੇ ਬੋਧਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨਸ਼ਾ, ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਹਾਈਪਰਐਕਟਿਵਿਟੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ, ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਮਾਪਿਆਂ-ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਲਾਹ ਲੱਭਣਾ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਅਕਸਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਬਾਰੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂਚੇ ਗਏ ਕਾਰਨ ਹਨ ਕਿ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਕਿਉਂ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਜੋ ਬੱਚੇ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਵਧਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਨੈਕਿੰਗ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਬਾਹਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਬੱਚੇ ਵੀਡੀਓ ਸਮੱਗਰੀ ਭਾਵ ਟੀਵੀ, ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨਾਂ ਤੇ ਗੇਮਾਂ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ਤੇ 24/7 ਅੱਖਾਂ ਗੱਡੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਕਸਰ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕੈਮਰਾ ਜ਼ੂਮਿੰਗ, ਪੈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਟ੍ਰਾਂਜਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਸਾਡੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਚਾਲੂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨ-ਮਸਤਕ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਭਟਕਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਕੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਐਕਸ਼ਨ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ ਅਕਸਰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਸਲੀਅਤ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਗਲੈਮਰਾਈਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਹਾਸੋਹੀਣੇ ਮਜ਼ਾਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੀਡੀਓ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਜੋਖ਼ਮ ਭਰੇ ਵਿਵਹਾਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ, ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਜਿਣਸੀ ਵਿਵਹਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਆਕਰਸ਼ਕ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੈਕਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਉਕਸਾਊ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਗਰਭ ਨਿਰੋਧ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਘੱਟ ਹੀ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਮਰਾਹਕੁੰਨ ਸੰਸਕਾਰ ਵਾਲੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬੱਚੇ ਇੱਕ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਸਾਥੀ ਤੋਂ ਉਮੀਦਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਪੇਸ਼ ਆਉਣਾ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਗੁਮਰਾਹਕੁੰਨ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਦਯੋਗ ਅਕਸਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੀਬ ਵਿਚਾਰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਿਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਲੈਮਰਸ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਖਿੱਚ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਅਸਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਖੇਡ, ਗੱਲਬਾਤ, ਗਾਉਣਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਨਾਲੋਂ ਔਨਲਾਈਨ ਤੇ ਗੰਦ-ਮੰਦ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਹੁਨਰ ਸਿਰਫ਼ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੁਧਰ ਸਕਦੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਗੱਲਬਾਤ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਣ, ਪੜ੍ਹਨ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਜਾਂ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖਾਲੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੋ। ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਵਹਾਰ ਦਿਖਾਉ। ਹੋਮਵਰਕ ਜਾਂ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤਕ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਨਿਯਮ ਸੈੱਟ ਕਰੋ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬੈੱਡਰੂਮਾਂ ਤੋਂ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣਾ ਹੋਮਵਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਕਰੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਉ। ਖਾਣੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੀਆਂ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖੋ।
ਮਾਪੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ’ਤੇ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਕੇ ਸੰਤੁਲਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰੋ। ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇਖਣ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲਉ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੌਕਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੋ। ਹਕੀਕਤ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ। ਪੜਚੋਲ ਕਰੋ ਕਿ ਫਿਲਮਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਉ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਟੀਵੀ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (