“ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ...”
(27 ਦਸੰਬਰ 2024)
26 ਸਤੰਬਰ 1932 - 26 ਦਸੰਬਰ 2024
* * *
ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਘੇ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਡਾਕਟਰ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਾਦਗੀ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਦੂਰਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਰਕੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। 26 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਹਾਂਤ ਉੱਪਰ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸੋਗ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੇਤਾ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸ਼ਖਸ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਮੁੱਲੀ, ਅਦੂਤੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਸਣੇ ਕਈ ਅਹਿਮ ਅਹੁਦਿਆਂ ਉੱਪਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਏ ਹਨ।
ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਜੋ ਲਗਾਤਾਰ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ’ਤੇ ਰਹੇ, ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬੌਸ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਿਖਾਈ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਚਿੰਤਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੂਰੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵੀਲ ਚੇਅਰ ’ਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਿਖਾਈ, ਸਿਰਫ ਪਾਰਟੀ ਨੇਤਾ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ।
ਉਹ ਇੱਕ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਉਹ ਬੋਲਦੇ ਘੱਟ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਵੱਧ ਵਰਤਦੇ ਸਨ, ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਉਨਤੀ ਲਈ ਸੋਚਦੇ ਸਨ। ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਉ ਦੇ ਵੇਲੇ ਦਾ ਦੌਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹੇ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਰੁਖ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹੀ ਗੱਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ’ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫੈਸਲੇ ਅਕਸਰ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦਿੱਲੀ ਸਕੂਲ ਆਫ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। 1972 ਤੋਂ 1976 ਤਕ ਉਹ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਰਹੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 1982 ਤੋਂ 1985 ਤਕ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਰਹੇ। 1985 ਤੋਂ 1987 ਤਕ ਉਹ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੀ ਰਹੇ।
ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ 12ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣਗੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੋਂ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ। 2004 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ। 2009 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਲਈ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ।
ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨਾ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪੇਂਡੂ ਗਰੀਬੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਪਹੁੰਚ ਸਦਕਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨਭਾਰਤ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ 185% ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਿਛਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਲਗਭਗ 2,400 ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ ਵਧੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ 4, 956 ਰੁਪਏ ਵਧੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਸੀ।
ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਉਬਾਮਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਈਟ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਜ ਫੇਰੀ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੌਰਾ ਨਵੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਬਾਰੇ। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੁਣ ਤਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੱਸਦਿਆਂ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ’ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2010 ਵਿੱਚ ਨਿਊਜ਼ਵੀਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲੋਬਲ ਸਟੇਜ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮੁਖੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਦੂਜੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨੇਤਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਸਰੀ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲ ਬਰਦੇਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾ. ਸਿੰਘ “ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਦੇ ਮਾਡਲ” ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
2010 ਵਿੱਚ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫੋਰਬ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 18ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਫੋਰਬ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਟਾਈਮ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ 100 ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ।
ਐੱਨ ਡੀ ਏ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਜਾਪਾਨ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਵਕਾਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਵਜੋਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
1987 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ’ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਰਜ ਹਨ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਸਾਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਘਾਟਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨੇਤਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵੀ ਰੱਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸੋਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।
(5566)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)
