“ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਫੋਰਮ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ...”
(24 ਜਨਵਰੀ 2025)
ਹਾਲੀਆ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏਆਈ) ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਕਾਰ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਵੈ-ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮੈਡੀਕਲ ਡਾਇਗਨੌਸਟਿਕਸ, ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ ਤਕ, ਏਆਈ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਗੋਪਨੀਅਤਾ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਕੀ ਏਆਈ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਜਾਂ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਵਾਲ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਵਾਬ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਏਆਈ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਿਤ, ਤਾਇਨਾਤ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਇੱਕ ਗੇਮ-ਚੇਂਜਰ, ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਐਲਗੋਰਿਦਮ ਡਾਕਟਰੀ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਡਾਇਗਨੋਜ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਏਆਈ ਸਿਸਟਮ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੈਂਸਰ, ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਇਲਾਜਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਏਆਈ ਨੇ ਮੈਡੀਕਲ ਇਮੇਜਿੰਗ ਵਿੱਚ ਟਿਊਮਰਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਧਰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਖਣ-ਸਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਏਆਈ ਹਰੇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਸਨੂਈ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਟਿਊਸ਼ਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਕਲਾਸਰੂਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਵਾਦ ਟੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਨੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ ਲਾਗਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਹੈ। ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਚੈਟਬੋਟਸ ਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਐਂਟਰੀ, ਵਸਤੂ-ਸੂਚੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਗਾਹਕ ਸੇਵਾ ਵਰਗੇ ਰੁਟੀਨ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਸਵੈ-ਚਾਲਨ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਆਈ ਨੇ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਡਾਟਾ-ਅਧਾਰਤ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਏਆਈ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜੋਖਮ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਏਆਈ ਅਤੇ ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਡਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਨੌਕਰੀਆਂ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਿਰਮਾਣ, ਪਰਚੂਨ ਅਤੇ ਗਾਹਕ ਸੇਵਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਫੋਰਮ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ ਕਾਰਨ 2025 ਦੇ ਅੰਤ ਤਕ 85 ਮਿਲੀਅਨ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਕਰੀਆਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਵੀਂਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਪਤ ਕਾਮੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਮੁੜ-ਹੁਨਰ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਨਵਾਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏਆਈ) ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪ ਹੀ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਏਆਈ ਮਾਡਲ ਪੈਰ ਧਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋਕਾਂ ਜਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਹੀ ਏਆਈ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਖ਼ਦਸ਼ੇ ਜਤਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਖਾ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਲਵੇਗੀ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ 1,000 ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਏਆਈ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ’ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਏਆਈ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਜੋਖ਼ਮਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਏਆਈ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਦੌੜ ਬੇਕਾਬੂ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਆਈ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏਆਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤਕਨੀਕੀ ਦਿੱਗਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਮੁਹਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਏਆਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ 70 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤਕ ਠੀਕ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਿਸਰਚ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਏਆਈ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੂਚਾਲ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦੇਵੇਗੀ।
ਆਸਟਿਨ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਾਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਏਆਈ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੀਅਲ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਡਾਟਾ ਤਿਆਰ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਿਖਲਾਈ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਏਆਈ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਡਾਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਏਆਈ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ 7 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੌਰਾਨ 70 ਫ਼ੀਸਦੀ ਭੂਚਾਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਮੀਦ ਜਾਗੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚਿੰਤਾ ਗੋਪਨੀਅਤਾ ਅਤੇ ਡਾਟਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਏਆਈ ਸਿਸਟਮ ਅਕਸਰ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਿੱਜੀ ਡਾਟਾ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)