“ਕਰਮਚਾਰੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਅਰੇ ਮਾਰਿਆ ਕਰਨਗੇ, ਸਮਝੋ ...”
(15 ਜੂਨ 2021)
ਅੱਜ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਸਿਮਰਤੀ ਸਮਾਰੋਹ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ, ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਸੀ। ਕਲਾਸ ਫੋਰ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਬਾਨੀ-ਉਸਰਈਆ, ਪੰਜਾਬ ਸੁਬਾਰਡੀਨੇਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਰੁਕਨ। ਪੈਨਸ਼ਨਰਜ਼ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਰੂਹੇ-ਰਵਾਂ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇੱਕ ਲੱਤ ਦੇ ਭਾਰ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ੀਲ ਰਿਹਾ। ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ, ਦਿਨ ਰਾਤ ਉਹ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ। ਅੰਤਲੇ ਸਾਹਾਂ ਤਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮ ਰਿਹਾ।
ਦਲੇਰੀ, ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਅਣਖ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਦੀ ਰਗ ਰਗ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਜੰਮ-ਪਲ। ਪਰਿਵਾਰ ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੋਰਿੰਡਾ ਆ ਟਿਕਿਆ। ਪਿਤਾ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਕੋਲ ਸਾਂਝੀ ਸੀ। ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹਦਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਮੱਕੀ ਗੁੱਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਭਲਾ ਮੱਕੀ ਗੁੱਡਣ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਜੱਟ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਘਾਹ ਫੂਸ ਨਾਲ ਕਿਤੇ ਮੱਕੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਵੀ ਖੁਰਪੇ ਨਾਲ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਜੱਟ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਲੱਗਿਆ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਣ। ਬੱਚੇ ਸੱਜਣ ਨੂੰ ਹੱਤਕ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਚਾਚਾ ਜੀ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆਂ ਨਹੀਂ, ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ…।” ਪਰ ਜੱਟ ਅਬਾ-ਤਬਾ ਬੋਲਣੋ ਨਾ ਹਟਿਆ। ਬਾਲ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਗਰਜ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਚੱਕ ਆਪਣਾ ਖੁਰਪਾ … ਮੈਂ ਨੀ ਗੁੱਡਦਾ ਜਾਹ …।” ਖੁਰਪਾ ਬੁੜ੍ਹਕ ਕੇ ਪਰੇ ਜਾ ਪਿਆ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਚੱਲ ਬਾਪੂ ਉੱਠ … ਆਪਾਂ ਨੀ ਇਹਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਚੱਲ ਉੱਠ …।” ਇਹ ਸੀ ਬਚਪਨ ਦਾ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ। ਆਪਣੀ ਅਣਖ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਦਯੋਗ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਲੱਗਣ ਮਗਰੋਂ ਜਿੱਥੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਅਣਖ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ, ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਸਹਿ-ਕਾਮਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜੂਝਦਾ। ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹ ਵਧੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਫਿਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਆਗੂ ਬਣਿਆ। ਕਲਾਸ ਫੋਰ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ। ਜਥੇਬੰਦੀ ਬਣਾਈ, ਕਲਾਸ ਫੋਰ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ। ਮਜ਼ਾਲ ਸੀ ਕੋਈ ਆਈ.ਏ.ਐੱਸ. ਅਫਸਰ, ਕੋਈ ਪੀ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾਸ ਫੋਰ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਕਰੇ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਦੋਲਨ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਨਾਂਅ ਸਦਾ ਇਕੱਠੇ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ- ਰਘਬੀਰ ਸੰਧੂ, ਰਣਬੀਰ ਢਿੱਲੋਂ, ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਜੀਤ ਬਾਗੜੀ। ਅਜੀਤ ਬਾਗੜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਜੇਲ ਗਏ। ਲੰਮੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਾਂ ਰੱਖੀਆਂ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਲਸੇ-ਜਲੂਸ ਕੀਤੇ।
1972 ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜੀਤ ਬਾਗੜੀ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਚੰਗੀਗੜ੍ਹ ਅੱਗੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਹਠ-ਧਰਮੀ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਦੇਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਮਗਰੋਂ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸੁੰਨ-ਸਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ। ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਸਾਂ-ਸਾਂ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੀ। ਮਗਰੋਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੋ ਜਣੇ ਸਾਨੂੰ ਨਿੰਬੂ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੇ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਸਕਿਓਰਟੀ ਗਾਰਡਜ਼। ਮੌਕਾ ਵੇਖ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਸਾਡੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਾਲੇ ਟੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਿਦਕ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੁਲੀਸ ਸਮੇਤ ਸਮੂਹ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਕੀ ਮੰਗਾਂ ਲਈ ਅਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋ ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਪਰ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਈ ਦਫਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਪੁਲੀਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ, “ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਵਾਨੋਂ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਕਰੋ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਹੀ ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤਰ ਹੋ।” ਤੇ ਇੰਝ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਮੋਹ ਹਾਸਿਲ ਕਰਦਾ।
ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਉਸਦੀ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਧਾਂਗਨੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਸੁਚੱਜਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਸੱਜਣ ਦਾ ਉਸਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਇਸਤਰੀ ਸਭਾ ਦੀ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਕੁਨ ਰਹੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਰਹੀ।
ਭਾਵੇਂ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਘਰੇਲੂ ਤੰਗੀਆਂ-ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਕਰਕੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਹਾਸਿਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਪਰ ਉਸਦੀਆਂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਪਹਿਲ ਕਦਮੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਰਗ ਦੇ ਭੀਸ਼ਮ ਪਿਤਾਮਾ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੋਹਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਹਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋ ਰਹੀ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਵਾਰਤਾ ਦੌਰਾਨ ਲਾਜਵਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ ਜਿਸਮਾਨੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਦੂਰ-ਅੰਦੇਸ਼ੀ ਸਮੁੱਚੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹੇਗੀ। ਉਹ ਸਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਊਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਕਰਮਚਾਰੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਅਰੇ ਮਾਰਿਆ ਕਰਨਗੇ, ਸਮਝੋ ਉਹ ਨਾਅਰੇ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੰਘਰਸ਼ੀਲ ਲੋਕ ਸਦਾ ਜਿਊਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੇ 83ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਮੌਕੇ ਸਮੂਹ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਸਿਮਰਤੀ ਸਮਾਰੋਹ ਅੱਜ (15 ਜੂਨ ਦਿਨ ਮੰਗਲਵਾਰ) ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 11 ਵਜੇ ਮੁਹਾਲੀ ਫੇਜ਼-2 ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੈਂਟਰ (ਨੇੜੇ ਬੱਸੀ ਥੀਏਟਰ) ਵਿਖੇ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: