MalwinderSingh7ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ...
(16 ਅਕਤੂਬਰ 2024)

 

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਾਠਕ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਮਾਸਿਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਬਣਿਆਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਅ, ਆਰਸੀ, ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ, ਨਾਗਮਣੀ, ਨੀਲਮਣੀ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਸਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੋਅ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਵਿਤਾ ਛਪੀਆਰਸੀ, ਨਾਗਮਣੀ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਛਪ ਸਕਿਆ ਉਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸਾਹਿਤਮ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਦਾ ਅਰਥ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀਤੁਸੀਂ ਕਵੀ ਜਾਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਰਵਾਨ ਹੋ ਗਏ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸੀਪਰ ਇਸ ਪਛਾਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੰਮੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀਇਹ ਉਡੀਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਸੀਇਸ ਲੰਮੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਡੇ ਨਾਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਅਤੇ ਪੁਖਤਾ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਅਤੇ ਦਿਲ ਖਿੱਚਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸਾਹਿਤ ਹੈਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜ ਲਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਸਾਹਿਤ ਕਾਲ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਬਣਦਾ ਹੈਸਾਹਿਤ ਇੱਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਸਿਰਜਣਾਤਮਿਕ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਤਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਫ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਸਲਾਹੁਣਯੋਗ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਚੇਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤ੍ਰਕਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਰਜਣਾਤਮਿਕ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈਹੁਣ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਝੱਟ ਲਿਖਣਾ ਤੇ ਪਟੱਕ ਛਪਣਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਇਸ ਝੱਟ ਛਪਣ ਅਤੇ ਵਾਹ ਵਾਹ ਖੱਟਣ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੰਦਰ ਕਾਹਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈਕਾਹਲ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਛਪ ਰਹੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਮਰ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਇੱਕ ਸੁਖ਼ਮ ਕਲਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੁਹਜ-ਸੁਆਦ ਉਪਜਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਚੰਗੇਰੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੀ ਡੰਗੋਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਹੁਣ ਆਪਾਂ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਸਮਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਹਿਤ ਇਸ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਕਵੀ, ਲੇਖਕ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨਭਰਮ ਵਰਗਾ ਇੱਕ ਧਰਵਾਸ ਇਹ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈਫੇਸਬੁੱਕ ਉੱਪਰ ਪਈ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਹੁੰਗਾਰੇ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਅਜਿਹਾ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈਪਰ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਰੰਤ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਇਹ ਦੋਸਤ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨਇਹ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈਨਵੇਂ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਨਵੀਂ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਬਦਲਣ ਕਰਕੇ ਨਵੇਂ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ: ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਮੱਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਧਾਵਾਂ ਜਾਂ ਰੂਪ ਜਿਵੇਂ ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਟਕ, ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤ, ਗਜ਼ਲ, ਰਿਪੋਰਤਾਜ, ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ, ਆਲੋਚਨਾ, ਪੁਸਤਕ ਰੀਵਿਊ ਆਦਿ ਛਾਪਣ ਵਾਲੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਜਾਂ ਰਸਾਲੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਐਤਵਾਰੀ ਅੰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈਵੱਡੇ ਲੇਖਕ, ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਵੀ ਹੁਣ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਲੱਗੇ ਹਨਅਜਿਹਾ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਛਪਣ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵੱਡੇ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਕਾਰਨ ਹੈਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ, ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ, ਅਜੀਤ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਛਪਣ ਦਾ ਦੌਰ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਾਲੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਵਾਲੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਗੀਤ, ਗਜ਼ਲ, ਆਦਿ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਰਿਹਾਮੌਜੀ, ਕਵਿਤਾ, ਲਿਖਾਰੀ, ਪ੍ਰੀਤ ਸੈਨਿਕ, ਪੰਜ ਦਰਿਆ, ਪੰਜਾਬੀ ਹੰਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਆਦਿ ਨਿਰੋਲ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸਨ ਉਦੋਂ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਕ ਅਜਿਹੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕਰਦੇ ਸਨਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ, ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ ਚੰਦ, ਸੂਰਯ ਕਾਂਤ ਤਿਰਪਾਠੀ, ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਮਝ ਸੀਸੰਪਾਦਕੀ ਸੂਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਛਪਣਾ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀਹੁਣ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਰਸਾਲੇ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਸੂਝ ਸਮਝ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾਮੈਂ ਵੀ ‘ਸਤਰੰਗੀ’ ਨਾਂ ਦੇ ਪਰਚੇ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਛਪਣ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਢੇਰ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈਨਵੇਂ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨਇਹਨਾਂ ਪਰਚਿਆਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਕਈ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨਰਿਪੋਰਤਾਜ, ਪੈਰੋਡੀ, ਕਾਵਿ-ਵਿਅੰਗ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ, ਲਲਿਤ ਨਿਬੰਧ, ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ, ਆਲੋਚਨਾ ਆਦਿ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅੱਖਰ ਅੱਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਮੈਟਰ ਕੰਪੋਜ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕਠਿਨ ਸੀਹੁਣ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲੇਖਕ, ਸ਼ਾਇਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਚਿਆਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿਰਜਣਾ, ਪ੍ਰਤੀਮਾਨ, ਪ੍ਰਵਚਨ, ਲਕੀਰ, ਮੁਹਾਂਦਰਾ, ਸ਼ਬਦ, ਤ੍ਰਿਸੰਕੂ, ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਆਦਿ ਰਸਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ, ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਹੇਠ ਨਿਰੰਤਰ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨਬਾਕੀ ਪਰਚਿਆਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕਈ ਸ਼ੰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨਨਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ, ਮਾਸਿਕ, ਸਪਤਾਹਿਕ ਈ.ਪਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਉੱਪਰ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ੰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨਸਾਡੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਈ.ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਔਖਾ ਲਗਦਾ ਹੈਸਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਕਿਤਾਬ, ਰਸਾਲੇ ਦੀ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਨੈੱਟ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸਹਿਜ ਹੋਵੇਵਕਤ ਨਾਲ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਬੜਾ ਕੁਝ ਅਚੰਭਿਤ ਕਰਦਾ ਵਾਪਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਵੋ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੈਟਰ ਦੀ ਲੋੜ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀਈ.ਪਰਚਿਆਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ

ਵੱਡ-ਅਕਾਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾ ਦਾ ਦੌਰ: ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸਾਲ 2005 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਸਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਲੇਖਕ ਦੋਸਤ ਅਵਤਾਰ ਜੰਡਿਆਲਵੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਹੇਠ ਸੁਸ਼ੀਲ ਦੁਸਾਂਝ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹੁਣ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪਾਠਕ ਇਸਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਟਾਲਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ਉਦੋਂ ਹੀ ਗੁਰਬਚਨ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਅਤੇ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਫਿਲਹਾਲ ਛਪਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਇਹ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸਨਹਾਲਾਂਕਿ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀਮਾਸਿਕ ਛਪਦੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਿੰਦਰਜੀਤ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਡਾ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੈਰੋਂ ਅਤੇ ਦਲਬੀਰ ਚੇਤਨ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਾਲਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਜੋਕੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਹੁਣ ਤਕ ਵੀ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈਹੁਣ ਇਹ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾ. ਕੈਰੋਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡਾ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਹੁਣ ਇਸਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਰਹੇ ਹਨਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਹੀ ਅਰਤਿੰਦਰ ਸੰਧੂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਅਤੇ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸਾਹਿਤਕ ਏਕਮ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਗੱਲ ਆਪਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀਹੁਣ ਅਤੇ ਫਿਲਹਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਜਨਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ ਛਪਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਇੰਦਰਜੀਤ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲਾ ਇਹ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਕੁਝ ਦੇਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁੜ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈਪ੍ਰਮਿੰਦਰਜੀਤ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਖਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਹੇਠ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਅਤੇ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਾਹਘਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਮਾਰ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈਅਜਿਹੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਛਪਣ ’ਤੇ ਖਰਚਾ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਪਾਠਕ ਫਰੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨਦੂਜੀ ਸਮੱਸਿਆ ਮੈਟਰ ਦੀ ਹੈਦੋ-ਢਾਈ ਸੌ ਪੰਨਿਆਂ ਲਈ ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹਲਕੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਵੋਗੇ ਜਾਂ ਨੈੱਟ ’ਤੇ ਪਏ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋਗੇਇੰਝ ਇੱਕ ਸੰਜੀਦਾ ਅਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਪਾਠਕ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟੇਗਾਪਰਚੇ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਡਗਮਗਾਵੇਗਾਬੇਗਾਨੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੇ ਪਰਚਿਆਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕਰਨੀ ਵੀ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈਇਹਨਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਵੀ ਇਹ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਿਰੰਤਰ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਰਮੌਰ ਲੇਖਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਹਿਤ ਉੱਪਰ ਵੀ ਪਿਆਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਘੁੰਮ ਕੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦਾ ਲੋਕ ਅਰਪਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੁਸ਼ੀਲ ਦੁਸਾਂਝ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹੁਣ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਅੱਖਰ ਅਤੇ ਰਾਗ ਵਾਲੇ ਇਸ ਪਿਰਤ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਵੀ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਭਾ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨਇੰਝ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਪਾਠਕਾਂ ਅੰਦਰ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਛਪ ਰਹੇ ਜਾਂ ਛਪਦੇ ਰਹੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ’ਤੇ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰਿਆਂ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੀ ਟੱਪ ਜਾਂਦੀ ਹੈਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਇਹ ਸੂਚੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇਅਜਿਹੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਪੰਜ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ, ਤਾਸਮਨ, ਆਲੋਚਨਾ, ਸੰਵਾਦ ਆਦਿ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਪਰਚੇ ਹਨਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਹਿ ਵੀ ਗਏ ਹਨਇਸ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਸਮੇਟਣ ਖ਼ਾਤਰ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨਇਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈਇਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਹਿਤ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲਾ ਸਾਡਾ ਸ਼ਿਕਵਾ ਵੀ ਇਹ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾਵਾਂ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰੋਇਆ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ

*   *   *   *   *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(5369)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

About the Author

Malwinder

Malwinder

Phone: (91 - 97795 - 91344)
Email: (malwindersingh1958@yahoo.com)