“ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਦਾਰਥ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ...”
(26 ਦਸੰਬਰ 2024)

ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਕੁਝ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੋਰਚਾ’ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਗ ਲੁਧਿਆਣਾ ਨਗਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਬੁੱਢਾ ਨਾਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ। ਲਗਭਗ 5-6 ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨਾਲੇ ਦੀ ਇੰਨੀ ਮੰਦੀ ਹਾਲਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬੁੱਢਾ ਦਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਸਾਫ ਪਾਣੀ ਵਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਸਿੱਕਾ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਡਿਗ ਪੈਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਦੂਰੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ, ਅਬਾਦੀ ਵਧੀ, ਉਦਯੋਗ ਵਧੇ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਦਰਿਆ ਨੇ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਗੈਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੋਨੋਂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਨਿਕਾਸ ਪੈਣ ਲੱਗੇ।

ਇਹ ਦਰਿਆ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਦੇ ਕੋਲ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਲੀਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਕਾਲ਼ੇ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਗਮ ਸਾਫ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਉਦੋਂ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਾਣੀ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਰੰਗਾਈ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟਰੋਪਲੇਟਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਘਰੇਲੂ ਨਿਕਾਸ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਸੀਵਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੀਟਾਣੂ ਅਧਿਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਦਾਰਥ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੁੱਚੜਖਾਨੇ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਦ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਗੋਬਰ ਵੀ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਾਲ਼ੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ‘ਕਾਲ਼ਾ ਪਾਣੀ’ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੋਣੀ ਅੱਛੀ ਗੱਲ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ। ਸੰਨ 1992 ਵਿੱਚ ਉੱਘੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਯਸ਼ਪਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਪਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਜਨ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਜਨ ਗਿਆਨ ਵਿਗਿਆਨ ਜਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਦੋਂ ਅਸੀਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਵੈ ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣਾਂ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕਿ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ ਬਾਰੇ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ, ਮੁਹੱਲਿਆਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਕਰਕੇ, ਪੇਂਟਿੰਗ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾ ਕੇ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਕੇ, ਹੱਥ ਪਰਚੇ ਛਾਪ ਕੇ ਤੇ ਸੈਮੀਨਾਰ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਨਿਘਾਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਪਟਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ “ਇਕ ਨਦੀ ਆਂਸੂ ਭਰੀ” ਨਾਮ ਦਾ ਨਾਟਕ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ 105 ਵਾਰ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਸਕੂਟਰਾਂ, ਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਟਿੱਕਰ ਲਾ ਕੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾਈ। ਅੰਕੜੇ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬਚਾ ਵੀ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਮਾਹਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਚਾਰ ਛਾਪੇ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੌਲੋਜੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਈਕੋ ਕਲੱਬ ਬਣਾਏ। ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਖੀਰ ਤਕ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਜਥਾ ਦੇ ਆਗੂ ਮੇਜਰ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਲ ਮਲਿਕ, ਡਾਕਟਰ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਐੱਮ ਐੱਸ ਭਾਟੀਆ, ਪ੍ਰਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਸਹਿਤ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰ ਰੈਕਟਰ ਕਥੂਰੀਆ ਅਤੇ ਰਾਮਾਧਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਕਾਫੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਤਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪਰਿਆਵਰਨ ਵਾਹੀਨੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਉਸਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਚਰਚਾ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਬਾਰੇ ਉਪਰਾਲੇ ਸੁਝਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸਤਲੁਜ ਐਕਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਬਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੇ ਕਈ ਉਪਰਾਲੇ ਸੁਝਾਏ ਗਏ।

ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜੋ ਕਿ ਆਈ ਏ ਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪੀ ਰਾਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਣੀ ਤੇ ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਪੀ ਰਾਮ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈ। ਸਾਡੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਰੱਖ ਰਖਾ ਬਾਰੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਪੀ ਰਾਮ ਇੱਕ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਕੁਰਤਾ ਪਜਾਮਾ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰੋਟੀ ਵੀ ਟਿਫਨ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਬੜੀ ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਏਗਾ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਹੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣਗੇ, ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਖੋਜ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਬੁੱਢਾ ਨਾਲਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਸਾਇਣ  ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।।

ਅਨੇਕਾਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਰਸੈਨਿਕ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਸਿੱਕਾ, ਕਰੋਮੀਅਮ, ਕੈਡਮੀਅਮ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਧਾਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੱਦ ਤਕ ਹੈ। ਬੁੱਢਾ ਨਾਲ਼ਾ ਤੋਂ ਰਿਸਾਵ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਪਾਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਦੇ ਦੋਨੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੱਦ ਤਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੇਟ ਦਰਦ, ਪੇਚਸ਼ ਲੱਗਣਾ, ਦਿਮਾਗੀ ਸੰਤੁਲਨ ’ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਣਾ, ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗਣੇ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਵਧਣਾ, ਜਿਗਰ ਦੀ ਖਰਾਬੀ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ ਆਦਿ। ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਰੱਖਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰਹਿਤ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ। ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਲਾ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਰਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਲਾਂਟ ਬੱਲੋਕੇ, ਇੱਕ ਕਾਦੀਆਂ, ਇੱਕ ਤਾਜਪੁਰ ਰੋਡ ’ਤੇ ਲਗਾਏ ਗਏ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਪਲਾਂਟ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਅਖੀਰ ਸਤਲੁਜ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਇਸ ਤੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਹਿਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋ ਬਚਦਾ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੈ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਬਲਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ’ਤੇ ਵੀ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ, ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਆਏ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਢਕਿਆ ਜਾਏ। ਪਰ ਫਿਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਢਕਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਰੌਲਾ ਇੱਥੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਥਾਮ ਬੋਰਡ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਢੁਕਵੇਂ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੇ ਗਏ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਖਤੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਪਾਣੀ ਕਾਲ਼ਾ, ਗੰਦਾ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਕਾਫੀ ਗੰਭੀਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਾਲ਼ੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਏ। ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਗੰਦਾ ਨਿਕਾਸ ਪੈਣ ਹੀ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਸਖਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਏ। ਸਿੱਧਵਾਂ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਫ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼ੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਏ। ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਜਨਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਜਿਹੜੇ ਛੋਟੇ ਸਨਅਤੀ ਅਦਾਰੇ ਨਿੱਜੀ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਪਲਾਂਟ ਲਗਾਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਏ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਜਾਏ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਨਾਲ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਸੁੱਟਣ ’ਤੇ ਵੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਰੋਕ ਲਾਈ ਜਾਏ।

ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਕੌਮੀ ਗਰੀਨ ਟਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ ਕੁਝ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕਦਮ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਜਿਹੜੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰ ਹੋਣਗੇ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਰੋਜ਼ੀ ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਦਮ ਪੁੱਟਣੇ ਪੈਣਗੇ ਤੇ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਢੁਕਵੇਂ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ।

*     *     *     *     *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।

(5563)

ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ:  (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)