“ਪਰ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾ ਛੱਡਿਆ ...”
(28 ਫਰਵਰੀ 2023)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 120.

ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਚਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਪਾਪਾ ਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੋਧਨ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਦੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਛੱਡਕੇ ਨਾਭੇ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਕੋਲ ਆਉਣਾ ਪਿਆ, ਮੇਰੇ ਕਰਨਲ ਫੁੱਫੜ ਜੀ ਦੇ ਘਰ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਪੜ੍ਹੇ ਤੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਏ। ਆਪਣੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਰੇਤਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਜ਼ਮੀਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵੇਚ-ਵੱਟ ਲਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਮਕਾਨ ਵੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਕਦੋਂ ਤਕ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿੰਦੇ? ਪਾਪਾ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਪਲਾਟ ਖਰੀਦ ਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਡੁੱਲ੍ਹਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਪੂਰਾ ਲਿੱਪ-ਪੋਚਕੇ ਰੱਖਦੀ, ਬੇਸ਼ਕ ਵਕਤ ਦੀ ਤੋਰ ਨਾਲ ਅੱਧਾ ਵਿਹੜਾ ਪੱਕਾ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਮਸਲਨ, ਲੱਕੜ ਤੇ ਟੀਨ ਦੀ ਪੇਟੀ, ਹੱਥ ਆਟਾ ਚੱਕੀ, ਚਰਖਾ, ਤੋੜਾ, ਘੜਾ, ਪਿੱਤਲ, ਭਰਤ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਆਦਿ। ਪੱਖੇ, ਪੱਖੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ, ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਘੜਾਈ ਕੱਢਕੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਜੜਵਾਈਆਂ ਫੋਟੋਆਂ, ਵਗੈਰਾ। ਘਰ ਪੂਰਾ ਪੁਰਾਤਨ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਆਜਾਇਬ ਘਰ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਪੇੜ ਪੌਦੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਫਲ਼ ਫੁੱਲ ਦੇਣ ਲੱਗੇ। ਗੁਲਮੋਹਰ ਤੇ ਨਿੰਮ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਜਾਮਣ, ਨਿੰਬੂ, ਅਮਰੂਦ, ਅੰਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸਬਜ਼ੀ ਵਗੈਰਾ ਵੀ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ। ਮਕਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਨੁਕਰੇ ਮੁਰਗੀਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖੁੱਡਾ … ਮੁਰਗੀਆਂ ਹੀ ਮੁਰਗੀਆਂ। ਘਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਠਾ ਮੱਝ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਜੁਆਕਾਂ ਨੂੰ ਚੂਜ਼ਿਆਂ, ਮੁਰਗੇ, ਮੁਰਗੀਆਂ, ਮ੍ਹੈਸ ਤੇ ਕੱਟੀ, ਕਟੜੂ ਦਾ ਚਾਓ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਗੁਲਮੋਹਰ ਅਤੇ ਅੰਬ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਭੈਣ ਭਰਾ ਪੀਂਘ ਝੂਟਦੇ। ਗਲੀ ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਜੁਆਕਾਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ।

ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਇੱਟ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਹੈ - ਪਾਪਾ ਜੀ ਪਿਆਰ ਤੇ ਭਾਵੁਕਤਾ ਨਾਲ ਇਹ ਡਾਇਲਾਗ ਕਈ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ। ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਖੁਦ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨਾਲ ਇੱਟਾਂ, ਰੇਤਾ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ’ਤੇ ਢੋਇਆ ਸੀ। ‘ਹਾਅ ਤੇਰਾ ਪਾਪਾ ਆਪ ਕੰਮ ਕਰਵੌਂਦਾ ਸੀ ਮਜੂਰਾਂ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਕੇ ...” ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਫਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖਕੇ ਕਿਸੇ ਆਹਰ ਲੱਗ ਜਾਣ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਢੁਕਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵੀ। ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਘਰ ਬਹੂਆਂ ਆ ਗਈਆਂ। ਪਾਪਾ ਜੀ ਨੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਤੇ ਬੀਬੀ ਵੀ ਕੰਮਕਾਰ ਪੱਖੋਂ ਸੌਖੀ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਾਪੂ ਵੱਲੋਂ ਰੀਝ ਨਾਲ ਉਸਾਰੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਤਰੇੜਾਂ ਪੈਣੀਆਂ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਕੰਧ ਉੱਸਰ ਗਈ। ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਅੱਡੋ ਅੱਡ। ਬੇਸ਼ਕ ਬਾਪੂ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਤਾਂ ਰਹੀ ਪਰ ਅਜੀਬ ਘੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੀ ਉਸਰਨ ਲੱਗਾ ਪਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਤੋਰ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ।

ਪਾਪਾ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਕੁਲ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵਸੀਅਤ ਸਾਡੇ ਨਾਉਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਾਹਤ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਨਿੱਕੇ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੋ ਕੋਠੀਆਂ ਹੋਰ ਉੱਸਰ ਗਈਆਂ। ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ’ਤੇ ਪਾਪਾ ਤੇ ਬੀਬੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਮਨ ਕਰਦਾ, ਮੇਰੇ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ ਕੋਲ ਵੀ ਹੋ ਆਉਂਦੇ। ਪੱਕਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬੇਸ਼ਕ ਮੇਰਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਨਾ ਖੜ੍ਹਦਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਦੇ- “ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਭਾਈ ਉੱਥੇ ਈ ਛੱਡ ਆਓ। ਸਾਡਾ ਨੀਂ ਇੱਥੇ ਓਪਰੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਜੀਅ ਲੱਗਦਾ ... ਕਿੱਥੇ ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਡੁੱਲ੍ਹਾ ਮਕਾਨ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਇਹ ਤੇਰਾ ਡੱਬਾ ਜਿਹਾ? ਸਾਹ ਘੁੱਟਦੈ ...।”

ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾ ਆਉਂਦੇ। ਪਰ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾ ਛੱਡਿਆ, “ਉੱਥੇ ਹੁਣ ਥੋਡਾ ਕੌਣ ਐ? ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਈ ਰਹੋ। ਇੱਥੇ ਥੋਡੀ ਪੂਰੀ ਦੇਖਭਾਲ ਹੁੰਦੀ ਐ … …।”

ਉਹ ਮੇਰੀ ਦਲੀਲ ਅੱਗੇ ਹਾਰ ਗਏ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਦਿਨ, ਮਹੀਨੇ ਵਰ੍ਹੇ ਬੀਤਦੇ ਗਏ। ਉਹ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਵਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਾਪਾ ਜੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਨਚੇਤ ਹੀ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਵਾਜਬ ਰਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਵਸੀਅਤ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਹੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੀ ਮਕਾਨ ਆਉਣ ਤੇ ਹੋਰ ਫਾਲਤੂ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕੇਵਲ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਪਤ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਆਪਣੇ ਪਾਪਾ ਜੀ ਦੀ ਚਾਹਤ ’ਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦਿਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਮਨ ’ਤੇ ਕੋਈ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮੈਂ ਸਹਿਜ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹਾਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਾਨ ਘਰ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ... ਮੇਰੀ ਬੀਬੀ ਦਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਪਾਪਾ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ … …।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3821)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: sarokar2015@gmail.com)