“ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਕਾਬਲੀਅਤ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ...”
(7 ਜਨਵਰੀ 2020)
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇੰਨਾ ਦੁਖੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸੁਖਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹੋਣ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਗਵਾਂਢੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬੀਮਾਰ ਸੋਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਦਾ ਵਿਵੇਕ ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਸਾੜੇ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਤਪਦਾ ਬੇਚੈਨੀ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਉਹ ਇਸ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਅੱਗੇ ਕਿਵੇਂ ਲੰਘ ਗਏ? ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ, ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਹੀ ਹਿਸਾਬ ਲਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਤੜਫਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਘੁਣ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਸਾੜਾ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਤਾਲਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ, ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸੜਦੇ ਹਨ।
ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਾਂ, ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਬਚਨੇ ਦੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੀ। ਬਚਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਕੋਈ ਨਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਲਾਈਨ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਸੁਦੇਸ਼ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠਾ ਸੀ ਤੇ ਮੱਲੋ ਮੱਲੀ ਲੋਕੀਂ ਉਹਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਚਨਾਂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਕੁਰਖ਼ਤ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਬੰਦਾ ਉਹਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਬਚਨਾ ਖਾਲੀ ਬੈਠਾ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਝੂਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਸੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਸੁਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਹੀ ਹੀ ਰਾਸ਼ਨ ਲੈਂਦੇ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂਨੂੰ ਕਾਹਲੀ ਸੀ ਤੇ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਚਲੋ ਬਚਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਿਸਕੁੱਟ ਦਾ ਪੈਕੇਟ ਫੜ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਚਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਚਨਾ ਰੁੱਖੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ. “ਕੀ ਗੱਲ! ਅੱਜ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ?” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹੀਂ ਪੈਰੀਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਵਤੀਰੇ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਉਹਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਨਾ ਬਹੁੜਦਾ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚਨਾ ਅਤੇ ਸੁਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤਾ ਬੜਾ ਨੇਕ ਕਿੱਤਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਚਾਨਣ ਵੰਡਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ ਜੋ ਸਾੜੇ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਵਧੀਆ ਪੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਕਬੂਲ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਨਾਲ ਦੇ ਸਹਿ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿੜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ। ਉੱਥੇ ਸਾਡੇ ਹਿਸਟਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਏ. ਐੱਨ. ਸ਼ਰਮਾ ਜੀ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ਾਇਦ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਬਹੁਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਈਰਖਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਪੱਚੀ ਸਾਲ ਤੋਂ ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹਾਂ ਉੰਨਾ ਹੀ ਸਾੜਾ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ ਜੋ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਉਸ ਦੇ ਪੀਰੀਅਡ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਬੇਟਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਫਸਰ ਆਉਂਦਾ, ਵਿਜ਼ਟਰ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਬਾਰੇ ਵਧੀਆ ਕੁਮੈਂਟ ਲਿਖ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ਮੰਚ ਸੰਚਾਲਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਉਹ ਬਾਖੂਬੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਭੱਜ ਭੱਜ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸੈਲਫੀਆਂ ਲੈਂਦੇ। ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਾੜਾ ਸੀ। ਉਸ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਤੇ ਰੋਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਵੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਉਹ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਰੀਸ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ, ਬੱਸ ਸਾੜਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਨੂੰ ਨਾ ਛੱਡਿਆ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲੋਂ ਬਦਲੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਚੰਗਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਨਵੀਂ ਕਾਰ ਖਰੀਦੀ। ਉਸ ਵਕਤ ਕਾਰ ਕਿਸੇ ਟਾਵੇਂ ਟਾਵੇਂ ਕੋਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕਾਰ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰ ਦੀ ਚਾਬੀ ਉਹ ਕਿਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਭੁੱਲ ਗਿਆ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਹ ਚਾਬੀ ਲੱਭਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਨਾ ਲੱਭੀ। ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਚਾਬੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਫਲਾਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕੋਲ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਮੁੱਕਰ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਸਿਕਲੀਗਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਡੁਪਲੀਕੇਟ ਚਾਬੀ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਕਦੇ ਵੀ ਕਾਰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
ਟਰੱਕਾਂ, ਗੱਡੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਲਿਖਿਆ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੜ ਨਾ, ਰੀਸ ਕਰ’l ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਕਾਬਲੀਅਤ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਆਪ ਹਿੰਮਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਦੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਈਰਖਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਉਸਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਜਾਈਏ। ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾੜੇ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਈਏ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਧਾਰ ਲਈਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਿਹਤਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਅਸੀਂ ਕਾਬਲ ਬੰਦੇ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਰਗਾ ਬਣੀਏ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖੀਏ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਬਣਾਈਏ। ਆਪਣੀ ਖੜੋਤ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧੀਏ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1878)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: