“ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸਨਮਾਨ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ...”
(21 ਅਗਸਤ 2024)

ਹਰ ਇੱਕ ਲੇਖਕ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਨਿੰਦਕ ਆਲੋਚਕ ਜੰਮ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੇਖਕ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਲੈ ਕੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਲੋਚਕ ਆਪਣੇ ਮੁਤਾਬਕ ਢਾਲ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲੇਖਕ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ। ਇੱਕ ਯੁਗ ਸਿਰਜਕ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਾਰਤਾਕਾਰ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਲੋਚਨਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਹਰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਕਬੂਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਹਨ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ।

ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਅਪਰੈਲ, 1895 ਈ: ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਮਾਲਣੀ (ਬੇਬੇ ਜੀ) ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ, ਪਿਤਾ ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਸਿਆਲਕੋਟ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਰੇਲਵੇ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਮਿਡਲ ਤੋਂ ਵੀ ਥੱਲੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ੍ਰੀ ਮਤੀ ਜਗਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਜਗਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਜੀਤਾ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਲੜਕੇ ਤੇ 4 ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ, ਓਮਾ ਉਰਮਿਲਾ, ਪਤਿਮਾ, ਹਿਰਦੇਪਾਲ ਤੇ ਅਨੂਮੂਣੀਆ ਹਨ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਪਿੰਡ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਐੱਫ਼ਸੀ. ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਦਾਖਲਾ ਤਾਂ ਲਿਆ ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ ਤੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਓਵਰਸੀਅਰੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਟਾਮਸ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸੰਨ 1914 ਈ: ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਕੇ ਫੌਜੀ ਵੀ ਬਣੇ ਅਤੇ 1918 ਤਕ ਫੌਜ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਆਪ ਨੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸੰਨ 1924 ਈ: ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1932 ਈ: ਤਕ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਇੰਜਨੀਅਰ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ 1933 ਈ: ਵਿੱਚ ਆਪ ਨੇ ‘ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ’ ਕੱਢਣਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ‘ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ’ ਵੀ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ 1947 ਈ: ਵਿੱਚ ਵਿਗੜਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਹਿਰੌਲੀ (ਦਿੱਲੀ) ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਤ ਤਕ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ‘ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ’ ਹੀ ਰਹੇ।

ਗੁਰਬਖ਼ਸ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਕਾਫੀ ਲੰਬੀ ਹੈ। ‘ਤਾਜ ਤੇ ਸਰੂ’, ‘ਦੁਨੀਆਂ ਇੱਕ ਮਹੱਲ’, ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ’, ‘ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਜੀਵਨ’, ‘ਸਾਡੇ ਵਾਰਸ’, ‘ਮੇਰੇ ਝਰੋਖੇ’, ‘ਖੁੱਲ਼੍ਹਾ ਦਰ’, ‘ਚੰਗੇਰੀ ਦੁਨੀਆਂ’, ‘ਪ੍ਰਸੰਨ ਲੰਬੀ ਉਮਰ’, ‘ਨਵਾਂ ਸਿਵਾਲਾ’, ‘ਨਵੀਂ ਤਕੜੀ ਦੁਨੀਆਂ’, ‘ਇੱਕ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਤੇਰੇ ਸੁਪਨੇ’, ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਡਾਟ’, ‘ਪਰਮ ਮਨੁੱਖ’, ‘ਨਵੀਆਂ ਤਕਦੀਰਾਂ ਦੀ ਕਿਆਰੀ’, ‘ਸਾਵੀ ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ’, ‘ਭਖਦੀ ਜੀਵਨ ਚੰਗਿਆੜੀ’, ‘ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ’, ‘ਪ੍ਰੀਤ ਮੁਕਟ’, ‘ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਚਾਨਣ’, ‘ਮੇਰੀ ਗੁਲਬਦਨ’, ‘ਮਨੋਹਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤ’, ‘ਮੇਰੀਆਂ ਅਭੁੱਲ ਯਾਦਾਂ’, ‘ਵੀਣਾ ਵਿਨੋਦ’, ‘ਭਾਬੀ ਮੈਨਾ’, ‘ਰੰਗ ਸਹਿਕਦਾ ਦਿਲ’, ‘ਅਣ-ਵਿਆਹੀ ਮਾਂ’, ‘ਚਿੱਠੀਆਂ ਜੀਤਾ ਦੇ ਨਾਂ’, ‘ਸਵੈ ਪੂਰਨਤਾ ਦੀ ਲਗਨ’, ‘ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ’, ‘ਰਾਜ ਕੁਮਾਰੀ ਲਤਿਕਾ’, ‘ਨਾਗ ਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਜਾਦੂ’, ‘ਪ੍ਰੀਤ ਮਣੀ’, ‘ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮ’, ‘ਭਖਦੀ ਜੀਵਨ ਚੰਗਿਆੜੀ’, ‘ਬੰਦੀ-ਛੋੜ’, ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ’, ‘ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਿਸ ਪਈ’, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਾਰਸ ਹੈ’, ‘ਇਸ਼ਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਡੀ ਰਚਿਆ’, ‘ਪ੍ਰੀਤ ਕਹਾਣੀਆਂ’, ‘ਅਨੋਖੇ ਅਤੇ ਇਕੱਲੇ’, ‘ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਪਹਿਰੇਦਾਰ’, ‘ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜੀਰਾਂਦ’ (ਨਾਵਲ), ‘ਕੋਧਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ’ (ਨਾਟਕ), ‘ਸੁਪਨੇ’ (ਅਨੁਵਾਦ), ‘ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ’ (ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ) ਆਦਿ।

ਗੁਰਬਖ਼ਸ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਸਦਕਾ ਪੰਜਾਬੀ ਮਹਿਕਮਾ ਪੈਪਸੂ ਵੱਲੋਂ ਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਤੇ ਸਿਰੋਪਾ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ’ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਵਾਰਤਕ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੀ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਜਾਦੂ ਸੀ ਕਿ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕੀਲ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਯੁਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਤੇ ਸੁਧਾਰਕ ਲੇਖਕ ਯੁਗ ਸਿਰਜਕ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਤੇਜ਼ ਵਹਾਓ, ਢੁਕਵੇਂ ਅਲੰਕਾਰ ਦੇ ਗੁਣ ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਕਬੂਲਿਆਂ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਰੱਖੀਆਂ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਕਈ-ਕਈ ਅਡੀਸ਼ਨ ਛਪੇ। ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਨਾਵਲ ‘ਅਣ-ਵਿਆਹੀ ਮਾਂ’ ਦੇ ਦੋ ਦਰਜਨਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਐਡੀਸ਼ਨ ਛਪੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ।

ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸਨਮਾਨ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ਨਿਰਾ ਸ਼ਹਿਦ ਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਠਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚਕਾਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ ,ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਪੜ੍ਹਕੇ ਹੀ ਦਮ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗਿਆ ਅਕੇਵਾਂ-ਥਕੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਲਿਖਤ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਪਾਠਕ ਦਾ ਮਨ ਬਾਗੋ-ਬਾਗ ਹੋ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇਹ ਹੀਰਾ 20 ਅਗਸਤ, 1977 ਈ: ਨੂੰ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣਗੀਆਂ।

*    *    *    *    *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(5234)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.