“ਹੌਸਲਾ ਜਿਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ, “ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਰਬਾਦ … ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ...”
(25 ਨਵੰਬਰ 2025)
ਦਫਤਰ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪਿਉ ਪੁੱਤ ’ਤੇ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਲੰਮੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮੀ ਗੇਟ ’ਤੇ ਰੁਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਜਲੀ ਆਪਣੀ ਉੱਚੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਜਾ ਬਿਰਾਜੀ। ਬਾਬੂ ਲੋਕ ਅਦਬ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੋਂ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਏ। ਉਸ ਪਰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕੱਢ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਨਿਹਾਰਿਆ। ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਰੱਖੇ ਗਲਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੁੱਟ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੁਹਾਇਆ। ਮਨ ਕਿਸੇ ਤਲਖ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਜਾਪਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਇਸੇ ਕਿਆਮਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਅ ਰਹੀ ਹੋਵੇ!
ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਡਮ ਅੰਜਲੀ ਸਹੋਤਾ ਦੀ ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਵਜੋਂ ਪੋਸਟਿੰਗ ਹੋਈ ਸੀ। ਦਫਤਰ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਘਰ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਮਾੜਾ-ਧੀੜਾ ਅਫਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਧੜੱਲੇਦਾਰ ਹਸਤੀ ਦਾ ਹੱਥ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਇਹ ਅਜੇ ਤਕ ਭੇਦ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਪੱਕੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਫਿਰ ਤੋਂ ਪਰਤ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰਜਾ ਵੀ ਡਾਢੀ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਚਿਰਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੰਮ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਸਨ।
ਘੜੀ ਨੇ ਦਸ ਬਜਾਏ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਘੰਟੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਫਤਰ ਦਾ ਕਲਰਕ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਫਾਇਲ ਰੱਖਦਾ, ਉਹ ਸਰਸਰੀ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੀ, ਫ਼ੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਸਾਰੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾ ਦਿੰਦੀ।
ਲੰਚ ਟਾਈਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਵਾਰੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਅੰਜਲੀ ਆਪਣੇ ਰੀਟਾਇਰਿੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੇ ਖਾਣਾ ਟੇਬਲ ਉੱਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਨ ਸੁਸਤਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਘੇਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
ਮਾਂ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਹਾਨੋਂ ਤੁਰ ਗਈ ਸੀ, ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਸਮੇਂ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਜੀਅ ਸਨ। ਪਿਉ ਨੇ ਰੱਜਵਾਂ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਸਤੀ ਦੀ ਤੰਗ ਜਿਹੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਘਰ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ। ਗਲੀ ਦੀ ਨੁੱਕਰੇ ਲਗਦੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਰੱਖਾ ਰਾਮ ਜੁੱਤੀਆਂ ਗੰਢਦਾ। ਨਰਮ ਦਿਲ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹੁੰਚਾਈ। ਗਰੀਬ-ਗੁਰਬੇ ਦੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਦੇਖਦਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜੁੱਤੀ-ਜੋੜਾ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਤੋਰਦਾ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ‘ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਹੋਣੈ…।’ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਨਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜੋੜੇ, ਰੰਬੀ, ਧਾਗਾ, ਪਤਾਵੇ, ਪਾਲਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਡੱਬੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿਕਸੁਕ ਖਿਲਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਘਰ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਕਮਰਾ, ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਬੈੱਡਰੂਮ ਵੀ!
ਤਿਆਰ ਹੋਈ ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰੱਖਾ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੌਲ ਪੈਣ ਲਗਦੇ, “… ਦੇਖ ਅੰਜੂ … ਤੂੰ ਹੀ ਮੇਰੀ ਧੀ ਏਂ, ਤੂੰ ਹੀ ਪੁੱਤ। ਜਮਾਨਾ ਖਰਾਬ ਐ … ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਰੀਝ ਸੀ … ਮੇਰੀਆਂ ਧੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੱਡੀਆਂ ਅਫਸਰ ਬਣਨ …।”
ਅੰਜਲੀ ਨੇ ਬਾਪ ਦਾ ਹੱਥ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਰੱਖ ਕਹਿਣਾ, “ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਪੁੱਤ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਦਿਖਾਊਂ ਬਾਪੂ …।”
ਲੰਮ-ਸਲੰਮੀ, ਗੋਰੀ ਨਿਛੋਹ ਅੰਜਲੀ ਜਦੋਂ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਨਸੋਆਂ ਕੰਨੀਂ ਪੈਣੀਆਂ, “ਪਤਾ ਨੀ ਇੰਨਾ ਰੂਪ ਕਿੱਥੋਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਚੰਦਰੀ ਨੂੰ …?” ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਾ ਲਗਦੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਬੈਂਚ ’ਤੇ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਆਰਤੀ ਆਪਣੇ ਸਾਂਵਲੇ ਰੰਗ ਵੱਲ ਦੇਖ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਦੀ, “ਭੈਣੇ… ਤੂੰ ਤਾਂ ਸੱਚੀਂ ਮੇਮਾਂ ਵਰਗੀ ਐਂ।”
ਅੰਜਲੀ ਮਿੱਠੀ ਜਿਹੀ ਝਿੜਕ ਦੇ ਦਿੰਦੀ। ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ, “ਲੋਕੀਂ ਰੰਗਾਂ ’ਤੇ ਕਿਉਂ ਝੂਰਦੇ ਨੇ … ਦੋ ਹੀ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਨੇ …।” ਆਪਾ ਚੰਗਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ। ਹੱਦ ਤਾਂ ਉਸ ਦਿਨ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੇ ਦੋ ਮਾਸਟਰਾਂ ਦੀ ਕਾਨਾਫ਼ੂਸੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੁੰਨ ਜਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, “ਕੁੜੀ ਕਾਹਦੀ ਐ … ਨਿਰੀ ਦੁੱਧ ਪੱਥਰੀ ਆ …।”
ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਦਾ ਮਨ ਡਿੱਕਡੋਲੇ ਖਾਣ ਲਗਦਾ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੇਖਦੀ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ‘ਇਹ ਸਫੈਦ ਚਮੜੀ ਕਿਤੇ ਸਰਾਪ ਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ।’ ਮਾਂ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੋ ਤੁਰਦੀ ਤਾਂ ਡਰ ਉਸਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਭੱਜ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ।
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਾਅ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਅੰਕੁਰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ। ਸੰਜੀਦਾ, ਪੜ੍ਹਾਕੂ ਰੂਹ … ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ … ਰੰਗ ਦਾ ਪੱਕਾ। ਦੋਸਤ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ, “ਕਈ ਸ਼ੈਲਰਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਆ … ਇੱਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹਿੰਗੀ ਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ੁਦਾਈ …।” ਪਰ ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਅਮੀਰਜ਼ਾਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਵਿੱਦਿਅਕ ਟੂਰ ’ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਗਏ। ਅੰਜਲੀ ਦਾ ਪੈਰ ਕਿਸੇ ਚੱਟਾਨ ਦੀ ਨੁਕਰੇ ਧਰਿਆ ਗਿਆ। ਡਿਗਣੋ ਬਚਾਉਣ ਲੱਗੇ ਅੰਕੁਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜ ਲਿਆ। ਜਮਾਤੀਆਂ ਨੇ ਟੇਢੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ, ਪਰ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਤੇ ਅੰਜਲੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ‘ਥੈਂਕ ਯੂ’ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਲਾਅਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਾ ਆਉਂਦੀਆਂ।
ਘਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਅੰਜਲੀ ਤੋਂ ਭੁੱਲੀ ਥੋੜ੍ਹੋ ਸੀ। ਇੱਕ ਜਨੂੰਨ ਸੀ, ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੋਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਨਿਸ਼ਾ ਸਕੂਲ ਟਾਈਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰੈਡੀਮੇਡ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਅੰਜਲੀ ਸ਼ਾਮੀਂ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲ ਦੇ ਘਰ ਟਿਊਸ਼ਨ ਕਲਾਸ ਲਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਟਾਈਪਿਸਟ ਬਣ ਜਾਂਦੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤਕ ਰੁਕਣਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ। ਵਕੀਲ ਨੇ ਇੱਕ ਦੋ ਵਾਰ ਘਰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਨ ਲੈਣਾ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਲਗਦਾ। ਅੰਕੁਰ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਦਰਦੀ ਜਤਾਈ ਸੀ, “ਅੰਜਲੀ, ਤੂੰ ਉਸ ਵਕੀਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦੇ… ਜਿੰਨੀ ਕੁ ਤਨਖ਼ਾਹ ਉਹ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਦਿੰਦੈ … ਅਸੀਂ ਲੇਬਰ ਨੂੰ ਹਫਤੇ ਮਗਰੋਂ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ …।” ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਖੁੜਕਿਆ ਸੀ।
“ਦੇਖ ਅੰਕੁਰ … ਘਰੋਂ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਆ … ਜਦੋਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਈ, ਦੱਸ ਦਿਆਂਗੀ … ਸ਼ੁਕਰੀਆ …।” ਖ਼ੁਦਦਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਖਲੋਤੀ ਸੀ।
“ਚੱਲ ਇੰਨੀ ਕੁ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲੈ … ਕਦੇ ਕਦੇ ਤੈਨੂੰ ਘਰ ਤਕ ਕਾਰ ’ਤੇ ਛੱਡ ਦਿਆ ਕਰਾਂ … ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਲੋਹੜਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਆ …।” ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਅੰਜਲੀ ਨੇ ‘ਹਾਂ’ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਘਰ ਤੋਂ ਕਈ ਕਦਮ ਦੂਰ ਹੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਤਰ ਜਾਂਦੀ। ਅੰਕੁਰ ਨੂੰ ਘਰ ਆਉਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਕਦੀ ਸੁਲ੍ਹਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਾਰੀ।
ਕਦੇ ਕਦੇ ਅੰਜਲੀ ਦਾ ਮਨ ਉਬਾਲਾ ਖਾ ਉੱਠਦਾ, “ਕਿਉਂ ਨਾ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦਿਆਂ?” ਫਿਰ ਕੁਝ ਸੋਚਾਂ ਘੇਰ ਲੈਂਦੀਆਂ, “ਹੋ ਸਕਦੈ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਦੇ ਆਇਆ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਤੂੰ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਫਜ਼ੂਲ ਖਿਆਲਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਪਈ ਰਹਿਨੀ ਐਂ।“ ਸ਼ਸ਼ੋਪੰਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਿਨ ਹੋਰ ਲੰਘ ਗਏ। ਅੱਜ ਉਸਨੇ ਪੱਕਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ, “ਦੱਸ ਹੀ ਦੇਣਾ… ਜੋ ਹੋਊ ਦੇਖੀ ਜਾਊ।”
ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅੰਕੁਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। “ਚੱਲ ਕੌਫ਼ੀ ਹਾਊਸ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ… ਅੱਜ ਕਲਾਸ ਦਾ ਮੂਡ ਨਹੀਂ।”
“ਕੀ ਗੱਲ ਜਨਾਬ …ਅੱਜ ਚਿਹਰਾ ਉੱਤਰਿਆ ਲੱਗਦੈ?”
ਦੋਵੇਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਚੁੱਪ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਵੇਟਰ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਜਿਹਾ ਝਾਕਦਾ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਕੱਪ ਟੇਬਲ ’ਤੇ ਰੱਖ ਗਿਆ ਸੀ - ਚਾਕਲੇਟੀ ਜਿਹੀ ਝੱਗ ਉੱਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਅਕਸ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ!
“ਅੰਕੁਰ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ।” ਉਸਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਉਡੀਕੇ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਅੱਗੇ ਬੋਲ ਪਈ, “ਮੈਂ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਪਿਓ ਦੀ ਧੀ… ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਆਪ ਚੁੱਕਦੀ ਆ … ਤੂੰ ਤਕੜੇ ਘਰੋਂ ਐਂ … ਤੇ ਮੈਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾ…।” ਉਹ ਅੱਜ ਕੋਈ ਵੀ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ।
“ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਸੀਰੀਅਸ ਹੋ ਗਏ ਬਾਦਸ਼ਾਹੋ … ਦੋਸਤੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ … ਸਿਰਫ ਮੁਹੱਬਤ ਹੁੰਦੀ ਏ … ਸੱਚੀ ਮੁਹੱਬਤ … ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ਦੇ ਹਮਸਫਰ ਹਾਂ…।” ਅੰਕੁਰ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਦੇਖ ਮਨਚਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟਕੋਰਾਂ ਠਾਹ ਸੀਨੇ ਵੱਜਦੀਆਂ।
“ਪਤਾ ਨੀ ਬਾਣੀਏ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਚਿੱਟੇ ਚੌਲ ਪੁੰਨ ਕੀਤੇ ਹੋਣਾ ਹੈ ਆ… ਬਾਈ ਕਲਜੁਗ ਆ ਕਲਜੁਗ।”
“ਇਉਂ ਲੱਗਦੈ, ਜਿਵੇਂ ਚੰਨ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ …।” ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਆਹਾਂ ਭਰਦਾ।
ਉਹ ਮੁਸਕੜੀਏਂ ਹੱਸਦੇ। ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਯਾਰਾਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਵੀ ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਉੱਤੇ ਰਸ਼ਕ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਸੀ।
“ਪਤੰਦਰਾ, ਹੱਥ ਵੀ ਟੀਸੀ ਵਾਲੇ ਬੇਰ ਨੂੰ ਪਾਇਐ … ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀ ਟੌਪਰ ਤੇ ਹੁਸਨ …।” ਇੱਕ ਦਿਨ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਲੋਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਰਜਨੀਸ਼ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਦਰਦ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।
“… ਚਲੋ ਜਾਤ ਪਾਤ ਤਾਂ ਬੰਦੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਐ … ਵੈਸੇ ਭਾਬੀ ਹੈ ਨਿਰੀ ਬਰੇਲੀ ਦੀ ਬਰਫ਼ੀ …।” ਅੰਕੁਰ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਜਸਮੀਤ ਨੇ ਕਸੂਤੀ ਜਿਹੀ ਗਾਲ੍ਹ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ।
ਮਹਿਫਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ, “ਇਸ ਵਾਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰੂੰ … ਵੈਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਮੋੜੀ ਨੀ…।” ਗੱਲ ਹੈ ਵੀ ਸੱਚੀ ਸੀ। ਇਕਲੌਤੀ ਔਲਾਦ … ਚੋਖੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ … ਕੱਲਮ ਕੱਲਾ ਵਾਰਸ! ਲਾਲਾ ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਥੋੜ੍ਹਾ ਰੁੱਖਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਵਿੱਤਰੀ ਦੇਵੀ ਤਾਂ ਨਿਰੀ ਮਮਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਸੀ। ਜੇ ਕਦੇ ਤਲਖ਼-ਮਿਜ਼ਾਜੀ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਚਟਾਨ ਵਾਂਗ ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਆ ਖਲੋਂਦੀ, “ਚਿੰਟੂ ਦੇ ਪਾਪਾ … ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਲੈ ਦੇ ਕੇ ਇਹੀ ਸਭ ਕੁਛ ਆ … ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ … ਤੂੰ ਦਿਲ ਛੋਟਾ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰ … ਜਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੈ ਮੰਨ ਲੈ … ਜਵਾਨ ਖੂਨ ਆ…।” ਵਾਰੀ ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤ ਜਾਂਦੀ।
ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰੋਂ ਮੁੜਿਆ ਅੰਕੁਰ ਅੰਜਲੀ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਕਲਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਅਤੇ ਪੀਰੀਅਡ ਖਤਮ ਹੋਣ ਸਾਰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ। ਫ਼ੋਨ ਸਵਿੱਚ ਆਫ ਹੁੰਦਾ। ਅੰਜਲੀ ਦੀ ਕੁਛ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ‘ਸ਼ਾਇਦ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਾਈਨਲ ਪੇਪਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਹੋਵੇ … ਸਿਹਤ ਦੀ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਹੋਵੇ …।’ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉੱਠ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਰਜਨੀਸ਼ ਤੋਂ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਅੰਜਲੀ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ’ਤੇ ਉਹ ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਹੋਸਟਲ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ।
ਅੰਕੁਰ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਮੂਧੇ ਮੂੰਹ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੱਖਾਂ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਸੁੱਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਰਜਨੀਸ਼ ਡਰ ਗਿਆ। ਅਖੀਰ ਹੁਬਕੀਂ ਰੋਂਦੇ ਅੰਕੁਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਯਾਰ ਕੀ ਦੱਸਾਂ … ਡੈਡ ਨੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਾਰ ਕਲਾਸ ਹੀ ਲਗਾਤੀ … ਅੰਜਲੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਤੋਰੀ ਸੀ … ਭੁੜਕ ਉੱਠਿਆ … ਅਖੇ ਹੈ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਮੇਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ … ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਰੁਤਬਾ … ਖ਼ਾਨਦਾਨ … ਜੇ ਜ਼ਿਦ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਬੇਦਖ਼ਲ ਕਰ ਕੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦੇਊਂਗਾ…।” ਇਸ ਵਾਰ ਮਾਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਈ।
“ਹੁਣ ਤੂੰ ਦੱਸ … ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ …?” ਅੰਕੁਰ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇ ਰਿਹਾ।
“ਅੰਜਲੀ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ … ਇੰਨਟੈਲੀਜੈਂਟ … ਸੋਹਣੀ ਸੁਨੱਖੀ… ਟਰੱਸਟਵਰਦੀ … ਫਿਰ ਉਹ ਤੇਰੇ ’ਤੇ ਜਾਨ ਦਿੰਦੀ ਆ … ਜੇ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਆਪਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਕਿਆਨੂਸੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹੋਣ ਦਾ …।”
ਜਸਮੀਤ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਬੋਲਿਆ, “ਕੀ ਗਲਤ ਕਿਹਾ ਬਾਪੂ ਨੇ? ਰਹਿਣਾ ਤਾਂ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਤੇ ਐ … ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਲਵੇਂਗਾ? …ਵੱਡਿਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਹੀ ਜਾਤਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਸਨ … ਉਹਦਾ ਰੰਗ ਹੀ ਗੋਰਾ … ਬੱਸ … ਤੈਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਘਾਟਾ …।”
ਮਸਲਾ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। “ਕੀ ਕਸੂਰ ਐ ਜੇ ਉਹ ਲਿੱਸੇ ਘਰੋਂ ਹੈ … ਉਹਨੇ ਰੱਬ ਜਿੱਡਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਤੇਰੇ ਤੇ … ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾਧੀਆਂ ਤੋੜ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀਆਂ … ਸੱਚੀ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀਆਂ …।”
“…ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਇਆ …ਕੀ ਘਟ ਗਿਆ ਉਹਦਾ ਜੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਇਕੱਠੇ ਘੁੰਮ ਲਏ … ਕੀ ਦੱਸੇਂਗਾ ਜ਼ਮਾਨੇ ਨੂੰ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਨਾਮੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਧੀ ਐ … ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਟੁੱਟ ਬਹੇਂਗਾ …।” ਦੂਜਾ ਅੰਕੁਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਖਲੋਤਾ ਸੀ।
ਮਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਰਕੀਬ ਸੁੱਝੀ। “ਸੱਪ ਵੀ ਮਰਜੇ, ਲਾਠੀ ਵੀ ਨਾ ਟੁੱਟੇ।” ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ। “ਚੱਲ ਕਿਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਚੱਲੀਏ।”
“ਕਿਉਂ?” ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤੌਖ਼ਲਾ ਸਤਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਮੌਜ ਮਸਤੀ …ਫਨ-ਸ਼ਨ …ਪੈੱਗ-ਸ਼ੈੱਗ।” ਅੰਕੁਰ ਇੱਕ ਪਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ।
“ਅੰਕੁਰ … ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤੈਨੂੰ …ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੈਂ।” ਅੰਜਲੀ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ।
“ਹਸਬੈਂਡ ਵਾਈਫ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਬਣ ਹੀ ਜਾਣੈ … ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ … ਫਿਰ ਕੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਐ।” ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਅੰਕੁਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ।
“ਮਾਣ ਮਰਯਾਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ … ਮੋਰਓਵਰ ਵੀ ਆਰ ਨਾਟ ਐਡੋਲਸੰਟਸ … ਸੌਰੀ।” ਅੰਜਲੀ ਨੇ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਬਾਂਹ ਛਡਾ ਲਈ।
“ਤੇਰੀ ਇਹ ਮਜਾਲ … ਤੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇਂ ਮੈਨੂੰ … ਤੇਰੀ ਔਕਾਤ ਕੀ ਐ? …ਕੀ ਸੁਪਨੇ ਸਿਰਜੀ ਬੈਠੀ ਹੈਂ? ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਖੁਆਬ …ਜਾਤ ਦੀ ਕੋੜ੍ਹ ਕਿਰਲੀ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ ਜੱਫੇ।” ਅੰਕੁਰ ਫੁੰਕਾਰੇ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਹੁਣ ਮੈਂ ਦਿਖਾਊਂ ਆਪਣੀ ਔਕਾਤ … ਯਾਦ ਰੱਖੀਂ … ਇਹ ਅੰਜਲੀ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਰਿਹਾ … ਤੇਰੇ ਨਾਲ।” ਕਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਤਰ ਅੰਜਲੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਵਾਂਗ ਦਹਾੜ ਰਹੀ ਸੀ।
ਅੰਜਲੀ ਦੇ ਦਿਲੋ-ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਇੱਕੋ ਧੁਨ ਸਵਾਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਿਵਿਲ ਸਰਵਿਸਜ਼ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤਕ ਬੜੇ ਤਾਹਨੇ ਮਿਹਣੇ ਸੁਣੇ ਸਨ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ। ਅੰਕੁਰ ਨੇ ਤਾਂ ਕਮੀਣ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਪਤਾਲੀਂ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਾੜ੍ਹੇ ਕੱਢੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਸ ਇੱਕੋ ਗੱਲ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਰੱਖੀ ਸੀ ਕਿ ਵਫ਼ਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੈ।
ਅੰਜਲੀ ਦਾ ਰਿਜ਼ਲਟ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਆਏ ਸਨ ਉੱਚ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਰੁਤਬੇ ਅੱਗੇ ਵਰਣ-ਵਰਗ ਵੀ ਫ਼ਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐੱਮ.ਐੱਲ.ਏ. ਸਰਬਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ੰਦ ਵਾਸਤੇ ਰੱਖਾ ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਆ ਆਪਣੀ ਝੋਲੀ ਅੱਡੀ ਸੀ। ਗੁਲਨੀਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅੰਜਲੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੀ। ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਜਲੀ ਤੇ ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਆੜ੍ਹੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਰੱਖਾ ਰਾਮ ਦੇ ਨਿਰਮਲਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਫੋਟੋ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪਰਲ ਪਰਲ ਹੰਝੂ ਵਗ ਰਹੇ ਸਨ, “ਦੇਖ ਲੈ ਅੰਜਲੀ ਦੀ ਮਾਂ … ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਵਾਅਦਾ ਪੁਗਾ ’ਤਾ… ਤੇਰੀ ਧੀ ਅੱਜ ਚੋਟੀ ਦੀ ਅਫਸਰ ਬਣੀ ਐ …।”
ਟੇਬਲ ’ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਖਾਣਾ ਠੰਢਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੇ ਚਾਹ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆ ਕੇ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਅੰਜਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਫਿਰ ਤੋਂ ਦਫਤਰੀ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਬੂ ਚਮਨ ਲਾਲ ਮੈਡਮ ਅੱਗੇ ਰਜਿਸਟਰੀ ਦੇ ਪੇਪਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ ਹੈ ਮੈਡਮ ਜੀ … ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੇਠ ਲਾਲਾ ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਕੰਮਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਘਾਟਾ ਪੈ ਗਿਐ … ਹੁਣ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵੇਚ ਕੇ ਦੇਣਦਾਰੀਆਂ ਨਿਪਟਾ ਰਿਹਾ … ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਇਸੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਸਲੂਟਾਂ ਵੱਜਦੀਆਂ ਸਨ … ਹੁਣ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਮੱਖੀ ਨੀ ਉੱਡਦੀ …।”
ਗੰਨਮੈਨ ਨੇ ਅਖੀਰਲੇ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ। ਅੰਦਰ ਪੈਰ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਪਿਉ-ਪੁੱਤ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਅੰਜਲੀ ਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਏ ਪੇਪਰਾਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ, “ਸਟੈਂਪ ਡਿਊਟੀ ਦੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਓ… ਕਰੋੜਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕੌਡੀਆਂ ਦੇ ਭਾਅ ਦਿਖਾ ਕੇ …।” ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਵੀ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਹਿਲ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੇਠ ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਅੰਕੁਰ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਗਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਕਲ ਰਹੀ। ਹੌਸਲਾ ਜਿਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ, “ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਰਬਾਦ … ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ … ਬੀਬਾ ਜੀ … ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਕ …।”
ਅੰਜਲੀ ਕਿਸੇ ਜੱਕਾਂ ਤੱਕਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਬਾਪੂ ਰੱਖਾ ਰਾਮ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਖਲੋਤਾ। ਉਸਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਲਾਲਾ ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਦੇ ਪੈਰ ਜੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹੋਣ! ਉਸਨੇ ਰਜਿਸਟਰੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਨੀਲੀ ਬੱਤੀ ਵਾਲੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਬੈਠੀ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (