ਜੁਗਨੂੰਆਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ --- ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲੋਹਟਬੱਦੀ

JagjitSLohatbaddi7 “ਭਵਿੱਖੀ ਵਾਰਸਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਅੰਬਰ ਦੇਣਾ ਸਾਡਾ ਨੈਤਿਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸੋਝੀ ...”
(10 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ; 550.

ਤੋਤਲੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਪਾਵਨ ਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਬੰਧਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੋਮਲ ਰੂਹਾਂ … ਕੋਰੀਆਂ ਸਲੇਟਾਂ … ´ਨ੍ਹੇਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ ਜੁਗਨੂੰ … …। ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕਿਲਕਾਰੀ ਧੁਰ ਅੰਦਰਲੀ ਹੂਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ … ਕਿਸੇ ਅੰਬਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਦਰਗਾਹੀ ਪਰਵਾਨਾ। ਬੁੱਲ੍ਹ ਪੱਤੀਆਂ ਫਰਕਦੀਆਂ ਨੇ। ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਥਾਹ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਪਰ ਮਾਪੇ ਕਿਸੇ ਵਜੂਦ ਵਿੱਚ ਕੀਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਹੂੰਗਰ ਨਾਲ ਹੀ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਸੀਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸਮਾਦੀ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਧੁੰਨ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹੱਥ ਪਰਵਰਦਿਗਾਰ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਵਿੱਚ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਮਨ ਆਕਾਸ਼ੀਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੇ ਪਾਤਾਲੀਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਨੇ। ਮੁੱਲਵਾਨ ਸ਼ਬਦ ਨੇ:

ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਜੰਮਣਾ ਵੇ ਰਾਜਾ, ਨੂੰਹਾਂ ਦਾ ਆਵਣਾ
ਇੰਦਰ ਦੀ ਵਰਖਾ ਵੇ ਰਾਜਾ, ਨਿੱਤ ਨਹੀਉਂ ਹੋਂਵਦੇ।

ਬੱਚੇ ਅਮੁੱਲਾ ਵਰਦਾਨ ਹਨ ਕੁਦਰਤ ਦਾ। ਹੱਟੀਆਂ ਭੱਠੀਆਂ ’ਤੇ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਬੰਗਲਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਿਰਤੀ ਦਾ ਢਾਰਾ; ਆਮਦ ਨਾਲ ਪਰੀਆਂ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਵਲ਼ ਛਲ, ਦੂਈ ਦਵੈਸ਼ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਇਹ ਮਾਸੂਮ ਰੂਹਾਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਬੱਸ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਨਜ਼ਰ ਸਵੱਲੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਰੱਬੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼-ਆਮਦੀਦ ਕਹਿਣ ਲਈ ਸਰਦਲਾਂ ਸਜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਣਭੋਲ ਬਚਪਨ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਤਪਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਤੇ ਸੀਤਲ ਕਣੀ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਸਰਲਤਾ, ਵਡੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ, ਲੋਭ ਲਾਲਚ, ਗੁੱਸਾ ਗਿਲਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ। ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ, ਮੋਹ ਪਿਆਰ, ਮਿੱਠੜੀ ਮੁਸਕਾਨ ਮੇਲਾ ਲੁੱਟ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਤਿਤਲੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੋਖ ਰੰਗ, ਚੰਦਾ ਮਾਮਾ, ਅੰਬਰੀ ਤਾਰੇ ਸੂਖਮ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਕਲਾ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਕਵੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨਾਲ ਕਰ ਕੇ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਖਿੜ ਉੱਠਦੇ ਫੁੱਲ, ਚਹਿਚਹਾਉਂਦੇ ਪੰਛੀ,
ਤੋਤਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ, ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ …
ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਖਿੜਨ ਵਾਂਗ,
ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਚਹਿਕਣ ਵਾਂਗ,
ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਤਤਲਾਉਣ ਵਾਂਗ,
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸ਼ਬਦ ਆਉਂਦੇ …

ਕੁਦਰਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੂਤ ਬਣਾ ਕੇ ਧਰਤ ’ਤੇ ਭੇਜਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਏ ਹਾਂ? ਕੀ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅੰਬਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਈ ਹੈ? ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕਮਿੱਕਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਾ ਸਕੇ। ਦਾਦੀਆਂ ਨਾਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਉਹ ਲੋਰੀਆਂ ਵਿਚਲੀ ਮਿਠਾਸ ਤੋਂ ਵਿਰਵੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਭਾਰੇ ਬਸਤਿਆਂ ਅਤੇ ਬੋਝਲ ਉਮੀਦਾਂ ਨੇ ਬਚਪਨਾ ਖੋਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਧਵਾਟੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਰਾਹ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੱਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੀ ਤਮੰਨਾ ਜਬਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਇੰਜਨੀਅਰ ਬਣੇ ਦੇਖਣ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਧੂਰੇ ਖ਼ੁਆਬਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੰਦੜੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਚਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਮਹਾਂਕਵੀ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦੀਆਂ ਉਲ਼ਝਣਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਬੰਨ੍ਹੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਯੁਗ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੈ।

ਦੁਨੀਆਂ ਬਾਲਪਣ ਲਈ ਸੁਖਾਵੀਂ ਨਹੀਂ। ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ, ਭੀਖ ਮੰਗਵਾਉਣਾ, ਬਲਾਤਕਾਰ, ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ, ਗ਼ੁਰਬਤ ਬਚਪਨੇ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਖੂਹ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਠੋਰ ਰੁੱਤੇ ਅੱਧਨੰਗੇ, ਦੁਕਾਨਾਂ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬੱਚੇ, ਕੰਮਕਾਜੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕੰਧਾੜੇ ਚੁੱਕੇ, ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇਹ ਬਾਲ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾੜਿਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚਿੜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਗੁਬਾਰਾ ਵੇਚ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਤੋੜ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤਕਦੀਰ ਆਪੋ ਆਪਣੀ! ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਚਾਹਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲੜੀਆਂ ਦੀ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੱਥੇ ਲੱਗਿਆ ਕਾਲਾ ਧੱਬਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਰੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਆਦਮ ਬੋ, ਆਦਮ ਬੋ ਕਰ ਕੇ ਭੈਭੀਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਖਸ਼ ਅਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਹੋਈਏ। ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸਾਂਝਾਂ ਪਕੇਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਬੱਚੀਆਂ ਦਾ ਆਗਮਨ ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੇ। ਬਰੂਹਾਂ ਸੁੱਚੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਹ ਵੀ ‘ਮਰਜਾਣੀਆਂ’ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਜਿਉਣ-ਜੋਗੀਆਂ’ ਅਖਵਾਉਣਾ ਲੋਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਬਾਲੜੀਆਂ ਵਸਦੇ ਰਸਦੇ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਮਲ ਕਲੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਨੇੜਿਉਂ ਦੇਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰ ਤ੍ਰੈਲੋਚਨ ਲੋਚੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ:

ਮੈਂ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਛੂਹ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ
ਚਾਵਾਂ ਦੇ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ
ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਧੀਆਂ ਬੈਠਣ
ਬੁੱਕਲ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ।

ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ: ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਲੋਕ ਹੀ ਖੁਸ਼ ਹਨ - ਪਾਗਲ ਅਤੇ ਬੱਚੇ! ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਨਫ਼ੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਦੀ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਲੋਭ ਨੇ ਪਲੀਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ … ਦੇਵ ਰੂਪ। ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੇ ਕਿਸੇ ਪਿਆਕੜ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ‘ਹੁਕਮ ਅਦੂਲੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਜਮਦੂਤ ਖੜ੍ਹੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ।’ ਆਗਿਆ ਮੰਨ ਕੇ ਪਰਹੇਜ਼ ਤਾਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਸਮਾਗਮ ’ਤੇ ਮਨ ਉਬਾਲ਼ਾ ਖਾ ਗਿਆ, ‘ਕਿਹੜਾ ਕੋਈ ਦੇਖ ਰਿਹਾ।’ ਜਿਉਂ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਵੇਟਰ ਦੇ ਹੱਥ ਰੁਕ ਗਏ। ਚਮਤਕਾਰ ਹੀ ਸੀ! ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਨੁੱਕਰੇ ਬੈਠਾ ਰੱਬ ਆਪ ਬਹੁੜਿਆ ਸੀ - ਮਾਸੂਮ ਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਉਸ ਫ਼ਰਿਆਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਲੀਲਾ ਤਾਂ ਹੀ ਬਚ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਨਾ ਪੀਣ!

ਬਚਪਨ ਨਿਰਮਲ ਤੇ ਨਿਰਛਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਰੇ ਕਾਗਜ਼ ’ਤੇ ਜੋ ਚਾਹੋਗੇ, ਉੱਕਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰ -ਤੁਹਾਡੇ ’ਤੇ ਮੁਨੱਸਰ ਹੈ। ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਸਫਰ ਕਰ ਰਹੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਤੇ ਉਸਦਾ ਬੱਚਾ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਮਸਰੂਫ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਸਹਿ-ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, “ਤੁਸੀਂ ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹੱਥ ਕਿਤਾਬ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?”

ਔਰਤ ਨੇ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਬੱਚੇ ਸਾਡੀ ਸੁਣਦੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਕਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।” ਆਦਰਸ਼ ਅਸੀਂ ਆਪ ਬਣਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ! ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਲਪਣ ਨਪੀੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖਾਨਾਜੰਗੀ, ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਆਪੂੰ ਸਹੇੜੀਆਂ ਬਹਿਬਤਾਂ ਨੇ ਮਾਸੂਮਾਂ ਦਾ ਧਰਤ-ਸੁਹਾਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਚੂਰ ਚੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨੂੰ ਤਾਰ ਤਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਘਰੋਂ ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਰਿਫਿਊਜ਼ੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਮੋਢੇ ਚੁੱਕੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ, ਦੋਵੇਂ ਧੁੰਦਲੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਮਰਹੂਮ ਪ੍ਰੋ. ਕੰਵਲਜੀਤ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਨਿਰਛਲਤਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ:

ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ
ਜੁਆਕ ਘਰਾਂ ´ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲੇ ਹੋਣਗੇ ...
ਤੇ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ
ਉਸ ਨੂੰ ਟਾ ਟਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ …
ਉਸ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ
ਜੋ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ ’ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਗਿਆ!!

ਬੱਚੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਸੀਤਲਤਾ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਦੇ ਬੱਦਲ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦੇ ਨੇ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਣਾਅ-ਮੁਕਤ ਸੰਸਾਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਬਰ ਹਾਂ। ਜੇ ਉਹ ਕੋਈ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਗਲਤੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੰਤਵ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮਾਪੇ ਉਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦੇ ਦੋਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਝਿੜਕਣ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਿਕ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣਗੇ, ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਆਲਮ ਛਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਬਚਪਨ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਗੁੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਲੂਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਵੇਗਾ। ਉਹ ‘ਪਰੀਆਂ’ ਦੇ ਸੰਗੀ ਬਣਨਾ ਲੋਚਦੇ ਨੇ, ‘ਕੋਕੋ’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਹ ‘ਸ਼ਾਬਾਸ਼’ ਦੀ ਤਵੱਕੋ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਗੱਲ੍ਹ ’ਤੇ ਪੋਲੀ ਜਿਹੀ ਥਪਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨੀ ਉੱਡਣ ਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂ ਰੱਖੇ ਦੋ ਪਲ ਤੁਹਾਡੀ ਮਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਣਗੇ। ਦਾਦੀਆਂ ਨਾਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢਕ ਵੰਡਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਲਵਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈਣਾ ਸੁਖਦ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ। ਇੱਕ ਕਿੱਸਾ ਯਾਦ ਆਇਆ: ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਮਾਨ ਆਏ। ਚਾਹ ਤੇ ਪਕਵਾਨ ਪਰੋਸੇ ਗਏ। ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਚਟਕਾਰੇ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਵਿਅਸਤ ਸਨ, ਪਰ ਨਿੱਕੜੇ ਸਾਬੂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਹਿਦਾਇਤ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਾਡਿਆਂ ਰਸਮੋ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਗੈਸਟ ਚਾਹ ਦੀ ਇੱਕ-ਅੱਧ ਘੁੱਟ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣਾ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮੇਜ਼ਬਾਨ, ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦੇਣ ਗੇਟ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਸਾਬੂ ਦੇ ਤਹੰਮਲ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਕੱਪਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਬਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਚਾਹ ਦੀਆਂ ਘੁੱਟਾਂ ਇੱਕ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕੋ ਡੀਕ ਵਿੱਚ ਪੀ ਔਹ ਗਿਆ, ਔਹ ਗਿਆ। ਕਿਹੜੇ ਅਦਬੋ-ਆਦਾਬ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਰੱਬੀ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨੱਕੇ ਲੱਗਦੇ ਨੇ? ਇੱਥੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਲ਼ਗਣਾਂ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦੀਆਂ!

ਭਵਿੱਖੀ ਵਾਰਸਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਅੰਬਰ ਦੇਣਾ ਸਾਡਾ ਨੈਤਿਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸੋਝੀ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਅਜੇ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹਾਂ। ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਾਨੂੰਨ (ਆਰ.ਟੀ.ਈ.) 2009 ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਸਜ਼ਾ, ਜਾਤੀ, ਲਿੰਗ, ਖੇਤਰ, ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਅਪਰਾਧ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਬਸਤਿਆਂ ਦੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੀ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਬਣੇਗਾ। ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਮਾਪੇ ਰਾਹ ਦਸੇਰੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਬਾਲ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਤ ਮਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੱਲ੍ਹ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਦਿਨ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਦਫਤਰ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਕੇਰਲਾ ਦੀ ਇੱਕ ਆਈ.ਏ.ਐੱਸ. ਅਫਸਰ ਦਿਵਿਆ ਐੱਸ. ਅਈਅਰ ਨੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਕੁੱਛੜ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ, “ਮੈਂ ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮਲਹਾਰ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਇਹ ਉਸਦਾ ਹੱਕ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਕ 24x7 ਅਫਸਰ ਹਾਂ ਅਤੇ 24x7 ਮਾਂ ਵੀ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੋਲ ਨੂੰ ਮਨਫੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਮੈਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰਤਾਲ ਬਣਾਉਣੀ ਹੈ।” ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਾਹਿਆ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਅੜ ਗਈ। ਯਾਦ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੈਸਿੰਡਾ ਆਰਡਰਨ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਐੱਮ.ਪੀ. ਲੈਰੀਜਾ ਵਾਟਰਜ਼, ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾ ਰਹੀ ਸੀ? ਮਮਤਾ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ!

ਬਚਪਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਗ਼ੀਚੀ ਹੈ, ਰੰਗ ਬਰੰਗੇ, ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਵੰਡਦੇ, ਹਾਸੇ ਹੱਸਦੇ, ਮੋਹਵੰਤੇ …। ਤੁਹਾਡੇ ਗ਼ਮਗੀਨ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਝੱਟ ਹੀ ਹੁਸੀਨ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਤਪਰ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਮਲ ਕਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਿਓ। ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੇ! ਸ਼ਾਇਰ ਭਾਸੋ ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੈ:

ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ
ਖੇਡਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ ਕਰੋ …
ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ
ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ ਜਾਨਣ ਤੇ ਮਾਨਣ ਲਈ …
ਰੰਗਲੇ ਗੁਬਾਰੇ ਵੇਚਦੇ, ਪੈਰੋਂ ਨੰਗੇ
ਗਲੀਆਂ ’ਚ ਹੋਕਾ ਦਿੰਦੇ
ਪੀਪਨੀਆਂ ਵਜਾਉਂਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ
ਬੱਚੇ ਨਾ ਸਮਝੋ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ, ਇੱਕ ਪਲ ਵੀ
ਫੈਲਸੂਫੀਆਂ ਲਈ …
ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦੀ ਪੈਂਤੀ ਅੱਖਰੀ
ਗੁਆਚ ਗਈ ਸੀ …
ਛਣਕਣਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰੇ …

ਅੰਤਿਕਾ: ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ: ਬੱਚਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਹੈ। ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਜਾਣ ਸਾਂ-ਨਾਵਾਕਫ਼, ਨਾਸਮਝ। ਨਿੱਕੀ ਅਰਹੀਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ। ਕੋਮਲ ਮਨ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਕਠੋਰਤਾ, ਗੁੱਸਾ, ਚਿੜਚਿੜਾਪਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਧਰ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਵਿੱਛੜਨ ਵੇਲੇ ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਮੋਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੱਝ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ!!!