“ਅਯੁੱਧਿਆ ਇੱਕ ਮੁੱਦੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।ਅਯੁੱਧਿਆ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ...”
(12 ਜਨਵਰੀ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 450.
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਦਾ ਜਨਮ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਉੱਥੇ ਖੇਡਿਆ, ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ, ਬਨਵਾਸ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉੱਥੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਖੇਡੇ ਉੱਥੇ ਗੁਲੇਲਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹੇ ਉੱਥੇ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਭੋਜਨ ਖਾਧਾ ਉੱਥੇ ਸੀਤਾ ਰਸੋਈ। ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਮੰਦਰ ਸੀ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ, ਕੋਪ ਭਵਨ ਹੈ। ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਦਸ਼ਰਥ ਭਵਨ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵੀਹ ਮੰਦਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ 400-500 ਸਾਲ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ।
ਕੀ ਇਹ ਅਜੀਬ ਨਹੀਂ ਹੈ! ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਹਨਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦੇ ਸਨ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ! ਮੰਦਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੇ ਲਾਲਚੀ ਸਨ! ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਲੋਕ ਝੂਠੇ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਗੁਲੇਲਾ ਮੰਦਿਰ ਬਣਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦਿਗੰਬਰ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਉਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵੀ ਗਲਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ 500 ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰਮੋਹੀ ਅਖਾੜੇ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਬਾਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਹੈ!
ਹੁਣ ਤਾਂ 1528 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤੁਲਸੀ ਵੀ ਗਲਤ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 1528 ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਾਬਰ ਨੇ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਬਣਵਾਈ ਸੀ। ਤੁਲਸੀ ਨੇ ਉਹ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੀ ਜਾਂ ਸੁਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਾਬਰ ਰਾਮ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤੁਲਸੀ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਸੀ- “ਮਾਂਗ ਕੇ ਖੈਈਬੋ ਮਸੀਤ ਮੈਂ ਸੋਈਬੋ।” ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਰਾਮ ਚਰਿਤ ਮਾਨਸ ਲਿਖਿਆ। ਕੀ ਤੁਲਸੀ ਨੂੰ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਢਾਹੁਣ ਅਤੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਛਤਾਵਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ?
ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਅਤੇ ਝੂਠ ਆਪਣੇ ਅਰਥ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੰਜ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਥੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ’ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ’ਤੇ ਅਤੇ ਰਾਮ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉੱਥੇ ਖੜਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਸਨਿਆਸੀ, ਰਿਸ਼ੀ, ਰਾਮ ਭਗਤ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਖੜਾਵਾਂ ਪਹਿਨਦੇ ਰਹੇ। ਸੁੰਦਰ ਭਵਨ ਮੰਦਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤਕ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 1949 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮੁੰਨੂ ਮੀਆਂ 23 ਦਸੰਬਰ 1992 ਤਕ ਇਸਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਲੋਕ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਮੁੰਨੂ ਮੀਆਂ ਖੁਦ ਆਰਤੀ ਵੇਲੇ ਖੜਤਾਲ ਵਜਾਉਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਸੱਚ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਝੂਠ ਕੀ ਹੈ?
ਅਗਰਵਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਮੰਦਰ ਦੀ ਹਰ ਇੱਟ ਉੱਤੇ 786 ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਿਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਣਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਅਗਰਵਾਲ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ? ਕੀ ਇਹ ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀਵਾਨ ਸੀ ਜੋ ਮੰਦਰ ਲਈ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ? ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਲਈ ਉਠਾਏ ਗਏ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਹਨ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਹਰ ਕੋਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਨੰਬਰ 786 ਨੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਕੀ ਸਿਰਫ 6 ਦਸੰਬਰ 1992 ਸੱਚ ਹੈ?
6 ਦਸੰਬਰ 1992 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੰਦਰਾਂ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉੱਥੇ ਤਾਲੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਆਰਤੀ ਰੁਕ ਗਈ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਕੀ ਬੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦੇਣਗੇ ਜੋ ਗੁੰਬਦ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਰਾਮ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ? ਕੀ ਰਾਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਹਾਏ ਗਏ ਲਹੂ ਦੀ ਸੁਗੰਧੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਸੀਤਾ ਰਸੋਈ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ?
ਅਯੁੱਧਿਆ ਇੱਕ ਮੁੱਦੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
(ਨੋਟ: ਉਪਰੋਕਤ ਲੇਖ ਸਰੋਜ ਮਿਸ਼ਰਾ ਜੀ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਭਰ ਆਇਆ, ਇਸੇ ਲਈ ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।... ਮਨਿੰਦਰ ਭਾਟੀਆ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4622)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (