“ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ...”
(12 ਫਰਵਰੀ 2025)

“ਜੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੁਖ ਮੋੜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੁਖ ਵੀ ਮੋੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਮੇਰਾ ਨਾਟਕੀ ਮੰਚ ਥੜ੍ਹੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸਾਡੀ ਇਬਾਦਤ ਹੈ। ...” ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪ ਬਣਾਈਆਂ ਹੱਦਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਭੇਜਿਆ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਚੁਟਕਲੇ, ਸਕਿੱਟ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ਸੰਨ 1951 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਐੱਮ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਟੈਕਨੀਕਲ ਕਮਿਸਟਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਭਾਖੜਾ ਨੰਗਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਰੀਸਰਚ ਅਫਸਰ ਗਜਟਿਡ ਪੋਸਟ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਦੇਖਿਆ। ਇੱਥੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਕਾਮੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੰਗਲ ਵਿਖੇ ਲੇਬਰ ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਸਟਾਫ ਕਲੱਬ ਬਣਾਈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।

ਸੰਨ 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਕਰੁਸਚਿਵ ਅਤੇ ਬਲਗੈਨਿਨ ਨੇ ਇੱਥੇ ਨੰਗਲ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ਤੀ ’ਤੇ ਕਮਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਪਤ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਥਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰੰਗਾਰੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡੈਮ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ ਨਵੇਂ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਭਾਜੀ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜ਼ੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਰੰਗਾਰੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਿਖਾਉਣ ਬਾਰੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਸਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਫਸਰ ਹੀ ਜਾਣਗੇ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਵਰਕਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ 2600 ਰੁਪਏ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕਲਾ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਅਣਖ ਵਾਲੇ ਦਾ ਜੀਣ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਣਖ ਵਾਲਾ ਬਗਾਵਤੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਾਕਮ ਧਿਰ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ, ਹੱਥ ਜੋੜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਛੱਡ ਕੇ ਬਗਾਵਤ ਵੱਲ ਆਉ। ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟ ਯੂਨੀਅਨ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਮੰਨ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਉਹ ਕੱਟੜਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦੇ ਵੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤ ਵਰਗ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ ਜਿੰਨੇ ਕੁ ਸਾਧਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸਨ, ਉਹਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੱਤ ਗਰੁੱਪ ਚੰਗੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸੀ।

ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਦੇ ਵਰਕਰ ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਛੁੱਟੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਵਰਕਰ ਹੜਤਾਲ ’ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਫਿਰ ਆਪ ਨੇ “ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਹੜਤਾਲ” ਨਾਟਕ ਲਿਖਿਆ। ਸੰਨ 1970 ਵਿੱਚ ਨਕਸਲਾਈਟ ਮੂਵਮੈਂਟ ਸਮੇਂ ਜਾਅਲੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ “ਕਿਵ ਕੂੜੇ ਤੁਟੇ ਪਾਲ” ਨਾਟਕ ਰਾਹੀਂ ਅਸਲੀਅਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਨ 1976 ਦੇ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਗਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਪੁਲ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਣਯੋਗ ਕੋਰਟ ਨੇ ਛੱਡਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ।

ਜਦੋਂ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ’ਤੇ ਦਬਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਬੰਦ ਕਮਰੇ” ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਸਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਕੂਲ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਰ ਥਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਹੀ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਦਰਜ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਤੇ ਦੋਨੇ ਨਾਂਅ ਛਪ ਕੇ ਆਏ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਸੀ।

ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀਏ। ਸਾਡਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਖੇਡੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਾ ਬਣਾਓ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾਟਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਕਦਮ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਰਾਸੀਆ ਤੂੰ ਹੁਣ ਚੱਲ। ਮੈਂ ਆਪੇ ਗੱਲ ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ ਕਰਾਂਗਾ। ਭਾਈ ਮੰਨਾ ਸਿੰਘ ਮਰਾਸੀ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੇੜੀ ਤਾਂ ਰੋੜ੍ਹਨੀ ਹੀ ਰੋੜ੍ਹਨੀ ਹੈ ਪਰ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬੇੜੀ ਵੀ ਰੋੜ੍ਹ ਦੇਣੀ ਹੈ।

ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨ ਬਣ ਕੇ ਦੇਖਾਂਗੇ, ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤਾਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀ, ਕੰਪਨੀ ਰੁੜ੍ਹ ਗਈ, ਸਾਡਾ ਵਿਰਸਾ, ਗਦਰ ਦੀ ਗੂੰਜ, ਅਗਨੀ, ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ, ਇੱਕ ਮਾਂ ਦੋ ਮੁਲਕ, ਭਗੌਤੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਇਹ ਲਹੂ ਕਿਸਦਾ ਹੈ?, ਜਦੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮਾਂ, ਸਿਉਂਕ, ਪੁਰਜ਼ਾ ਪੁਰਜਾ ਕੱਟ ਮਰੇ, ਕਿਵ ਕੂੜੇ ਤੁਟੇ ਪਾਲ, ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ, ਦਾਸਤਾਨੇ-ਏ-ਪੰਜਾਬ, ਸ਼ਹੀਦ, ਟੋਇਆ, ਕੁਰਸੀਵਾਲਾ ਤੇ ਮੰਜੀ ਵਾਲਾ ਆਦਿ ਨਾਟਕ ਖੇਡੇ।

ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਨ ਜੀਤੇ ਜਗਜੀਤ, ਮੁਟਿਆਰ ਅਤੇ ਸੂਰਮਾ ਭਗਤ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ ਜਲੰਧਰ ’ਤੇ ਭਾਈ ਮੰਨਾ ਸਿੰਘ ਨਾਟਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਭਾਜੀ ਨੂੰ ਲੋਕ ਭਾਈ ਮੰਨਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲੀਦਾਸ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਰੋਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਾਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ। ਉਹ ਮਿਤੀ 27 ਸਤੰਬਰ 2011 ਨੂੰ 82 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਰੁਖਸਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਸੈਕਟਰ 43 ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਘਰ ਨੂੰ “ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਗੈਲਰੀ” ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

*     *     *     *     *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।

ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)