JaswinderSBhuleria7 “ਪੁੱਤਰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਕਿ ...”
(23 ਅਗਸਤ 2020)

ਮਾਂ ਇੱਕ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਂ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਜਨਣੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਆਪ ਭੁੱਖੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਭੁੱਖਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀ। ਮਾਂ ਆਪ ਗਿੱਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਦੇ ਗਿੱਲੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ। ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਣ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਕਤ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜੇ ਕਰ ਮਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ, ਉਪਮਾ ਜਾਂ ਸਿਫਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਬਵ ਨਹੀਂ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਭਰ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇਗੀ ਪਰ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। ਪੁੱਤਰ ਧੀਆਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਬੇਸ਼ਕ ਮਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਾ ਪਰ ਮਾਂ ਇਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੀ ਕੀ ਜੋ ਵੀ ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਕੀ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਲ ਮੋੜਨਗੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?

ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰੂ ਵੀ ਮਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਗਰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਮਹਾਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਮਾਂ ਦੀ ਹੀ ਦੇਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਚਾਹਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਧੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ। ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹੋ ਹੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਪੁੱਤ ਜਾਂਦੀ ਵਾਰੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਹਿ ਦੇ ਮਾਂ।” ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਈ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਂ ਇੱਛਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਗੂੜ ਦੀ ਰੋੜੀ ਤੋਂ ਹੀ ਭਗਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਮਾਵਾਂ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਫਿਰ ਅੱਜ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਏ ਕਿ ਮਾਵਾਂ ਦਰ ਦਰ ਦੀਆਂ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਿੱਧਰੇ ਨਾ ਕਿੱਧਰੇ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੁਣਨ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਾਂ ਪਿਉ ਨੂੰ ਘਸੀਟ ਕੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਸੁਟਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਮਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰਦਾ ਪਿਆ ਏ। ਕਈਆਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਹੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਮਾਵਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਬੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ। ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਮਾਵਾਂ ਕਸੂਰਵਾਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਕੇ? ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰੇੜਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਹਨ? ਖੂਨ ਚਿੱਟਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਫਰਜ਼ ਭੁੱਲਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ?

ਇੰਝ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਧੱਕੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਹੀਂ, ਆਪਾਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਠੀਆਂ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਛੱਡ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਗਰੀਬ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ, ਬੇਸ਼ਕ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਦੋ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ। ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਲੁਕ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੇਖੇ ਹੋਣਗੇ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਵੇਖੇ ਹਨ। ਝੁੱਗੀਆਂ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਦੇ। ਜੇ ਕੱਢਦੇ ਵੇਖੇ ਨੇ ਤੇ ਉਹ ਅਮੀਰ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰਦੇ ਵੇਖੇ ਨੇ।

ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੇਲਾ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਚੰਡੀਗ੍ਹੜ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਫਲੈਟ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਆਫੀਸਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਰੱਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਨਾਮੀ ਗਰਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਪਿਉ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਜੇ ਪਾਰਟੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵੀ ਨਾ ਹੋਈ, ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਵਾਂਝਾ ਹੀ ਮਹਿਮਾਨ ਅਜੇ ਆਇਆ ਹੋਣਾ ਏ। ਹਨੇਰਾ ਵੀ ਕਾਫੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਟਾਈਮ ਵੀ ਕੋਈ ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ ਪਿਉ ਨੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਦਵਾਈ ਖਾਣੀ ਸੀ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੇਟਾ ਸਾਨੂੰ ਰੋਟੀ ਲਿਆ ਦੇ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਖਾ ਕੇ ਅਰਾਮ ਕਰੀਏ। ਨੌਕਰ ਸਿੱਧਾ ਮੇਮ ਸਾਬ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਰੋਟੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਮੇਮ ਸਾਬ ਅੱਗ ਬਬੂਲੀ ਹੋਈ ਕਹਿੰਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣੇ ਹੀ ਭੋਖੜਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਪਾਰਟੀ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਨੌਕਰ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਜਾ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਹਕੀਕਤ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੇਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸ ਵਕਤ ਸਰਵੈਂਟ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਭੁੱਖਣ ਭਾਣੇ ਸੋਂ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਰਾਤ ਲੰਘਾਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਉਹ ਚਲਦੇ ਬਣੇ। ਦਿਨ ਕਾਫੀ ਸਾਰਾ ਨਿੱਕਲ ਗਿਆ, ਕੁਝ ਰਾਤ ਦਾ ਥਕੇਵਾਂ ਸੀ, ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਂ ਪਿਉ ਦੀ ਯਾਦ ਆਈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਇੱਥੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਨੌਕਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ, ਮੇਮ ਸਾਬ ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੱਸ ਦੋ ਅੱਖਰ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖ ਕੇ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਥੋਂ ਪੱਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਦੇ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬਚੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, “ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਏ, ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਏ।” ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਫਿਰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, “ਮਾਂ ਤੇਰੀ ਏ, ਮਾਂ ਤੇਰੀ ਏ।”

ਕੱਲ੍ਹ ਦਿਹਾੜੇ ਦੀ ਗੱਲ ਨੇ ਮਨ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ 100 ਸਾਲ ਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ ਨੂੰ ਘੁਰਨੇ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਲਈ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨੂੰ ਘੁਰਨੇ ਵਿੱਚ ਪਈ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕੀੜੇ ਵੱਢ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸੋਚਦੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਕੀ ਮਾਂ ਬਣਨਾ ਗੁਨਾਹ ਹੈ? ਕੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਉਚਿਤ ਹੈ? ਕੀ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਜਗਤ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਵਰਤਾਵ ਹੋਵੇਗਾ? ਬੜਾ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪੁੱਤਰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਦੂਜਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਵੇਖੋ ਯਾਰੋ ਕਿੱਡਾ ਵੱਡਾ ਕਲਯੁੱਗ ਆ ਗਿਆ ਏ। ਪੁੱਤਰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਏ। ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛੱਡੋ, ਪੋਤਰੀ ਮਜੂਦਾ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਐੱਸ ਡੀ ਐੱਮ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ’ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਦਾਦੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਮਾਂ ਜਿਉਂਦੀ ਨੂੰ ਸਭ ਭੁੱਲ ਗਏ ਨੇ। ਜਿਹੜੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਨੇ, ਉਹ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਗੇ। ਜਿਹੜੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਭੁੱਲ ਗਏ, ਸਮਝੋ ਉਹ ਰੁਲ ਗਏ।