“ਕਾਸ਼! ਰਾਣਿਆਂ, ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਤੂੰ ਬਚ ਵੀ ਜਾਂਦਾ … ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਲਾਹ ਲੈਂਦੇ ...”
(5 ਨਵੰਬਰ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 385.

ਵਾਹ! ਰਾਣਾ ਜੀ ਵਾਹ, ਆਪ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ ਹੋ … ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਿਆਰਿਆ, ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ 32 ਸਾਲ ਦੀ ਭਰ-ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਿਪਟਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਜਾਣਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਇਹ ਗ਼ਿਲੇ/ਸ਼ਿਕਵੇ ਜਾਂ ਇਹ ਸਮਝਾਉਤੀਆਂ ਨਾ ਹੀ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਣੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰ੍ਹੇ ਖੋਹ ਲਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਜੀਵਨ ਬੜਾ ਕੀਮਤੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਸਹਿਜ-ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਫਲ਼ ਹਾਂ। ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਸੁਪਰ-ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੁਮਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਹੈ, ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝ ਦੀ ਜਾਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਲਈ ਸਵਰਗ ਸਿਰਜ ਸਕਦਾ ਹੈ … ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖੀ-ਸਮੂਹ, ਸਿਆਣੀ-ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਸਵਰਗ ਸਿਰਜਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕਿੰਨਾ ਬੀਬਾ-ਰਾਣਾ ਬਣਕੇ ਸੁਣਿਆ ਕਰਦਾ ਸੈਂ।

ਰਾਣਾ ਰਣਦੀਪ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਉਹ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ‘ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੀਤੀ 22 ਜੂਨ ਨੂੰ ਤੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ-ਦੇਹ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਭਾਣਜਿਆਂ, ਭੈਣਾਂ, ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਕੇ ਸਬੰਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰਲਾਪ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਪਾਟ ਪਾਟ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਰਾਣਿਆਂ, ਤੂੰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਖਲਾਅ ਪਾ ਗਿਐਂ, ਉਸਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ, ਮੇਰਾ ਮਾਣ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਹੀ ਕਿਉਂ, ਸਗੋਂ ਹਰੇਕ ਦਾ ਦੁੱਖ ਵੰਡਾਉਣ ਵਾਲਿਆ, ਤੇਰੇ ’ਤੇ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਪਿੰਡ ਦੀ ਫਿਰਨੀ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਤੇਰੇ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਗੁੰਜਾਊ ਨਾਅਰੇ ਸੁਣੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਤਿੰਨ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਉਪਰੰਤ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ-ਕਾਫ਼ਲੇ ਨਾਲ ਮੁੜਿਆ ਸੀ। ਤੂੰ ‘ਚੇਤਨਾ ਕਲਾ ਮੰਚ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ’ ਦਾ ਮੰਝਿਆ ਹੋਇਆ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਤੂੰ ਕੱਦ ਦਾ ਮਧਰਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਨਾਲ ਦਮਦਾਰ ਬੋਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਤੂੰ ਭਰਵੀਂ ਦਾਦ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਸੈਂ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਤੇਰੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਯਾਦ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਨਾਟਕ ‘ਕਿਵ ਕੂੜੈ ਤੁਟੈ ਪਾਲ਼ਿ’ ਨੂੰ ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਕਲਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ ਅਤੇ ‘ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’ ਵਿਚਲਾ ਸਿਪਾਹੀ। ਤੇਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨੇ ਹੀ ਤੇਰੇ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪਰਦੇ ਵੱਲ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਤੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ’ਤੇ ਬਣੀ ਫਿਲਮ ‘ਇਹ ਜਨਮ ਤੁਮਾਰੇ ਲੇਖੇ’ ਦਾ ਅਪੰਗ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਬਣਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਸੱਚਮੁੱਚ ਤੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸਨਅਤ ਲਈ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਭਰਿਆ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ।

ਕਦੇ ਕਦੇ ਤੇਰੀ ਫੁਕਰੀ ਨੋਟ ਹੁੰਦੀ, ਪਤਾ ਲੱਗਣ ’ਤੇ ਮੈਂ ਵਰਜਦਾ, ਤੂੰ ਕੰਨ ਫੜ ਲੈਂਦਾ। ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੀ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਵਧਵੇਂ ਮਾਣ ਦੀ ਪਾਡੀ ਵੀ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਸ ਅਸੀਂ ਦੋ ਹੀ ਹੀਰੇ ਜੰਮੇ ਹਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਪੰਡ ਚੁੱਕੀ ਤੁਰਿਆ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਅਨੁਭਵੀ ਤਾਕੀਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਬੱਸ, ਐਨੀ ਕੁ ਈ ਗੱਲ ਸੀ ਬਾਈ” ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹੌਲ਼ਾ ਫੁੱਲ ਹੋ ਪਰਤਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ … ਓਏ ਰਾਣਿਆਂ, ਤੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਬਗਲਗੀਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ। ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਦਾਰੂ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੈਂ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਨ-ਮੁਟਾਵ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਤੂੰ ਮੋਟਰ ’ਤੇ ਪਈ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਡੱਫ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਹੋਰ ਸੰਗੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ‘ਰਾਣਾ ਜੀ, ਨੋ ਮੋਰ’। ... ਜਦੋਂ ਤੇਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਤੇਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਵੀ ਉੱਭਰਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਰੋਸ ਲਾਹੀਏ ਤਾਂ ਲਾਹੀਏ ਕਿਸ ’ਤੇ। …

ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ 20 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਪੱਕੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਗਭਗ 200 ਫੁੱਟ ਚੌੜੀ ਸਰਹਿੰਦ-ਨਹਿਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੌਲਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪੁਲ ਦੀ, ਲਹਿੰਦੇ ਵੱਲ ਦੀ ਰੋਕ ’ਤੇ, ਦਰਮਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਲਾਹ ਕੇ ਰੱਖੀ ਪਈ ਸੀ। ਰੁਕ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਪੱਗ ਪਟੜੀ ’ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੰਦਾ ਚੌੜੀ ਨਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਚਣ ਲਈ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਹੱਥ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਹਿਰ ਦੁਆਲੇ ਸਾਰੇ ਬੇਵੱਸ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਬੋਲਿਆ, “ਨਹਿਰ ਦੇ ਬੇਲਦਾਰ ਤੈਰਾਕ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, 5 ਵੱਜ ਗਏ, ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਹ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ।” ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ, ਦੱਸੀ ਥਾਂ ਵੱਲ ਦੁੜਾਇਆ ਤਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤੈਰਾਕ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਲਿਆਵਾਂ, ਸ਼ਾਇਦ ਬੰਦੇ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚ ਰਹੇ। ਅਜੇ ਮੈਂ ਦੋ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੀ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂਗਾ ਕਿ ਸਾਈਕਲਾਂ ’ਤੇ ਮੁੜਦੇ ਹੋਏ ਬੇਲਦਾਰ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਗਏ। ਮਸਲਾ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤੈਰਾਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਨਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੇਠ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਥਾਂ ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਉਸ ਸਿਰ ਵੱਲ ਤਿਰਛੇ-ਦਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਉਹ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੈ ਆਇਆ। ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਨੇੜੇ ਹੋ ਹੀ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਚੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਲਫੇੜੇ ਲਾਉਣੇ ਅਤੇ ਗਾਲ਼ਾਂ ਕੱਢਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਹੀ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਮਾਰਦਾ ਏਂ? ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹੂਰਾ ਉਛਾਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਇਸਨੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਘਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਇਹ … ਮੇਰਾ ਭਾਈ ਹੈ।”

ਖੈਰ! ਬੰਦਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸੁਖਦ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਰਨਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲਾ ਬਚ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਬੱਬ ਵੱਸ ਉਸਦੇ (ਜੀਵਨ-ਦਾਤੇ) ਸਕੇ ਭਰਾ ਨੇ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਲਾਹ ਲਿਆ ਸੀ।

ਕਾਸ਼! ਰਾਣਿਆਂ, ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਤੂੰ ਬਚ ਵੀ ਜਾਂਦਾ … ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਲਾਹ ਲੈਂਦੇ।

ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਵਸਦੇ ਰਾਜੇ/ਰਾਣਿਓਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚ ਅੱਖ ਪਾਉਣੀ ਸਿੱਖੋ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖੋ … ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਨਾ ਖੋਵੋ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ … ਜਿਹੜੀ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ, ਤੁਹਾਡੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੱਸ ਰਹੀ ਹੈ, ਵਸ ਰਹੀ ਹੈ।

*   *   *   *   *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।
(5418)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ:  (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)