“ਫਿਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ...”
(1 ਦਸੰਬਰ 2019)
ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸ਼ਰੀਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮੇਰਾ ਤਾਇਆ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੋ ਭਰਾ ਸਨ। ਵੱਡਾ, ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਾਬੂ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਤਾਈ ਰਾਧੀ, ਤਾਏ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਦੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਅੰਦਰੋਂ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਬਾਹਰੋਂ ਆਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਬਾਹਰਲਾ ਕੁੰਡਾ ਖੜਕਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਤਾਈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਝੀਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਹਰ ਝਾਕ ਕੇ. ਵੇਖ ਕੇ, ਬੂਹਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੁਰਜੀਤ ਮੇਰਾ ਹਾਣੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਰਲਕੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਖੇਡ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਲਈ ਤਾਈ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਕੁੰਡਾ ਜਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਤਾਈ ਅੰਦਰੋਂ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਆਈ ਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਅੰਦਰੋਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕੜਕਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ, “ਚੱਲ ਦੌੜ ਜਾ ਇੱਥੋਂ, ਉਹ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਵਿਹਲਾ ਨਹੀਂ।”
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਣਾ ਜਾਣਾ ਬੱਸ ਲਛਮਣ ਰੇਖਾ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਗਿਆ।
ਤਾਏ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਘਰ ਇਸ ਘਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਬਾਲ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਬੜਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਛੁੱਟੀ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਉਚੇਚਾ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਪੋਨੇ ਕਮਾਦ ਦੇ ਗੰਨੇ, ਗਨੇਰੀਆਂ, ਸਿਊ, ਬੇਰ, ਕੇਲੇ, ਸੰਤਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ।
ਵੱਡੀ ਉਮਰੇ ਤਾਏ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਤਾਏ ਨਾਲ ‘ਰੱਬ ਰਲਾਈ ਜੋੜੀ, ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਇੱਕ ਕੋੜ੍ਹੀ’ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਨਾ ਹੋਈ, ਪਰ ਰੱਬ ਨੇ ਦੋ ਥੱਥਿਆਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਤਾਏ ਵਾਂਗ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਤਾਈ ਦੀ ਵੀ ਗਰਾਰੀ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਵਾਹਵਾ ਹੀ ਅੜ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੀ ਸਿੱਧੀ ਸਾਦੀ ਪਰ ਸੁਹਣੀ ਬੜੀ ਸੀ। ਰੰਗ ਗੋਰਾ, ਨੈਣ ਨਕਸ਼ ਤਿੱਖੇ, ਸਰੀਰ ਗੋਭਲਾ ਜਿਹਾ, ਅੱਖਾਂ ਮੋਟੀਆਂ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਦਿੱਖ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਘੱਟ ਨਿਕਲਣ ਅਤੇ ਕੋਰੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀ ਜਾਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੀ ਸੀ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਤਾਈ ਲਈ ਕੇਲੇ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ। ਤਾਈ ਜਦੋਂ ਕੇਲੇ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਛਿੱਲਿਆਂ ਹੀ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਈ, ਤਾਇਆ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਉਏ ਉੱਲੂ ਦੀ ਪੱਠੀਏ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਕੁਲਗਦੇ ਤੋਂ ਛਿਲਕਾ ਤਾਂ ਲੈ ਲਾਹ ਲੈ, ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਖਾ।” ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਤਾਏ ਦੀ ਜਦੋਂ ‘ਉੱਲੂ’ ਕਹਿੰਦੇ ਦੀ ਗਰਾਰੀ ਅੜ ਗਈ ਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਦਾ ਹਾਸਾ ਨਾ ਰੁਕੇ। ਜਦੋਂ ਤਾਇਆ ਔਖਾ ਸੌਖਾ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਪੈਰ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜੀਭ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਗੀਅਰ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਕਿੱਲੀ ਨੱਪ ਕੇ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ। ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅੜਨ ਵੇਲੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਆਪਣਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਮਾਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਿੱਕੀ ਮੋਟੀ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਨੋਕ ਝੋਕ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਵੀ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਵੇਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਲਣ ਦਾ ਰੱਸਾਕਸ਼ੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
ਤਾਇਆ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮਹਿਕਮਾ ਫੌਜ ਲਈ ਤੰਬੂ ਗੱਡਣ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਲਹੌਰੋਂ ਜਦੋਂ ਛੁੱਟੀ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ’ ਤੇ ਮੈਂ ਝੱਟ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ। ਤਾਇਆ ਜਦੋਂ ਛੁੱਟੀ ਕੱਟ ਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਉਸਦਾ ਬਿਸਤਰਾ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੈਂ ਉਚੇਚਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਦਾ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਘਰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ। ਤਾਏ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਵਾਪਸੀ ਉੱਤੇ ਆਨਾ, ਦੁਆਨੀ ਮੈਂਨੂੰ ਦੇ ਛਡਦਾ। ਉਦੋਂ ਆਨੇ ਦੁਆਨੀ ਦੀ ਵੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਬੇਬੇ ਦੇ ਤਰਲੇ ਕਰਕੇ ਪੈਸੇ ਲੈਣ ਦੀ ਮੈਂਨੂੰ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦੀ।
ਵਿਆਹ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਤਾਈ ਦੀ ਕੁੱਖ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲੱਗਾ ਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੇ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਪਰ ਤਾਈ ਨੂੰ ਸੂਤਕੀ ਬੁਖਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਸ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਈ। ਤਾਇਆ ਲਾਹੌਰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਆਏ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਏ। ਉਹ ਯਤੀਮਾਂ ਵਾਂਗ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਲ਼ਿਆ। ਤਾਏ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੁਣ ਦੋ ਬੇੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਸਫਰ ਕਰਨ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਛੁੱਟੀ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਕੱਟੀ ਜਾਂਦਾ। ਤਾਇਆ ਹੁਣ ਛੁੱਟੀ ਵੀ ਪਿੰਡ ਘੱਟ ਹੀ ਆਉਂਦਾ। ਜੇ ਕਦੇ ਆਉਂਦਾ ਵੀ ਤਾਂ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ।
ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਦਾਦੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪੇਕੇ ਪਿੰਡ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵੇਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਨਾ ਅਮਰੀਕ ਸੀ ਜੋ ਮਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਸੱਖਣਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਯਤੀਮਾਂ ਵਾਂਗ ਪਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਬਹੁਤਾ ਤਾਈ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਤਾਈ ਦਾ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਚਿਹਰਾ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਅਮਰੀਕ ਦੇ ਅਣ ਵਾਹੇ ਖਿਲਰੇ ਹੋਏ, ਅੱਧ ਕੱਟੇ ਕੋਏ ਜੁੰਡੇ, ਗੱਲ ਮੋਟੇ ਖੱਦਰ ਦਾ ਝੱਗਾ, ਤੇੜ ਲੰਮਾ ਕੱਛਾ, ਪੈਰੋਂ ਨੰਗਾ, ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਲਾਲ ਸੂਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਿਰਦੇ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਾਂ ਦੀ ਗੋਦੀ ਦੇ ਨਿੱਘ ਜਿਸ ਨੇ ਮਾਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਾਂ ਵੇਖੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਤਰਸ ਆਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਪਰ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਓਪਰਾ ਸਮਝ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਘੁਲਣ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਕੰਨੀ ਕਤਰਾ ਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ ਪਰ ਸਰੀਰ ਪੱਖੋਂ ਹੁੰਦੜ-ਹੇਲ ਸੀ।
ਫਿਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ’ਤੇ, ਜਿੱਧਰ ਸਿੰਗ ਸਮਾਏ ਚਲੇ ਗਏ। ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਉੱਘ ਸੁੱਘ ਨਾ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਮਰੀਕ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਤਾਏ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਛਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ।
ਤਾਏ ਨੇ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ। ਦੋਵੇਂ ਪਿਉ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਤਾਇਆ ਫੌਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਨਸ਼ਨ ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਦਾਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਅਮਰੀਕ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਨ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਮਰੀਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਕੇ ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ ਤੋਂ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਨਸਟ੍ਰਕਟਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਵੀ ਟੱਬਰ ਟੀਰ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਤਾਇਆ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਹੰਢਾ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਅਮਰੀਕ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਬੜਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਪਰ ਨੌਕਰੀ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਝਮੇਲਿਆਂ ਕਰਕੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਮਾਮਿਆਂ ਤੋਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਲਿਆ ਕਰਦਾ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮਾਂ ਲੰਘਦਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਹੁਣ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ ਤੇ ਘਰ ਹੀ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਅਮਰੀਕ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਪੁੱਛਦੇ ਪੁਛਾਉਂਦੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਹੀ ਨਾ, ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਭਾ ਜੀ, ਪਛਾਣੋ ਖਾਂ, ਭਲਾ ਮੈਂ ਕੌਣ ਹਾਂ?”
ਮੈਂ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਬਥੇਰਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਾ ਆਈ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚੁੱਪ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪ ਹੀ ਬੋਲਿਆ, “ਭਾ ਜੀ, ਮੈਂ ਅਮਰੀਕ ਹਾਂ, ਸ. ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੇਟਾ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੀ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਜਿਵੇਂ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਭਾਪਾ ਜੀ ਤੋਂ ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ। ਅੱਜ ਇੱਧਰ ਆਉਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਇਸੇ ਬਹਾਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲ ਆਈਏ।”
ਹੁਣ ਅਮਰੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਅਮਰੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦਾ ਮਧਰਾ ਸਰੀਰ ਭਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਾੜ੍ਹੀ ਚਿੱਟੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਪਰ ਗੋਰੇ ਗੋਲ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਹੋਈ ਤਾਈ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਕੁਝ ਕੁਝ ਝਲਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੱਬ ਦੀ ਮੇਹਰ ਉਸ ਉੱਤੇ ਵੇਖੀ ਕਿ ਉਹ ਤਾਏ, ਤਾਈ ਵਾਂਗ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਅੜਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਬੜੇ ਸਹਿਜ ਭਾਅ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਆਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਿਖਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਘਰ ਵਾਲੀ ਉਸ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਅਤੇ ਜ਼ਰਾ ਸਾਉਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਸੀ, ਤੇ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਜਾਪਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਹਸਮੁਖੀ ਤੇ ਮਿਲਣਸਾਰ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਦੋ ਬੇਟੇ ਸਨ।
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਜਿੰਨੇ ਚਿਰ ਉਹ ਬੈਠੇ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਤਲਖ ਤਜਰਬੇ, ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ, ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਉਤਰਾ ਚੜ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਤੇਰੇ ਬਚਪਨ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਮਨ ਬੜਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸੋ ਅੱਜ ਸਬੱਬ ਬਣ ਹੀ ਗਿਆ।” ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬੀਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਭਾਵਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਬੜੇ ਠਰ੍ਹੰਮੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਮੁੜ ਤੋਰਦਾ।
ਮਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਵੇਖੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣੇ ਪਿਉ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਖਰ ਦਮ ਤੀਕ ਉਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਸ ਵੱਲ ਝਾਕਦਿਆਂ ਤਾਏ ਅਤੇ ਤਾਈ ਦੇ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਏ ਅਤੇ ਤਾਈ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵੇਖੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਸਮੇਲ/ ਝਲਕ ਅਮਰੀਕ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਝਲਕਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬਿਤਾ ਕੇ ਅਮਰੀਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਦੱਸ ਕੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਸਦੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਆ ਗਿਆ ਫਿਰ ਅਮਰੀਕ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੈਂਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਪਰ ਤਾਏ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਕੀਤਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਤਾਈ ਦੀ ਯਾਦ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1827)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: