“ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਵਿੱਚ ਰਚ ਗਈ ...”
(26 ਮਈ 2020)
ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲੀ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਿਆ। ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਸੀ। ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ, ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ। ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ। ਸਵੇਰ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤ ਰੋਜ਼ ਨਵੀਂਆਂ ਨਿਵੇਕਲੀਆਂ ਤੇ ਗਿਆਨ ਭਰਪੂਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਸਕੂਲ ਆਉਂਦੇ। ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ। ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਸਜੀ ਛੋਟੀ ਪਰ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ, ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੇ। ਉਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਨੇਕ ਨੀਅਤੀ ਤੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਨ ਦਾ ਸੁਖਦ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ।
ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੇ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ। ਚਿੱਟੇ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦੇ ਰੁੱਖ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ। ਉੱਚੇ, ਪਸਰੇ ਵਣਾਂ ਤੇ ਚਿੜੀਆਂ, ਘੁੱਗੀਆਂ ਤੇ ਕੋਇਲਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੈਣ ਬਸੇਰੇ ਸਨ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਝੁਰਮਟ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਮਨ ਮੋਂਹਦੇ। ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਠੰਢੀ ਮਿੱਠੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਹਾਸੇ ਗੂੰਜਦੇ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲ ਤੇ ਟਹਿਲਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਨ ਦਾ ਸਕੂਨ ਬਣਦੇ।
ਉਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਮਿੱਡ ਡੇ ਮੀਲ ਦਾ ਖਾਣਾ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਮਿਹਨਤੀ, ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ। ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਖਾਣੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਖਾਣਾ ਵਰਤਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਦੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਹ ਅਫ਼ਵਾਹ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸੁਣੀ- ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਵਣਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਇੱਲ ਬਲਾਵਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਮਗਰ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਮਿੱਡ ਡੇ ਮੀਲ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਸਹਿਮੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਰਚਾ ਛਿੜੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਜਿਤਾਉਂਦੇ। ਕਹਿੰਦੇ, ‘ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਵਾਲ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ‘ਚਿੱਟੇ’ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ? ‘ਇੱਲ ਬਲਾਵਾਂ’ ਦੇ ਨਾਂ ਐਵੇਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣੇ?’
ਕਲਮਕਾਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੇ ਚੇਤਨਾ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ। ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਾਇੰਸ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਮਸਲੇ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਲਗਾਈ। ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਦੋ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਰੇ ਸਹਿਮੇ, ਡਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ੰਕੇ, ਭੁਲੇਖੇ ਦੂਰ ਕੀਤੇ। ਡਰ ਤੇ ਭਰਮਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਨੂੰ ਤਰਕ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ। ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਖ਼ੁਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਹਫ਼ਤੇ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਸਕੂਲ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਮੁੜ ਸੁਖਾਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹਾਸੇ ਪਰਤ ਆਏ। ਮਿੱਡ ਡੇ ਮੀਲ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਤੋਂ ਰੌਣਕ ਆ ਗਈ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੂੰ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਹੋਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ ਖ਼ਬਰੀ ਇੰਜ ਸੁਣਾਈ, ‘ਸਰ ਜੀ, ਇੱਲ ਬਲਾਵਾਂ ਵਣਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨਾਂ ਦੀ ਉੱਪਜ ਹਨ।
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਅਸੀਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਈਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਘਰੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਮਿੱਡ ਡੇ ਮੀਲ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀ ਵੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਡਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਬੀਬੀ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਰੀਕੇ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ। ਸ਼ਰੀਕੇ ਕਾਰਣ ਉਹ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾਂਟਦੀ, ਡਰਾਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਉਸਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਤਕਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਨਤੀਜੇ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ।”
ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਹਿਰਦ ਕਾਰਜ ਲਈ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦਿੱਤੀ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰ ਦੇ ਚਾਨਣ ਰੰਗੇ ਬੋਲ ਅਸੀਂ ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਸੁਣੇ, “ਮੈਂਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਭਨਾਂ ਉੱਤੇ ਫਖ਼ਰ ਹੈ। ਚਾਨਣ ਵੰਡਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਮੇਰਾ ਮਾਣ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬਣ ਰਹੇ ਡਰ ਅਤੇ ਸਹਿਮ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਤਰਕ ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਸੁਖਾਵਾਂ ਬਣਾਇਆ। ਬੱਚਿਓ, ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਯੁਗ ਹੈ। ਇੱਲ ਬਲਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਰਕੇ ਹਨ। ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਇਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਸਾਨੂੰ ਜਾਨਣ, ਸਮਝਣ, ਪਰਖਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੱਸਦੀ ਹੈ। ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ’ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਰਾਹ ਦਰਸਾਵਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਵਣਾਂ ਉੱਤੇ ਬਲਾਵਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲ ਬੈਠਣ, ਹੱਸਣ ਤੇ ਜਿਊਣ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਓ, ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼, ਕਰਮ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਈਏ। ਈਰਖਾ, ਵਿਤਕਰਾ ਤਿਆਗ ਚੰਗੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜੀਏ। ਇਹੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੈ। ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਛੁਪਿਆ ਹੈ।“
ਇਹ ਬੋਲ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇ ਗਏ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਵਿੱਚ ਰਚ ਗਈ। ਉਹ ਬੋਲ ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ੍ਰੋਤ ਅਤੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹਨ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2156)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)