“ਔਹ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮੈਂਨੂੰ ਡਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਆਖਦੀ ਹੈ ...”
(13 ਮਾਰਚ 2020)

ਪੂਨਮ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ। ਉਸਦੀ ਲੰਬੀ ਛੁੱਟੀ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ। ਅਧਿਆਪਕ ਕਲਾਸ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਹੋ ਰਹੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਸਨ। ਪੇਪਰ ਸਿਰ ’ਤੇ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਬੋਰਡ ਦੀ ਕਲਾਸ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਸਹਿਪਾਠਣਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਕੁ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਮਾਨਸਿਕ ਬੋਝ ਹੈ, ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਛੁੱਟੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪੂਨਮ ਦੀ ਮਾਂ ਕਲਾਸ ਇੰਚਾਰਜ ਕੋਲ ਆਈ।

ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੱਲ ਗੱਲ ’ਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਭੈਣ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪ ਕੁਛ ਨੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ। ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਸੀ, ਹੱਸ ਹੱਸ ਸਕੂਲ ਆਉਂਦੀ। ਭੱਜ ਭੱਜ ਕੰਮ ਕਰਦੀ। ਘਰੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ। ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਸਿਰ ’ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਰੋਂਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ - ਔਹ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮੈਂਨੂੰ ਡਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਆਖਦੀ ਹੈ। ਬਚਾਓ ਮੈਂਨੂੰ, ਮੈਂ ਨੀਂ ਜਾਣਾ ਉਹਦੇ ਨਾਲ। - ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਡਾਕਟਰ ਕਹਿੰਦਾ ਮਨ ’ਤੇ ਬੋਝ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪੇ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਘਰ ਆਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੈਣ ਆਉਂਦੇ ਆਂਢੀਆਂ ਗਵਾਂਢੀਆਂ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਗੱਲ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਤੋਰ ਲਈ। ਇਹਦਾ ਇਲਾਜ ਡਾਕਟਰਾਂ ਕੋਲ ਕਦ ਹੈ? ਜਦ ਇਹ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਡਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਔਹਰ ਹੈ। ਧੀ ਧਿਆਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਇਲਾਜ ਤਾਂ ਠੀਕ ਕਰਵਾਓ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਵਾਲੀ ਬੀਮਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ? ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਪਈ ਪੂਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਧੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਡੇਰਿਆਂ ’ਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਾਉਣਾ ਹੀ ਸੀ, ਨਾਲ ਸੁੱਖਣਾ ਲਾਹੁਣ ਬਦਲੇ ਮੂੰਹ ਮੰਗੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਵੀ ਵਸੂਲ ਲੱਗੇ। ਅਸੀਂ ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਭੋਰਾ ਅਰਾਮ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਆਸ ਬਚੀ ਹੈ ਬੱਸ।” ਪੂਨਮ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸਦਿਆਂ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝੇ ਤਾਂ ਜਮਾਤ ਇੰਚਾਰਜ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਈ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਪੂਨਮ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਘਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਮੈਂਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਮੰਨੋ ਤਾਂ ਪੂਨਮ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲਾਂ ਦੇ ਬਰਗਾੜੀ ਵਾਲੇ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੇਂਦਰ ’ਤੇ ਵਿਖਾਓ। ਉਹ ਇਹਦੇ ਬੋਝ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾ ਲੈਣਗੇ।”

...

ਦਸ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪੂਨਮ ਸਕੂਲ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਸਿੱਖਣ, ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ। ਉਸਦੇ ਆਉਣ ’ਤੇ ਕਲਾਸ ਵਿਚਲੀ ਰੌਣਕ ਪਰਤ ਆਈ। ਕਲਾਸ ਦੀ ਇੰਚਾਰਜ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੋਈ ਟਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੂਨਮ ਦੇ ਨਾਲ ਆਈ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਆ ਮਿਲ ਪਈ। ਖੁਸ਼ੀ ਭਰੇ ਰੌਂਅ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਤੁਹਾਡਾ ਦੱਸਿਆ ਰਾਹ ਸਾਨੂੰ ਰਾਸ ਆ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਪੂਨਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੇਂਦਰ ਉੱਤੇ ਗਏ ਸਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ। ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਘਰ-ਬਾਰ, ਸਕੂਲ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਇਹਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, ਸਮਝਾਇਆ, ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਦੋ ਘੰਟੇ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ, ਨੀਂਦ ਦਿਵਾ ਕੇ ਇਹਦੇ ਮਨ ਦਾ ਬੋਝ ਲਾਹਿਆ। ਕਹਿੰਦੇ, ਇਹਨੂੰ ਕੋਈ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ। ਬੱਸ, ਤੁਸੀਂ ਕੁੜੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਦਿੱਤੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ’ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੂਨਮ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਵਤੀਰਾ ਬਦਲਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਵਰਤ ਵਿਹਾਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਮਝਾਈਆਂ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸੁਝਾਅ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਿਰ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਏ। ਵਾਪਸੀ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸੈੱਟ ਦੇ ਕੇ ਤੋਰਿਆ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਹਬਤ ਦਾ ਅਸਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਪੂਨਮ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ।

ਪੂਨਮ ਪੇਪਰਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਗਈ। ਉਸਦੇ ਮਨ ਦਾ ਬੋਝ ਸਾਡੇ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਰਹੱਸ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਸਮੱਸਿਆ ਭਾਵੇਂ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਨਾਲ ਹੱਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਟਾਫ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚਰਚਾ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਪੂਨਮ ਦੀ ਕਲਾਸ ਇੰਚਾਰਜ ਮੈਡਮ ਹਰਸੰਗੀਤ ਨੇ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, “ਜਦ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਠੋਸਦੇ ਹਾਂ, ਡਰ ਤੇ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਬਾਲ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਪੂਨਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਵੰਡਣਾ ਤੇ ਪਸਰਨ ਲਈ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਦੇਣਾ ਸਾਡਾ ਹੀ ਤਾਂ ਫਰਜ਼ ਹੈ।

ਤਰਕਸ਼ੀਲਾਂ ਦੇ ਕਾਜ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਕਰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਂਨੂੰ ਪੂਨਮ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਹੋਣਹਾਰ ਧੀਆਂ ਦੀ ਸੁਖਨ ਪ੍ਰਵਾਜ਼ ਦੀ ਝਲਕ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(1989)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)