“ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੀਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲੇ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ...”
(26 ਫਰਵਰੀ 2020)
(ਨੋਟ: ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਛਪ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।)
(ਰਾਜ ਪੰਨੂ ਸੰਨ 1997 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਵੱਲੋਂ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਦੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਕੇ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸੂਬਾਈ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 2001 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਹੋਰ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਚੁਣੇ ਗਏ। ਸੰਨ 2000 ਤੋਂ 2004 ਤੱਕ ਉਹ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਸੂਬਾਈ ਲੀਡਰ ਰਹੇ। ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ 28 ਸਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਸੋਸ਼ਿਓਲੋਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਇਹ ਇੰਟਰਵਿਊ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ 1 ਸਤੰਬਰ 1998 ਨੂੰ ਐਡਮਿੰਟਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਕੀਤੀ ਗਈ - ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ)
? ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਚੋਣ ਲੜਨ ਬਾਰੇ ਕਦੋਂ ਕੁ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ?
: ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ। 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੇਅਰ ਲਾਰੈਂਸ ਡਿਕੋਰ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਸੀ। ਡਿਕੋਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾਈ ਲਿਬਰਲ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਲੀਡਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਇਸ ਸੂਬੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਆਗੂ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹੇ ਸਾਂ। ਸੋਸ਼ਿਓਲੌਜੀ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠਿਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਐੱਮ ਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਲਾਰੈਂਸ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਐੱਨ ਮੈਰੀ ਡਿਕੋਰ ਅਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਏ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ ਦੋਸਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵੀਕਇੰਡ ’ਤੇ ਮਿਲਣਾ, ਇਕੱਠੇ ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਡਿਕੋਰ ਦੇ ਫੈਡਰਲ ਲਿਬਰਲ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਬੜੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਪਤ ਸਿਆਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਏ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਿਆਸੀ ਮੱਤਭੇਦ ਸਨ। ਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ 1979 ਜਾਂ 1980 ਵਿੱਚ ਅਲਡਰਮੈਨ ਦੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਿਉਂਸਲਪਲ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਸਾਲ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਮੇਅਰ ਦੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਕੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਦੇ ਲਈ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ। ਉਹ ਦੋ ਵਾਰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ ਮੇਅਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ 6-10 ਦੂਸਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਐਡਵਾਇਜ਼ਰੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸਟਰੈਟਜੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਕਾਊਂਸਲਰ ਲਈ ਜਾਂ ਸਕੂਲ ਬੋਰਡ ਲਈ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਮਿਉਂਸਪਲ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ, ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ 1986 ਵਿੱਚ, ਲਿਬਰਲ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਲਈ ਲੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ”ਦੇਖ‘ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਇੱਕ ਲਿਬਰਲ ਹੈਂ। ਆਪਾਂ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਹਾਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਤੇਰਾ ਦੋਸਤ ਹੋਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਮਦਦ ਦੀ ਆਸ ਨਾ ਰੱਖ।” ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਮੇਰੀ ਚੰਗੀ ਦੋਸਤ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਹੀ ਇਕੱਠਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਸਗੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੀ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ 30 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਇਕੱਠੇ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸੋ ਸਾਡਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ।
ਇਸ ਲਈ ਮੈਂਨੂੰ ਐੱਨ ਮੈਰੀ ਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਪਿਆ, “ਮੈਂ ਲਾਰੈਂਸ ਦੀ ਲਿਬਰਲ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਲਈ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਸਿਆਸਤ ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ।” 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਇਆ। ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਮਿਉਂਸਪਲ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਟੋਰੀਆਂ ਦਾ ਏਜੰਡਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਜੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੋੜਾ ਸਾਫ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ 1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਫੈਡਰਲ ਲਿਬਰਲਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗਏ ਸਨ।
ਪਰ 1986 ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਵਾਪਰ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਵੀ। ਅਤੇ ਸੰਨ 1986 ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁਖਦਾਈ ਗੱਲ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੰਬੇ ਗਏ। ਇੱਥੇ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ ਪਛਾਣਿਆ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਵਾਪਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਛੱਡ ਗਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਾਡੇ ’ਤੇ, ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ’ਤੇ, ਆ ਪਈ। ਉਹ ਅੱਲੜ੍ਹ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਮਰ ਉਦਾਂ ਹੀ ਅਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪੇ ਗੁਆ ਲਏ ਸਨ, ਇੱਕ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਜੇਲ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇਸ ਲਈ ਅਗਲੇ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਾਲ ਬਹੁਤ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦੇ, ਲਈ ਇਸ ਵੱਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਨਵੀਂਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਤਾਂ ਰਹੀ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਬਿਲਕੁਲ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸਿਵਾਏ ਸੂਬਾਈ ਜਾਂ ਫੈਡਰਲ ਇਲੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ। ਮੈਂ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ, ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ। ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿਤਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ।
1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਉੱਤੇ ਥੈਚਰਿਜ਼ਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਨਾਲ, ਚੜ੍ਹਤ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਇਸਦੇ ਅਸਰ ਕਾਰਨ, ਸਿਰਫ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰੇਗਨਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਭਰਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਖੋਜ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਅਸਲ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਪੁਨਰਗਠਨ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਈ। ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ, ਜਮਾਤੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਸੀ? ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੀ।
ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਹੈ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹਦੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਹੈ। ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕੁਝ ਤਾਜ਼ਾ ਜਾਂ ਨਵਾਂ ਜਾਂ ਸੂਝ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਖੋਜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1996 ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅਗੇਤੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਵ-ਰੂੜੀਵਾਦੀਆਂ (ਨਿਓ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵਜ਼) ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਝ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਹਾਰ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਹੀ ਗੱਲ ਆਪਣੇ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਸੀ। ਇਹ ਹਰ ਥਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੁਲੀਗ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਮਸਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਅਗੇਤੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਲੈ ਲਈ। ਮੇਰਾ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਦਾ ਅਸਲੀ ਸਮਾਂ ਜੂਨ 1999 ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਅਗੇਤੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਖੋਜ ਕਰਾਂਗਾ ਜਾਂ ਲਿਖਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪੀ ਐੱਮ ਵੱਲੋਂ ਪੰਚਾਇਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਢਾਂਚਾਗਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਗਰਾਂਟ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਕਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਾਂਗਾ।
ਪਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਮੈਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆ, ਮੇਰੇ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਲਈ ਵਿਹਲਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਲਈ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਮਰੋੜਨ ਲੱਗੇ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਉੱਤੇ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ, ਮੈਂ ਅਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ, ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮੇ ਫਿਰੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅਖੀਰ ਉੱਤੇ ਇੱਥੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਇਹ ਅਗਸਤ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਫਰਿੰਜ ਫੈਸਟੀਵਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਦੇਖਣ ਜਾਣ ਲਈ ਲਾਇਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪਿੱਛੇ ਮੇਰੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਈ ਅਤੇ ਬੋਲੀ, “ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਇਸ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਸੂਬਾਈ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੋਵੇਂਗਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਤੂੰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜੇਂ। ਅਸੀਂ ਤੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ।” ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਲ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਮੈਂ ਜੀਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਦੇਖਾਂਗੇ। ਮੇਰੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆਂ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਕੁਝ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਕੁਝ ਅਕਾਦਮਿਕ ਕੰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਕਾਲਰ ਵਜੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਹ ਕੰਮ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੋ ਸਾਲ ਲੱਗਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਇਹ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਲੜ ਸਕਦਾ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਕਦੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।” ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ, “ਤੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੋਚ ਲੈ।” ਫਿਰ ਮਹੀਨੇ ਕੁ ਬਾਅਦ, ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਵੀ ਸੀ, ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਜੀਨ ਨੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕੀ ਤੂੰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।” ਮੈਂ ਘਰ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਭਤੀਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅੰਕਲ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।” ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ, “ਹਾਂ, ਮੈਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜਾਂਗਾ।”
? ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ (ਨੌਮੀਨੇਸ਼ਨ) ਦਾ ਅਮਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ? ਕੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਲੈਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ?
: ਹਾਂ, ਹੋਰ ਵੀ ਲੋਕ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਲੈਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੋ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਨ। ਦੋਵੇਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਛੋਟੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਅਲਬਰਟਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਲੇਬਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੋਣਹਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਹੈ। ਸੋਹਣਾ, ਸੁਨੱਖਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਕਤ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਲੀਡਰ ਬਣੇਗਾ। ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ, ਚੀਨੀ ਮੂਲ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਥੇ ਜੰਮੀ ਪਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਖੋਜੀ (ਸੋਸ਼ਲ ਰਿਸਰਚਰ) ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਜਣੇ ਸਾਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਚੰਗਾ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ। ਲੋਕ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਮੈਂਨੂੰ ਮੇਰੀ ਆਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਬੈਲਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਜਿੱਤ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਏ ਸਨ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਲੋਕ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੀ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਣ ਗੱਲ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ 5 ਦਸੰਬਰ 1996 ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਹਾਸਲ ਹੋ ਗਈ।
? ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਕਦੋਂ ਹੋਣੀ ਸੀ? ਕੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ?
: ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ। ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਲਾਨ ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਰਚ ਗਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਹੋਣੀ ਸੀ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਐਲਾਨ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ 11 ਮਾਰਚ 1997 ਨੂੰ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਮੁਹਿੰਮ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਸਨ? ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮਸਲੇ ਸਨ?
: ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਵੀ ਉਹ ਹੀ ਮਸਲੇ ਸਨ ਜੋ ਸਸਕੈਚਵਨ ਜਾਂ ਉਨਟੇਰੀਓ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ: ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ, ਵਿੱਦਿਆ, ਵਧ ਰਹੀ ਗਰੀਬੀ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਮੰਡੀ ਵਿਚਲੀ ਅਨਿਸ਼ਚਤਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੁੱਖ ਮਸਲੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ। ਟੋਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਖੋਜੀ (ਰਿਸਰਚਰ) ਨੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਜੋ ਟੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਨ ਮੁਢਲੇ ਮਸਲੇ, ਮੁੱਖ ਮਸਲੇ।
ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਭਰਵਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਸਰਗਰਮ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੰਨ 1993 ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਜੋ ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਲੋਕ ਉਸ ਤੋਂ ਨਿਰਉਤਸ਼ਾਹਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਨ 1984 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1993 ਤੱਕ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਨ 1993 ਵਿੱਚ ਸਾਡੀਆਂ 16 ਸੀਟਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ 1993 ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਹਾਰ ਗਏ ਸਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਪੂਰੀ ਤਬਾਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਲਿਬਰਲ ਵੱਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ ਕਿ ਡਿਕੋਰ ਕਲਾਇਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਪਰ ਉਹ ਹਰਾ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।
ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ। ਹਰ ਰੋਜ਼ 10-12 ਘੰਟੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮੰਚਾਂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਘਰ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਤਜਰਬਾ ਸੀ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਧੀਆ ਸਵਾਗਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ। ਲੋਕ ਮੈਂਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ, “ਮੈਂ ਟੋਰੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਜੋ ਕੁਝ ਤੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਾਂਗੇ।” ਪਰ ਇਹ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਬੜੀ ਫਸਵੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ 58 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਲਿਬਰਲ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿੱਚ 37 ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਫਰਕ ਸੀ। ਲਿਬਰਲਾਂ ਨੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗਿਣਤੀ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਮੈਂ 58 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫਸਵੀਂ ਟੱਕਰ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਨ। ਟੋਰੀ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਟੋਰੀਆਂ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ 110-115 ਵੋਟਾਂ ਹੀ ਪਿੱਛੇ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ 4500 ਵੋਟਾਂ ਪਈਆਂ। ਲਿਬਰਲਾਂ ਨੂੰ 4400 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਵੋਟਾਂ ਪਈਆਂ ਅਤੇ ਟੋਰੀਆਂ ਨੂੰ 4300 ਤੋਂ ਕੱਝ ਵੱਧ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸੀ।
? ਤੁਹਾਡੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ?
: ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ, ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਜਿਹੜੇ ਮਿੱਲ ਵੁੱਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸਾਰੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਸਾਂ, ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਰਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਕਾਫੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਜਾ ਕੇ ਲੀਫਲੈੱਟ ਵੰਡੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਫੀ ਸਾਰੇ ਵਾਲੰਟੀਅਰ ਸਨ। ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ 30 ਕੁ ਵੋਟਾਂ ਹੀ ਸਨ।
? ਸੋ ਤੁਸੀਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਜਿੱਤ ਲਈ। ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ?
: ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਮੇਰੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭਾਵ ਮੇਰੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਕਮੇਟੀ ਕਾਫੀ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਸੋਚਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਜਿੱਤ ਸਕਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਦਾ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਹੀ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ 29 ਸਾਲ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ, ਮੈਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ ਤਾਂ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਰੰਗ ਬਾਰੇ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ। ਲੋਕ ਇੱਕ ਦਮ ਆਪਣਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲੈਂਦੇ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਰਹੇ ਸੀ। ਲਿਬਰਲ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੇ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਟੋਰੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੇ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਐੱਮ ਏ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਲੇਟ ਆਏ। ਇਹ ਨੈਸ਼ਨਲ ਖਬਰ ਬਣ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਲ ਇੱਕ ਧਿਰ ਜਿੱਤਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਲ ਦੂਸਰੀ ਧਿਰ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਈ, ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਾਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕੈਂਪਸ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ। ਲੋਕ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮੈਂਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ”ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ।” ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ, ਉਹ ਇਹ ਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ।
? ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜਿੱਤਣ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਸੀ - ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਚੋਣ-ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਕਈ ਸ਼ੱਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੋਗੇ?
: ਹਾਂ, ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਫਿਕਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਦਿੱਖ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸੱਚਮੁੱਚ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਦਾ ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਉਹ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਸਨ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਯੋਗਤਾ ਨੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
(ਰਾਜ ਪੰਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ)
ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਕਿ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖਣਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੀ ਚੋਣ ਦੌਰਾਨ ਵੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾ. ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਂ।
(ਰਾਜ ਪੰਨੂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।)
ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਹੋ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਵੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਹਨ। ਪੀ ਐੱਚ ਡੀਆਂ ਵਾਲੇ 2500 ਹੋਰ ਲੋਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ 30 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀਆਂ ਕਰਕੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਦਾ ਵਿਖਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਇਆ?
(ਸੁਰਿੰਦਰ)
ਪਰ ਉਸ ਨੇ (ਇੱਥੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਉਸ ਤੋਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਕੈਂਪੇਨ ਮੈਨੇਜਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ - ਮੁਲਾਕਾਤੀ) ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਕਿਹਾ “ਨਹੀਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਡਾਕਟਰ ਲਿਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।”
(ਰਾਜ ਪੰਨੂ)
ਉਸ ਨੇ (ਇੱਥੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਉਸ ਤੋਂ ਰਾਜ ਪੰਨੂ ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਕੈਂਪੇਨ ਮੈਨੇਜਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ - ਮੁਲਾਕਾਤੀ) ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਚੰਗਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਸਮਾਜ ਹੈ।”
(ਸੁਰਿੰਦਰ)
ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਵਰਤੀਏ? ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਦੇ ਸਨ।
(ਰਾਜ ਪੰਨੂ)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸਲੀ ਵਖਰੇਵੇਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਕਾਫੀ ਮਦਦ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਫਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਫਾਇਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਪਛਾਣ ਇੱਕ ਮੁੱਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਸਰ ਕਰੇ, ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
? ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦਾ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿੱਤ ਬਾਰੇ ਕੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ?
: ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ। ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਲੋਕ ਟੋਰੀਆਂ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਹਨ, ਲਿਬਰਲਾਂ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਹਨ, ਖਾਲਿਸਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਸੀ। ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਮੈਂਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਹ ਇੱਥੇ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਦਣ ਲੱਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਆਵਾਂ, ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਕਹਾਂ। ਉਹ ਮੇਰੀ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕਰਾਉਂਦੇ, “ਡਾ. ਪੰਨੂ, ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ” ਆਦਿ।
ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਚੈਂਬਰ ਆਫ ਕਾਮਰਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਡਿਨਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਲੇਕ ਦਿੱਤੀ, ਸ਼ਲਾਘਾ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਦਿੱਤਾ।
? ਕੀ ਇਹ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੀ ਸੀ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹੋਇਆ।
: ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਭਰ ਤੋਂ। ਟਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਖੁਸ਼ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਦੋਸਤ। ਕੈਲਗਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਖੁਸ਼ ਸਨ। ਕੰਵਲ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹੋਇਆ। ਹਾਂ ਸੱਚ, ਵੈਨਕੂਵਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਸੌਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਉੱਘੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬਣ ਗਏ, ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਟਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੀ ਸੌਂਵੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੈਨੇਡਾ ਭਰ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਉੱਥੇ ਡਿਨਰ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ। ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਦੀ ਕਨਕੌਰਡੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਬਲਬੀਰ ਸਾਹਨੀ, ਇਸ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂਨੂੰ ਉਸ ਸੱਦੇ ਲਈ ਨਾਂਹ ਕਰਨੀ ਪਈ।
? ਕੈਨੇਡਾ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਿਉਂ?
: ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਇੱਕ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਣ ਕਰਕੇ ਵੀ, ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਾਂ, ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ 1960ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹਾਂ। ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ? ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਬਦਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਔਖਾ ਕੰਮ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਮੱਲ੍ਹੀ ਹੋਵੋ, ਜਾਂ ਰਾਜ ਪੰਨੂੰ ਜਾ ਸਹੋਤਾ, ਜਦੋਂ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਤਸੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਚੇਤਨਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਹੋਣਾ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਨਸਲੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਹੋਵੋ, ਤੁਹਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਜਰਬਾ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅੰਦਰ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇਵਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵੱਖਰੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੋਝੀ ਕਾਰਨ ਲੋਕ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ।
? ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ?
: ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਕਈ ਪੱਖ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਮੈਂ ਅਸਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਹਲਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਲੈਜਿਸਲੇਚਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਬੋਲਾਂ ਜਿਹੜੇ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਫਿਕਰ ਹੋਣ। ਦੂਜਾ ਕੰਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਸਾਰੇ ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਾਂ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੁਲਾਰਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਾਂ। ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਸਕੂਲਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕਨਵੋਕੇਸ਼ਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਸ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੱਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਲੀਗ ਦੇ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਸੱਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜਾਵਾਂ, ਸੋ ਮੈਂ ਇਹ ਸਭ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਕਾਕਸ ਦਾ 50 ਫੀਸਦੀ (ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਮੈਂਬਰ ਸਨ - ਮੁਲਾਕਾਤੀ) ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਾਂ। ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੈਟਸ ਅਤੇ ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਬੁਲਾਰੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਕੰਮ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੈਟਸ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ, ਅਲਬਰਟਾ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚਲੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਅਗਾਂਹ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਹਰ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਸਫਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਹਲਕੇ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸੱਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪਾਂ, ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਦੇ ਗਰੁੱਪਾਂ, ਲੈੱਥਬਰਿੱਜ, ਮੈਡੀਸਨ ਹੈਟ, ਕੈਲਗਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲਣ ਦੇ ਸੱਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੁਬਾਰਾ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਤਕੜੀ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੈਂ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਬਾਰੇ ਦੁਬਾਰਾ ਗੌਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਨੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰ ਕਿਉਂ ਹੋਈ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੁਬਾਰਾ ਗੌਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਦਲਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਦੀਆਂ ਕੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਆਧਾਰ ਕਿਹੜਾ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਗੌਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਵਿੱਚ ਐਥਨਿਕ (ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ) ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕਿਉਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕ ਜਾਂ ਚੀਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਘੱਟ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹਨ? ਪਾਰਟੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਵਿੱਚ ਫੇਲ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ? ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਮੈਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਣਸੁਖਾਂਵੇਂ ਮਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ। ਅਜੇ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਕੋਈ (ਸਿਆਸੀ) ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਖੋਹਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਜਿੰਨਾ ਵਧੀਆ ਹੋ ਸਕੇ ਉੰਨਾ ਵਧੀਆ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਝੁਕਾਅ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਪੱਖਪਾਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਹ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
? ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੂੰ ਕੀ ਉਮੀਦਾਂ ਹਨ?
: ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ, ਮੇਰੇ ਹਿਮਾਇਤੀ, ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਕਾਫੀ ਫਰਾਖਦਿਲ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਮੈਂ ਜੋ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨਾਲ ਕਰਾਂ, ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਨਾ ਬਣਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਨਾਮ ਨਾ ਕਰਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਫਿਕਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਫੇਲ ਨਾ ਹੋਵਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਠੋਸ ਚੀਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ। ਜ਼ਹਰਾ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮ ਖੱਬੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚ ਸਕਾਂ। ਮੈਂ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐੱਨ ਡੀ ਪੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰ ਸਕਾਂ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜੀ ਮੈਂਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਣ ਲੱਗਦੀ ਹੋਵੇ।
? ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਕੀ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹੈ?
: ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਕਾਫੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੰਨਸੁਵੰਨੀ ਅਤੇ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਤੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਫਿਕਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਅਸਰਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਮਿੱਲਵੁਡਜ਼ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿੱਤਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਸਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਰੋਕਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਰੋਕਾਰ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨਕ ਐੱਮ ਐੱਲ ਏ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਕ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੈ।
? ਤੁਹਾਡੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲਿਆ ਹੈ?
: ਮੈਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ 1996 ਤੱਕ ਮੇਰਾ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਦੇ ਵੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਣ ਲਈ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਲਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਉੱਥੇ ਸਵਾਗਤ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ”ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਖਰਾਬ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ।”
(ਸੁਰਿੰਦਰ)
ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸੀ।
(ਰਾਜ ਪੰਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ)
ਮੇਰੀ ਕਦੇ ਵੀ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਨੂੰ ਉਹ ਮੰਚ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ ਜਿੱਥੋਂ ਮੈਂ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਸਕਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੂੰ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਿਛਲੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਿਊਂਸਪਲ ਇਲੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਮਿਊਂਸਪਲ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਜਿਤਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ।
ਮੇਰੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤੰਗੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਦੌੜਦਾ-ਭੱਜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਸਮਾਗਮ ਵਗੈਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਆਏ ਹੋਏ ਸੱਦੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਦੇ ਅਣਗੌਲਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਕਜੁੱਟ ਰਹੀਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੀਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਥੇ ਮੇਰੀ ਇੰਨੀ ਕੁ ਹੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੈ ਇਸ ਸਮੇਂ।
? ਤੁਸੀਂ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ? ਕੀ ਤੁਹਾਡੀ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
: ਬਿਲਕੁਲ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਸੀ, ਕਿ ਮੈਂ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਆਪ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਐਨਰਜੀ ਨਾ ਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਉੰਨਾ ਕੁ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਉੰਨੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹੋ, “ਮੈਂ ਕਿੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਰਦਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?” ਮੈਂਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਕਾਰਗਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਨਾਸਤਕ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਬੰਦੇ ਲਈ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲਾਉਣਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਨਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਹ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਿਉਂ ਆਵੋ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੇਰੀਆਂ ਸਦਾ ਹੀ ਰਲੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਸੂਬਾਈ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲਾਉਣਾ ਹੈ।
(ਸੁਰਿੰਦਰ)
ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮਿੱਲ ਵੁੱਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ।
(ਰਾਜ ਪੰਨੂੰ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ)
ਹਾਂ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਣਾ ਹੀ ਪਏਗਾ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਬੰਦੇ ਵਜੋਂ ਜਾਉਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਲੈਣ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਉੱਥੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਜਿਹੜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਵੋਟਰ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਉਹ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਇੱਥੇ ਵੀ ਕਰਾਂਗਾ, ਮੈਂ ਚਰਚ ਵਿੱਚ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਅੰਤਰ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ (ਇੰਟਰਫੇਥ) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਚਰਚ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਿੱਚ ਦਿੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਉਹ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
? ਕੀ ਤੁਹਾਡੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਨੇ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦੀ?
: ਅਜੇ ਇੰਨਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਿ ਸਕਾਂ। ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਚੋਣ ਲੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ 30-35 ਸਾਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਭਰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਲਿਬਰਲ ਟੋਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਉੰਨੇ ਹੀ ਸਨਕੀ ਹਨ ਜਿੰਨੇ ਟੋਰੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਹਿਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਰੰਗ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ।
ਪਰ ਜੇ ਲੈਜਿਸਲੇਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਐੱਮ ਐੱਲ ਇਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਸ਼ਿਸ਼ਟ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੈਂਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕੋਈ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦਾ। ਮੈਂ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਸੰਕੀਰਨ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦਾ। ਮੈਂ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਹ ਦੱਸਣ ਉੱਤੇ ਸਮਾਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਆਲੋਚਨਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਸਾਡਾ ਖਿਆਲ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਬੰਦਾ ਹੈ।” ਟੋਰੀ ਅਤੇ ਲਿਬਰਲ ਮੈਂਨੂੰ ਨੋਟ ਭੇਜਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, “ਇਹ ਚੰਗੀ ਸਪੀਚ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਚੰਗੇ ਨੁਕਤੇ ਉਠਾਏ ਹਨ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਸ਼ਿਸ਼ਟ ਹਨ।
? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਨੇ ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੰਗਦਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ?
: ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਗੈਰ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੋਣਗੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਾ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਸੁਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ ਕਾਫੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ।
? ਕਈ ਵਾਰੀ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐਥਨਿਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਬਲਾਕ ਵੋਟਿੰਗ ਕਰਕੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਤਜਰਬਾ ਹੈ?
: ਮੇਰੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕੁ ਸਚਾਈ ਤਾਂ ਹੈ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਦੋ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਬਰਲਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ, ਧੜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਗੋਰੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਅਤਿਵਾਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਉੰਨੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲਤ ਜਾਂ ਨਾਹੱਕੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਉਹ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਤੋਂ ਕਾਇਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, “ਕੀ ਇਕੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੋਕ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ?” ਇਸ ਲਈ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਣ ਸਮਝ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਅਤਿਵਾਦੀ ਗਰੁੱਪ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ, ਕੁਝ ਹਮਦਰਦੀ, ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਡੇਵਿਡ ਕਿਲਗੋਰ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਕਾਫੀ ਇੱਜ਼ਤ ਹੈ, ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਚੁਸਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵਿੱਥ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ। ਪਰ ਕਈ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਕਾਮਯਾਬ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੀ ਅਪੀਲ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਆਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਬਲਾਕ ਵੋਟਿੰਗ ਕੁਝ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਵੋਟਾਂ ਪਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
? ਮੈਂਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ਜਿਹੜੇ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨੇੜੇ ਰਹੇ ਹਨ?
: ਕਦੋਂ ਤੋਂ?
? ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ?
: ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੀਹਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਜਨਮ 1933 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1940 ਕੁ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ 7-8 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨੋਟਿਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸਿਆਸਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਹਿਰੂ, ਗਾਂਧੀ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਂ ਘਰ ਘਰ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸਾਡਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀਰੋ ਸੀ। ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ। ਨਾਇਕੀ, ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਘਰ ਘਰ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਲੋਕ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਾਫੀ ਸਿਆਸੀ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸਰਗਰਮ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ 1942 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਲਾਲ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬੋਲਿਆ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਵਾਂਗਾ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੋਲਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਂ 9 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਲਾਲ ਝੰਡੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਨ 1870 ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਝੰਡਾ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਸਨਅਤੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੱਦੋਜਹਿਦਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਇਹ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਵਾਹ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ (ਮੇਰਾ ਬਾਪ) ਮੇਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਹੀਰੋ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਵੱਲ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਲੋਕ ਉਸ ਵੱਲ ਮਾਣ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਘਰ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਇਲੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ।
ਫਿਰ 1950ਵਿਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਆਇਆ, ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਦੌਰ। ਮਾਓ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਹੀਰੋ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ 1949 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਲਤਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਲੀਡਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਥਾਪਤ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਜ਼ਫਰੀ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਮਾਓ ਬਾਰੇ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹੀ, “ਹਿਮਾਲੀਆ ਕੀ ਚੋਟੀਓਂ ਸੇ ਮਾਉ ਚਿਲਾ ਰਹਾ ਹੈ, ਇਨਕਲਾਬ ਆ ਰਹਾ ਹੈ, ਇਨਕਲਾਬ ਆ ਰਹਾ ਹੈ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਓ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ।
1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਹੋ ਚੀ ਮਿੰਨ੍ਹ ਨੇ ਵੀ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕਾਫੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਨ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਉਸ ਵੱਲ ਹੋਇਆ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੋਪਾਲਨ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀਆ, ਡਾਂਗੇ ਕਾਫੀ ਵਧੀਆ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟੇਰੀਅਨ ਸਨ। ਨੰਬੂਦਰੀਪਾਦ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਡਾ. ਸੈਫੂਦੀਨ ਕਿਚਲੂ, ਅਮਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸੀ, ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹੀਰੋ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਨਰਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ। ਅਸੀਂ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਹੋਲਟਾਇਮਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਜਾਵਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹਾਂ। ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾਵਾਨ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸਦਾ ਹੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੌਧਿਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦੇ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ (ਕੈਨੇਡੀਅਨ) ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ। ਸੱਤਪਾਲ ਡਾਂਗ ਦੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਇੱਜ਼ਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੁਰਜੀਤ (ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਹਰਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ-ਮੁਲਾਕਾਤੀ), ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਸੀ ਪੀ ਐੱਮ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਦੁਫਾੜ ਪਿਆ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਧਰ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ 1965 ਜਾਂ 1966 ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ। ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। ਦੁਫਾੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਧ ਵਾਰ ਮਿਲਦਾ।
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੀਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲੇ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਪੀਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਖਤ ਕੰਮ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਲੀਡਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਦੇ ਜੂਲੀਅਸ ਨਾਇਰਿਅਰ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਇਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਕਰਸ਼ਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਘਾਨਾ ਦਾ ਨੇਤਾ ਨਕੁਰਮਾਹ, ਉਹਦੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨਵ-ਬਸਤੀਵਾਦ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਕਾਸਟਰੋ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਮੇਰੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਜੋਸ਼ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਡਗਲਸ (ਟੌਮੀ ਡਗਲਸ) ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਨੇਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਣ ਲੱਗਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਸਿਰਫ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
? ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ?
: ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ, ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ। ਇਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ, ਰੀਫਾਰਮ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਮੇਰੇ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਫਿਕਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਨ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਜੀ-7 ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਵ-ਬਸਤੀਵਾਦ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਜਿਹੜਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਫਿਕਰ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਹੈ ਜੋ ਗਲੋਬਲ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਧ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਢਾਂਚਾ ਉਸਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਰੋਲ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਹੈ। ਲਿਬਰਲ ਅਤੇ ਟੋਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਰਿਫਾਰਮ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਜੰਡੇ ਬਾਰੇ ਮੈਂਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਨਾਲ ਇਸ ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਅਜੰਡੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ। ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਕੋਈ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਜਿਸ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸੀਂ ਲੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਵੱਡੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ – ਲਿਬਰਲ, ਟੋਰੀ ਅਤੇ ਰਿਫਾਰਮ - ਵਿੱਚ ਇਸ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਮੈਂਨੂੰ ਫਿਕਰਮੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮੈਂਨੂੰ ਫਿਕਰਮੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ, ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਜੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਰੁਝਾਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਰੋਕਾਰ ਇਹ ਹਨ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦਾ ਦੁਬਾਰਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਜਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਹ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਚਿੰਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਜਥੇਬੰਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 10-15 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਇਹ ਫਿਕਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਦਾ ਮੈਂ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਹਾਂ, ਇਹ ਫਿਕਰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
? ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਨਾ ਪੁੱਛੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਵੋ?
: ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ: “ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ? ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁਝ ਬੱਚਿਆ ਹੈ? ਕੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਦਾ ਕੋਈ ਭਵਿੱਖ ਹੈ?” ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਮੈਂਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੈਟਿਕ ਖੱਬਾ ਪੱਖ, ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਸਦੀ ਦੇ ਕੇਅਨਜ਼ਵਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕੇਅਨਜ਼ਵਾਦ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ। ਕੇਅਨਜ਼ਵਾਦ ਆਪਣੀ ਕਾਰਗਰਤਾ, ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਸੰਦ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਵਰਤੋਂ, ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਚੌਖਟੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਗਵਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਕੀ ਹੈ? ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨੇ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਦਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਨਰਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਸਟੇਟ ਤੋਂ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਜਿਹੜਾ ਖਤਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਤੋਂ ਸੀ, ਉਹ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਕੋਲ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਜਦੋਂ ਇਹ (ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ) 1970ਵਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਭੂਤ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਗਵਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। 1970ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਖੁਦ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ। 1970ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੇਅਨਜ਼ਵਾਦ ਦੇ ਵੱਡੇ ਆਲੋਚਕ ਸੀ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਈਏ? ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੱਬਾ-ਪੱਖ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲਵੇਗਾ, ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਸਮਾਜਵਾਦ। ਜੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਟ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਰਬਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸਤਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਦਲ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬਦਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਬਦਲ ਕੀ ਹੈ? ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲਵੇਗਾ?
ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਬਦਲ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਾਜਵਾਦ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਅਸਲ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਅਤੇ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ। ਅਗਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਅਗਲੇ 10-15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਖ ਗਵਾ ਚੁੱਕੇ ਗਲੋਬਲ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕੀਏ? ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸਿਆਸੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮੇਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਿਕਰ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1957)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)