“ਅੱਠ ਦਸ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਔਰਤ ਉਸ ਮਿਸਤਰੀ ਨੂੰ ਆਖਣ ...”
(15 ਮਈ 2025)

ਮੰਨ ਲਿਆ ਕਿ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੀ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਹੈ? ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਲੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਛ ਸਮਾਂ ਦੁੱਧ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੇ ਤਕ ਦੁੱਧ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਆਪਕ ਥਾਂ ਲੇਵਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਿਆ। ਗਾਂਈਆਂ ਦੇ ਫਾਰਮ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸਨ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦਿਆਂ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਗਾਵਾਂ ਦੇ ਫਾਰਮ ਵੱਲ ਰੁਖ ਕਰ ਲਿਆ।

ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਐਕਸਪੋਰਟਰ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਮੁਰਗੀ ਫਾਰਮ, ਹਿਰਨ ਫਾਰਮ ਆਦਿ ਵੀ ਹਨ ਪਰ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਨਿਊੂਜੀਲੈਂਡ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਲੈਂਡਸਕੇਪ, ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। 2023-24 ਵਿੱਚ ਨਿਉੂਜੀਲੈਂਡ ਨੇ 23.7 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ। ਚੀਨ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਮਾਰਕੀਟ ਹੈ। ਡੇਅਰੀ ਪਦਾਰਥ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਕੁੱਲ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ 24 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਦੁੱਧ, ਦੁੱਧ ਪਾਊਡਰ, ਮੱਖਣ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ਇਸਦੇ ਪਰਮੁੱਖ ਨਿਰਯਾਤ ਪਦਾਰਥ ਹਨ। ਜਰਮਨੀ, ਅਮਰੀਕਾ, ਨੈਦਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਬੈਲਜੀਅਮ ਵੀ ਦੁੱਧ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਐਕਪੋਰਟਰ ਹਨ।

ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹਨ ਦੁੱਧ ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਾ। ਗਾਂਈਆਂ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ। ਗਾਂਈਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ। ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮੁਹਈਆ ਕਰਵਾਉਣੀਆਂ ਆਦਿ। ਫਾਰਮ ਦਾ ਰੱਖ ਰਖਾਵ ਕਰਨਾ। ਜਿਵੇਂ ਵਾੜ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ, ਅਣਚਾਹੀ ਬੂਟੀ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦਾ ਰੱਖ ਰਖਾਵ, ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਰੱਖਣਾ। ਫਾਰਮ ਦਾ ਸਟਾਫ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਖੇਤਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਗਾਂਈਆਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਦਿ।

ਫਾਰਮ ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟੈਂਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਦੁੱਧ ਵੱਛੇ ਵੱਛੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗਾਂ ਸੂੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁਛ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬਾਉਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਸਵਾਦ ਨਾਲ ਛੱਕਦੇ ਹਾਂ, ਬਲਕਿ ਇਸਦੀ ਮੰਗ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਂਢ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੁੱਧ ਵੱਛੇ ਵੱਛੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁੱਧ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੋ ਦਿਨ ਵੱਡੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਪਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਫੀਡਰ ’ਤੇ ਲੱਗੇ ਨਿੱਪਲਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਪੀਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਹੀ ਸਮਙਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਵੱਛੇ ਵੱਛੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮੋਹ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਫੀਡਰ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਦੁੱਧ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਤਕੜੇ ਦਾ ਸੱਤੀਂ ਵੀਹੀਂ ਸੌ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਤਕੜਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੱਧ ਦੁੱਧ ਪੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾੜਾ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਸ ਫਾਰਮ ਦੀ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵਿੱਚ 750 ਗਾਂਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਆਖਰੀ ਨਹੀਂ। ਇੱਥੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਫਾਰਮ ਹਨ। ਕੁਛ ਹੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ 1200 ਗਾਂਵਾਂ ਦਾ ਫਾਰਮ ਹੈ। ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗਾਂਈਆਂ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਫਾਰਮ ਦੀ ਲਗਭਗ 764 ਏਕੜ ਦੇ ਕਰੀਬ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਘਾਹ ਗਾਂਈਆਂ ਦਾ ਮਨ ਪਸੰਦ ਖਾਣਾ ਹੈ। ਗਾਂਈਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲ ਸੰਗਲ ਜਾਂ ਰੱਸਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਤਾਰਾਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਤਾਰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੰਦ ਜਾਂ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਈਆਂ ਕਰੰਟ ਤੋਂ ਡਰਦੀਆਂ ਵਾੜ ਤੋਂ ਬਾਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਵੈਸੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਡਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵਾੜ ਦੇ ਲਾਗੇ ਖਲੋ ਜਾਉ ਤਾਂ ਇਹ ਦੂਰ ਚਲੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆ। ਇਹ ਖਾਂਦੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਪੈੜ ਸਵੇਰੇ ਚਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੀ ਪੈੜ ਵਿੱਚ ਚਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਤੁਪਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ, ਜਿੱਥੇ ਗਾਂਈਆਂ ਚੋਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਦੁੱਧ ਚੋਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪਾਂ ਨੂੰ ਧੋਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਛੇ ਧਾਰਾਂ ਚਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਣੀ ਖੇਤ ਨੂੰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਹਰ ਬੋਰ ’ਤੇ ਮੀਟਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਲਿਮਟ ਹੈ ਅਤੇ ਲਿਮਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਾਡਾ ਰੰਗਲਾ ਪੰਜਾਬ ਆਉਂਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਰਹਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਗਾਂਵਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਚੋਣ ਲਈ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ 5-6 ਬੰਦੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੰਨੀਆਂ ਗਾਂਈਆਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਵੀ ਦਿਹਾੜੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ। ਸੋ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਰ ਗਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਗਾਈਂ ’ਤੇ ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਮਰਨ ਤਕ ਦਾ ਲੇਖਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਵੱਛਿਆਂ ਅਤੇ ਵੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਆਦਿ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਨੇ ਮਖੌਲ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਹਰ ਗਾਂਈ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।” ਗਾਂਈਆਂ ਦਿਹਾੜੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ 9 ਘੰਟੇ ਦੇ ਵਕਫੇ ਬਾਅਦ ਚੋਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੁਪਹਿਰ ਦੋ ਵਜੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਾਂਈਆਂ ਦੇ ਚੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗੋਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਆਟਾ ਪੀਹਣ ਲਈ ਬਣੇ ਖਰਾਸ ਜਾਂ ਖੂਹ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਈਆਂ ਦੇ ਇਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਵਾਜਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਅੰਦਰ ਵੜਨ ਲਈ ਲੜਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਪਸੰਦ ਖਾਣਾ ਭਾਵ ਪਸ਼ੂ਼ਆ ਦਾ ਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸੀਲੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਥੱਲੇ ਖਲੋਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਗਾਂਈ ਦੇ ਥਣ ’ਤੇ ਕੱਪ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਅੱਗੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਈ ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਸੰਦ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੀ ਅੱਗੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਂਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਪ਼ਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਮੈਂ ਦੋ ਗਾਂਈਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਥਣਾਂ ’ਤੇ ਕੱਪ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਗਾਂਈਆਂ ਦੁਬਾਰਾ ਖਾਣ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਸਾਨੂੰ ਥਣਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਾਂਈਂ ਚੋ ਲਈ ਗਈ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਗਾਂਈਂ ਦਾ ਇੱਕ ਥਣ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ’ਤੇ ਕੱਪ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ। ਗਾਂਈਂ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਥਣ ਖਰਾਬ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ ਪੈਰ ’ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਥਣ ਖਰਾਬ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬਚ ਸਕੇ। ਜਿਹੜੀਆ ਗਾਂਈਆਂ ਬਿਮਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚੋਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਾਂਈਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਰੰਗ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੜਕਾ ਨਵਾਂ ਹੀ ਆਇਆ ਸੀ, ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰ ਗਾਂ ਵੀ ਚੋਅ ਲਈ ਗਈ। ਪਰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਸਾਰਾ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਲਿਟਰ ਦੁੱਧ ਡੋਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। (ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਟੀਕੇ ਬਿਨਾਂ ਅੱਜ ਮੱਝ ਚੋਂਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਉਸ ਟੀਕੇ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। (ਅਸੀਂ ਨਕਲੀ ਦੁੱਧ ਵੀ ਪੀਂਦੇ ਹਾਂ)। ਇੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਜੁਰਮਾਨਾ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਾਂਈਆਂ ਨੂੰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ’ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਬਿਮਾਰ ਗਾਂਈਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ, ਟੀਕਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ, ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬੰਦੇ ਆਪ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਲੜਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਾਈ ਫਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਨ ਲਾਈਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਨਜ਼ਦੀਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪਰੈਕਟੀਕਲ ਕਲਾਸਾਂ ਲਈ ਕੁਛ ਸਮਾਂ ਜਾਣਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਕੰਮ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੜਕੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੀ ਆਰ ਛੇਤੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੜਕਾ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਸਾਰ ਹੀ ਫਾਰਮ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਗਾਂਈਆਂ ਚੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਹਰ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ ਚਾਰ ਸੀ। ਉੱਤੋਂ ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਾਣਾ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ ਸੀ। ਰਸਤਾ ਚਿੱਕੜ ਭਰਿਆ ਸੀ। (ਖੇਤ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ ਜਾਣ ਲਈ ਕੁਛ ਰਸਤਾ ਕੱਚਾ ਛੱਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।) ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਸਲਿੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਵਾੜ ’ਤੇ ਡਿਗਦਿਆ ਹੀ ਕਰੰਟ ਲੱਗਾ। ਮਸਾਂ ਹੀ ਉੱਠਿਆ। ਕੁਛ ਸੁਝਿਆ ਨਾ, ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਤਾਰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ। ਪੱਗ ਲੱਥ ਗਈ। ਆਲੇ ਦਵਾਲੇ ਹਨੇਰਾ ਸੀ। ਪੱਗ ਲੱਭੀ, ਚਿੱਕੜ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀ ਹੋਈ। ਉਵੇਂ ਹੀ ਸਿਰ ’ਤੇ ਰੱਖ ਲਈ। ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਦੇਖਿਆ, ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਪਰਿੰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਇਆ। ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਰੱਬਾ, ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੌਜਾਂ ਹੀ ਮੌਜਾਂ ਹਨ, ਡਾਲਰਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆ ਮੌਜਾਂ ਹਨ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਇਹ ਮੌਜਾਂ। ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਹੀ ਚੰਗਾ ਸੀ। ਨਵੇਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਭੁੱਖਾ ਮਰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਦੁੱਧ ਫਰੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਔਖਾ ਸੌਖਾ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਗਾਂਈਆਂ ਦੇ ਕੱਪ ਲਗਾ ਰਹੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਪ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸਮਝਾਇਆ। ਏਇੰਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਗਾਂ ਨੇ ਭੜਾਕਾ ਮਾਰਿਆ, ਸਾਰਾ ਗੋਹਾ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ।

“ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਇੱਦਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾ, ਜਾ ਕੇ ਮੂੰਹ ਧੋ ਕੇ ਆ ਜਾ। ਫਾਰਮ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮੁੰਡਿਆ ਦਾ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੈ।” ਸਾਥੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਇੰਨਾ ਕੰਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਫਾਰਮ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਾਰਮ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮੁੰਡੇ ਅਤੇ ਮਾਲਿਕ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਛ ਦਿਨ ਤਕ ਤਾਂ ਇਕਾਂਤ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਫਿਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵੱਢਣ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੁਛ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦੋ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਇੱਕਲਾ ਕਿੱਥੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਜਣੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਲੜਕੀਆਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।”

ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਕੁੜੀਆਂ ’ਤੇ ਤਰਸ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਿਨਾਂ ਦਸਤਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। (ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਲਥ ਅਤੇ ਸੇਫਟੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਨੇ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੱਤੇ। ਅੱਠ ਦਸ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਔਰਤ ਉਸ ਮਿਸਤਰੀ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ’ਤੇ ਰੱਖ ਲਵੇ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜ਼ੋਗਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਉਸ ਔਰਤ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਿਹਨਤਾਨੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਮਿਸਤਰੀ ਕੋਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਇਹ ਹੈ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੱਚ।

ਗਾਂਈਆਂ ਦੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਕਈ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਜਿੰਕ, ਕਾਪਰ ਆਦਿ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਂਈਆਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਮੀਟ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਸ਼ੂਆ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਟਰ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੈਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਘਰੇਲੂ ਨੁਸਖਾ, ਪਾਣੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੀਉ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਧਤਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੀ ਐੱਚ ਲੈਵਲ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੀਨ ਵੀ ਮਿਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਡੇਅਰੀ ਕਿਸਾਨ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਸਿੱਧਾ ਖਪਤਕਾਰ ਨੂੰ ਭਾਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਸਖਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਲਿਟਰ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਡੇਅਰੀ ਕਿਸਾਨ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੇਚਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਰੇਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਿਰ ਦਰਦੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਟਰੱਕ ਆ ਕੇ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਭਟਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।

ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮ ਦੀ ਇਨਕਮ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਛ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਫਾਰਮ ਦੇ ਖਰਚ, ਜਿਵੇਂ ਪਸ਼ੂਆ ਦੀ ਫੀਡ, ਖਾਦ ਆਦਿ ਦੇ ਖਰਚੇ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੀਨ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮੰਗ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ।

ਚਲੋ ਇਹ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਵਰਤਾਵਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਚਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਗਰਮ ਗਰਮ ਪਕੌੜੇ ਖਾਧੇ। ਅੰਦਾਜ਼ਨ 10 ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁੱਧ ਉਹਨਾਂ ਸਾਡੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਬਾਰਾ ਆਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਲਿਆਂਦਾ ਦੁੱਧ ਹਫਤਾ ਭਰ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ।

*       *       *       *      *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)