“ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਜਾਗਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਚਾਰ ਵਜੇ ਜਾਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ 100 ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵੰਡਕੇ ...”
(9 ਫਰਵਰੀ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 350.
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕ 11-12 ਸਾਲ ਦਾ ਲੜਕਾ ਸਾਡੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਗੇਟ ਅੱਗੇ ਸੁੱਟਕੇ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਪੈਡਲ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਅਗਲੇ ਪੰਧ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਦਫਤਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾ ਸੁੱਟਕੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਤੱਕਦਿਆ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਉਸਦੇ ਮਾਸੂਮ ਜਿਹੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵੇਖਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਝਾਕਦਾ। ਉਸਦਾ ਅਣਭੋਲ ਜਿਹਾ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖਕੇ ਮੈਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਆਖਿਰ ਅਜਿਹੀ ਕਿਹੜੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜਿਸਨੇ ਬਾਲ ਵਰੇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ ਮਾਸੂਮ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਐਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹ ਲੜਕਾ ਕੁਝ ਲੇਟ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸਨੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੰਝੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ, “ਅੰਕਲ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਮੰਮੀ ਦੀ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਮੰਮੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਵੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੁਣ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਹਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਲਾਈ-ਕਢਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਹੁਣ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚ ਮੇਰੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਚਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਿਮਾਰ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਖਰਚ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਫੀਸ ਮੈਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵੰਡਕੇ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।”
ਆਪਣੀ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦਿਆ-ਸੁਣਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਪਰ ਉਸ ਮਾਸੂਮ ਅਤੇ ਅਣਭੋਲ ਜਿਹੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਕੇ ਮੇਰਾ ਵੀ ਗੱਝ ਭਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚ ਹੀ ਉਸਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਚਲਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਖਰਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਲਈ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਖੁਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇਹ ਕੰਮ ਲੱਭ ਲਿਆ। ਸੂਰਜ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ, “ਮੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਹੈ ਅੰਕਲ, ਮੈਂ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਕੋਈ ਅਫਸਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡਣੀ ਪੈਣੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਰੀਬ 100 ਅਖ਼ਬਾਰਾ ਵੰਡਕੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਮੇਰੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਘਰ ਦੇ ਖਰਚ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਘਟ ਗਿਆ ਹੈ।”
ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਡੇਰੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਜਬੂਰੀਆ ਕਿਵੇਂ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਐਨਾ ਸਿਆਣਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਪਰ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਬੈਠਦਾ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਹੀ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਦੇ ਵੇਖਦਾ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ ਮੈਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ।
ਫਿਰ ਕਈ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵੰਡਣ ਨਾ ਆਇਆ। ਉਸਦੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲੋਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੂਰਜ ਦੇ ਡੈਡੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅਣਭੋਲ ਜਿਹਾ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਾ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵੰਡਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਡੈਡੀ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨਾਲ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, “ਸੂਰਜ, ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਹੋਇਆ। ਹੁਣ ਤੇਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈਆਂ ਨੇ, ਘਰ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਹੋਈਆਂ ਦੋਂਹ ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ’ਤੇ ਆ ਪਈ ਹੈ।”
ਸੂਰਜ ਬਹੁਤ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ, “ਹਾਂ ਜੀ ਅੰਕਲ ਜੀ, ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਜਾਗਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਚਾਰ ਵਜੇ ਜਾਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ 100 ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵੰਡਕੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ 200 ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵੰਡਕੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਏਜੰਸੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਦੁੱਗਣੇ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ...” ਸੂਰਜ ਇੰਝ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੁਸੀਬਤ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੂਰਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਪੈਡਲ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧ ਗਿਆ।
ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਹਿੰਮਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਾਥੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ, ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦੀਆਂ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸੂਰਜ ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਸਰੇ ਹਨੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਭਜਾ ਦੇਵੇਗਾ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4710)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (