“ਅੰਤ ’ਤੇ ਮੰਚ ਸੰਚਾਲਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਕ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ...”
(18 ਅਗਸਤ 2025)
“ਲਗਦਾ ਹੈ, ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਨੀਂ।” ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਰੁਕਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਹਾਂ, ਪਰ ਕਿੱਥੇ? ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਇੱਕ ਦਮ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ। ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਮੂੰਹ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਸਿਆਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਸੀ। ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿੱਥਾਂ ਅੱਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪਛਾਣ ਖੋਹ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਰਵਿੰਦਰ? ... ” ਚੇਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਫਰੋਲਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ। ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਦੇ ਮੁਸਾਫਿਰ ਹੁੰਦੇ ਸਾਂ। ਖੜ੍ਹੇ ਖੜ੍ਹੋਤੇ ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਰਿਹਾ ਕਿ ਦੌੜ ਭੱਜ ਦੀ ਅਜੋਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ ਨੇੜਤਾਵਾਂ ਵੀ ਫਿੱਕੀਆਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।...
“ਤੇਰਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ? ਕੀਹਦਾ ਪੁੱਤ ਤੂੰ? ਕਿਹੜੀ ਜਮਾਤੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈਂ? ਕਿਹੜੇ ਸਕੂਲ?” ਨਿਆਣੀ ਉਮਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਮੇਰੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਥਾਂ, ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮੁਢਲੀ ਸਧਾਰਨ ਪਛਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਹੈ। ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਕਾਲਜ ਜਾ ਕੇ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰਾ ਭੁਲੇਖਾ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣੇ। ਬਿਨਾਂ ਪਛਾਣ ਬਣਾਏ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਵਿਅਰਥ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਰੰਗ ਚੁਣੇ, ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਰਸ਼ ਫੜੇ ਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਰਹੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਬਣੀ ਪਛਾਣ ਲੈ ਕੇ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਭਰਦੇ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ਇੱਧਰੋਂ ਉੱਧਰ ਤੇ ਉੱਧਰੋਂ ਇੱਧਰ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ। ਬੱਸ! ਸਮਾਨ ਦੇ ਫਿਕਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੰਘ ਗਈ। ਨਾ ਕੋਈ ਨਾਂ, ਨਾ ਕੋਈ ਪਛਾਣ ...। ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਜਾਂਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋ ਰਹੇ ਅਜਿਹੇ ਪਛਤਾਵੇ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਵੀ ਕੀਤੇ।
ਉਦੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਗੂੜ੍ਹ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਗਾਂਹ ਤੁਰਨ ਲਈ ਅਜੇ ਰਾਹ ਹੀ ਚੁਣੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ਨੇ ਕਿੱਧਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸੋਚ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਜ਼ਰੂਰ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ‘ਬੰਦੇ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਛਾਣ’ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਇਆ, “ਚੱਲ ਚੱਲੀਏ। ਅਮਨ ਪੈਲੇਸ ਕੁਝ ਖਾ ਪੀ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ।”
ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਕਿ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਘੁੰਮਣਾ ਫਿਰਨਾ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੀਂਹ ਕਣੀ ਕਾਰਨ ਮੌਸਮ ਵੀ ਕੁਝ ਸੁਹਾਵਣਾ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਕੁ ਦੂਰ ਗਏ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਕੈਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ਪੇਜ ’ਤੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਲਾਈਕਸ, ਕੁਮੈਂਟਸ, ਵਿਊਜ਼ ਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਅਥਾਹ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਕੀਤਾ।
“ਇੱਦਾਂ ਦੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਨੂੰ ਲੱਗਣੇ ਅਤੇ ਦਿਸਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਾਂ ...।” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ। ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਪਾਇਆ? ਕਿਹੜੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ? ਇਹ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਦੌੜ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ’ਤੇ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਫੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਕੁਝ ਹਾਂ।
‘ਉੱਚਾ ਲੰਮਾ ਗੱਭਰੂ, ਪੱਲੇ ਠੀਕਰੀਆਂ।’ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਕੇ ਸੋਹਣੇ ਮਨ ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਰੂਹ ਦੀ ਪਛਾਣ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲੋਂ ਯਮੁਨਾਨਗਰ ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਸਬੰਧੀ ਤਿੰਨ ਰੋਜ਼ਾ ਸੈਮੀਨਾਰ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਾਂ। ਵਕਤ ਸਿਰ ਜਾਂਦਾ, ਬੈਠਦਾ ਤੇ ਪੂਰੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਣਦਾ। ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਰਿਹਾ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਕਾਰਨ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਕਦੋਂ ਬੀਤ ਗਏ, ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਆਖ਼ਰੀ ਸਮੇਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਤ ’ਤੇ ਮੰਚ ਸੰਚਾਲਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਕ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸੈਮੀਨਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮਿੰਟ ਤੋਂ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿੰਟ ਤਕ ਸੁਣਦੇ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਬੈਠੇ, ਕੁਝ ਕੁਝ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਹੈ।”
... ਤੇ ਮੰਚ ਸੰਚਾਲਕ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਸ਼ਖਸ ਮੈਂ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਰੀ ਅੰਤਰੀਵੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮਾਣ ਸੀ। ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੀ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਭ ਕੁਝ ਕਦੀ ਵੀ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਕਿੱਥੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਨਾਂ ਮਿਹਨਤਾਂ, ਕਿਰਦਾਰ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਪਛਾਣ ਵੀ ਉਹ, ਜੋ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲੇ। ਪਛਾਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਵਿਲੱਖਣ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਪਛਾਣ ਅਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿ ਇਸ ਰੰਗਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਅਲਵਿਦਾ’ ਕਹਿਣ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਹਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਉਂ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸੀ ... ਬਹੁਤ ਅਪਣੱਤ ਭਰਪੂਰ!
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (