“ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡੇਢ ਸਾਲ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਉਹ ...”
(4 ਦਸੰਬਰ 2021)
ਸ਼੍ਰੇਆ - ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ
ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿ ਕੋਵਿਡ-19 ਦੇ ਲੌਕ ਡਾਊਨ ਦੌਰਾਨ ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਵਿਚ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਇਕ ਡੇਰੇ ਦੇ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੇ ਇਕ ਥਾਣੇਦਾਰ ਦਾ ਹੱਥ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਪੀਜੀਆਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਢਿਆ ਹੋਇਆ ਹੱਥ ਜਾਂ ਪੈਰ ਜੋੜ ਦੇਣਾ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ (ਦਾਨੀ ਦਾ), ਅਧੁਨਿਕ ਡਾਕਟਰੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਇਕ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ 2016 ਦੀ ਹੈ। 21 ਸਾਲਾ ਸ਼੍ਰੇਆ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੈਮੀਕਲ ਇੰਨਜੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਪੂਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਬੀ. ਏ. ਇਕਨੌਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਸਮੈਸਟਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ‘ਨਵੇਂ’ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖ ਕੇ ਪੇਪਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਹਦੀ ਲਿਖਾਈ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹਦੇ ‘ਪਹਿਲੇ’ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸੀ। ਉਹ ਹੁਣ ‘ਨਵੇਂ’ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਤੇ ਨਹੁੰ ਪਾਲਿਸ਼ ਵੀ ਲਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਵੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਰੀਰ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਵੀ ਗੋਰੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਦ ਕਿ ਅੰਗ-ਦਾਨੀ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਕੁਝ ਕਾਲਾ ਸੀ।
ਕੋਚੀਨ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਇਨਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹੈਲਥ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉੰਨੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਆ ਸਿੱਧਾ-ਨਗਾਉੜ ਦੇ ਦੋਹਵੇਂ ਹੱਥ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਕੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹਨ। ਸਤੰਬਰ 2016 ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੇਆ ਜਦੋਂ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੂਨੇ ਤੋਂ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਮੰਗਲੌਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੈਂਦੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ‘ਮਨੀਪਾਲ ਇੰਨਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਟੈਕਨੌਲੋਜੀ’ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਘਟਨਾ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਕੇ ਬੱਸ ਉਲਟ ਗਈ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੀਆਂ ਦੋਹਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਕੁਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਹਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਅਰਕ (ਕੂਹਣੀ) ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੋਹਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਕੱਟਣੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਤਕਰੀਬਨ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦ ਕੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬਾਂਹਵਾਂ ਦੇ ਜਖ਼ਮ ਠੀਕ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੀ ਦੋਹਵਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਤੋਂ ਟੁੰਡੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕੋਚੀਨ ਦੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸੰਸਥਾ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਇੰਨਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹੈਲਥ ਸਾਇੰਸਜ਼’ ਵਿਚ, ‘ਹੱਥ-ਪੈਰ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ’ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮੰਕਣ (ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ) ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਨਾਮੰਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੂਚੀ ਕਾਫੀ ਲੰਮੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਆਦਿ ਦੇ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਇਸ ਫਹਿਰਿਸਤ ਵਿਚ ਸਨ। ਇਕ ਅਫਗਾਨੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹਨੇ ਇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦਾਨੀ ਦੇ ‘ਹੱਥ’ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਦਾਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਊਂਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਤਾਂ ‘ਹੱਥ-ਦਾਨ’ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਤੇ ‘ਬ੍ਰੇਨ ਡੈੱਡ’ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੱਥਾਂ-ਬਾਹਵਾਂ ਤੋਂ ਬਗ਼ੈਰ, ਸਰੀਰ ਅਧੂਰਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਸਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਬੁਰਾ ਵੀ ਲੱਗੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਅੰਗ ਲਾਹੁਣ (ਆਰਗਨ ਹਾਰਵੈਸਟਿੰਗ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਕਲੀ-ਅੰਗ (ਬਾਂਹ) ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਅੰਗ-ਦਾਨ (ਬਾਂਹ ਦਾਨ) ਵਾਲੇ ਦਾਨੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ।
ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਹੱਥ-ਦਾਨੀ’ ਮਿਲਣ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਜਾਂ ਸਾਲ ਵੀ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨਾ-ਉਮੀਦੀ ਤੇ ਮਾਯੂਸੀ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੋਟਲ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਏ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ (ਮਾਂ ਸੁੱਮਾ ਤੇ ਪਿਓ, ਟਾਟਾ ਮੋਟਰਜ਼ ਵਿਚ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਨੇਜਰ, ਫਕੀਰਗੌੜਾ ਸਿੱਧਾਨਗਾਉੜ) ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਔਲਾਦ ਹੈ। ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਫੋਨ-ਕਾਲ ਆਈ ਕਿ ਫਟਾ-ਫਟ ਆ ਕੇ ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਟੈਸਟ ਕਰਵਾਓ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਕ ਮੁੰਡਾ, ਮੋਟਰ ਸਾਇਕਲ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰੇਨ ਡੈੱਡ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਹਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਸਚਿਨ, ਇਰਨਾਕੁਲੱਮ ਰਾਜਾਗਿਰੀ ਕਾਲਜ ਆਫ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਵਿਚ, ਬੀ. ਕਾਮ. ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਟੈੱਸਟ, ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਚਿਨ ਨਾਲ ਮੈਚ ਕਰ ਗਏ।
ਡਾਕਟਰ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਅਈਅਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ 20 ਸਰਜਨਾਂ, 16 ਐਨਾਸਥਿਸਟਾਂ, ਅਨੇਕਾਂ ਨਰਸਾਂ ਤੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ 13 ਘੰਟੇ ਦੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ, ਸਚਿਨ ਦੀਆਂ ਦੋਹਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ, ਅਰਕ ਤੇ ਮੋਢੇ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸ਼੍ਰੇਆ ਨੂੰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੱਡੀਆਂ, ਫੇਰ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ, ਮਾਸ ਪੇਸ਼ੀਆਂ (ਪੱਠੇ), ਟੈਂਡਨ, ਨਰਵਜ਼ ਤੇ ਆਖ਼ਰ ਵਿੱਚ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਬਹੁਤ ਜੋਖ਼ਮ ਭਰਿਆ ਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕੰਮ ਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਅਈਅਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰਫ ਨੌਂ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੇਆ (ਅੰਗ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਰਿਸੀਪੀਐਂਟ) ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੇ, ਅੰਗ-ਦਾਨੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫਟ, ਤਸਲੀਮ (ਐਕਸੈਪਟ) ਕਰ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਵੀ ਕਾਫੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣੀਆਂ ਪੈਣੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ‘ਰਿਜੈਕਸ਼ਨ’ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਂਗਲਾਂ, ਗੁੱਟ ਤੇ ਅਰਕ ਦੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿਚ ਹਿਲਜੁਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਨਵੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਭਾਰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਟੀਮ ਮੈਂਬਰ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰਜਨ ਡਾ. ਮੋਹਿਤ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਾ-ਦਿਲੀ ਤੇ ਹਠ ਕਰਕੇ, ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 85% ਨਤੀਜਾ ਸਹੀ ਆ ਗਿਆ। ਫੀਜ਼ਿਓ ਥੈਰਾਪੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡੇਢ ਸਾਲ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਉਹ ਫੌਰੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਸਕੇ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਦੀ ਮਾਂ ਸੁੱਮਾ ਵੇਖਦੀ ਰਹੀ ਕਿ 3-4 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਂਗਲਾਂ, ਕੁੜੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਡਾ. ਅਈਅਰ ਮੁਤਾਬਕ, ਉਂਗਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ (ਫੀਮੇਲ) ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਕਰਕੇ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, “ਨਵੇਂ ਹੱਥ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਕੁਝ ਕਾਲਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਰੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਗੋਰਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣੀਆਂ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਕਿੱਦਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਹੱਥ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੱਗਦੇ ਨੇ।”
ਆਲਮੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਜਿਹੇ 200 ਕੇਸ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੇਸ ਵਿਚ ਏਦਾਂ ਦਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਤੇ ਸ਼ਕਲ, ਬਾਕੀ ਸਰੀਰ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਕੇਸ ਹੋਵੇ। ਸਾਰੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕੱਲਾ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵੀ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ’ਤੇ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਇੱਥੇ 2015 ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੇਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 2019 ਵਿਚ ਦਸਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅਪਾਹਜ ਬਣੇ, ਨੇਵੀ ਆਰਮਾਮੈਂਟ ਡਿਪੋ ਦੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸ਼ਨ, ਐੱਮ. ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਜਦ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਕੋਲੋਂ 25 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਖਰਚੇ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੇ ਇਸੇ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ।
ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਤੇ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਉਪਲਬਧੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀ ਵਿਧੀਆਂ ’ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ, ਪਰ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹੀਨ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੇਤਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ-ਮਸਜਿਦ, ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ, ਪਾਕਿਸਾਤਨ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਬਲਕਿ ਨੇਤਾ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਨਫ੍ਰੰਸਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਨੂੰ ਐਸ਼-ਪ੍ਰਸਤੀ ਵਾਲੇ ਟੂਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।
ਜਨ-ਹਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਮੀਡੀਆ ਕਵਰੇਜ ਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫ਼ਜ਼ਾਈ ਲਈ ਅਵਾਰਡ, ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
(ਹਵਾਲਾ: ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਸਤੰਬਰ 2017 ਤੇ 7 ਮਾਰਚ 2020)
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3182)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: