“ਭੈਣ ਜੀ, ... ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ। ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ...”
(24 ਅਕਤੂਬਰ 2020)

ਅੱਜਕਲ ਦੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇੱਕ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਫਿਕਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮਿਲ ਜੁਲ ਕੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਮੈਂਨੂੰ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅੱਜ ਤਕ ਯਾਦ ਹੈ ਜੋ ਮੈਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਬੋਦਲ ਗਰਨਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਤੋਂ ਤੋੜੇ ਹੋਏ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਗੰਨੇ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਤਾਜ਼ੇ ਗੁੜ ਦੇ ਸਵਾਦ ਦੀ ਯਾਦ ਅੱਜ ਵੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਲਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ 1958 ਵਿੱਚ ਬੋਦਲਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਤੇ ਗੰਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਸੀ ਕਿ ਬਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਆਈ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੋਕਰੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਵੰਡ ਕੇ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਜ਼ੇ ਗੁੜ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖੇਪ ਵੀ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਉਹ ਨਜ਼ਾਰਾ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਾਲਟੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਉਤਾਰ ਕੇ ਬਾਲਟੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਾਲਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਅੰਬ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੂਪ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਰਸ ਦਾ ਸੁਆਦ ਲੈਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਗਿਟਕਾਂ ਤੇ ਛਿੱਲੜ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਦਿਨ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤਕ ਅੰਬ ਦਾ ਰਸ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡੇ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਚਿਪਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੁਹਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ।

ਇਹੀ ਹਾਲ ਗੁੜ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, “ਜੱਟ ਗੰਨਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਗੁੜ ਦੀ ਰੋੜੀ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।” ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੰਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣ ਦਿੰਦਾ। ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਰਸ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਗੁੜ ਦਾ ਸੁਆਦ ਉਹ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂਨੂੰ ਰਸ ਤੋਂ ਗੁੜ ਬਣਨ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਂਕ ਸੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੰਨਾ ਪੀੜਨ ਵਾਲੀ ਕੁਲਾੜ੍ਹੇ (ਵੇਲਣੇ) ਲਗਾਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੱਠੀ ’ਤੇ ਗੰਨੇ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਗੁੜ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁੜ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦੀ ਚਮਕ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਤਾਜ਼ਾ ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਭੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅੰਬ ਅਤੇ ਗੁੜ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਬ ਤੇ ਗੁੜ ਦਾ ਸੁਆਦ ਲੈ ਸਕਣ।

ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਬਦਲੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਬ ਤੇ ਗੁੜ ਸਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਸਾਨੂੰ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਬੋਦਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਲੈ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਭੈਣ ਜੀ, ਇਹ ਮੇਰੇਅੰਬਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੋਕਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਤੁਸੀਂਹੁਣ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ। ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਘਟਿਆ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਮੈਂ ਜਿਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਅੰਬ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਜ਼ਰੂਰ ਆਇਆ ਕਰਾਂਗਾ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਭਰ ਆਏ। ਫਿਰ ਗੁੜ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਇੰਝ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਕਈ ਜਾਣਕਾਰ ਤਾਜ਼ਾ ਗੁੜ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਦੇ ਗਏ।

ਕੀ ਅੱਜਕਲ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਨਾਂ ਸਵਾਰਥ ਤੋਂ ਕੋਈ ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਵੰਡਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ “ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਨਾਮ ਜਪੋ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ।” ਮੈਂ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਦੇ ਬੋਦਲਾਂ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਦੇ ਤਾਜ਼ੇ ਅੰਬ ਚੂਪਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਣ ਜਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਤਾਜ਼ੇ ਗੁੜ ਦਾ ਸੁਆਦ ਮਾਣ ਸਕਾਂ ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦੌੜ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2390)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)