“ਅਗਲੇ ਹੀ ਪਲ ਉਸ ਦੇ ਛੋਹਲੇ ਹੱਥਾਂ ਨੇ ਸਰੀਏ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ...”
(13 ਸਤੰਬਰ 2019)
ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਆਖਣੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਝੱਟ ਉੱਤਰ ਦੇਣਾ, ‘ਕੋਈ ਨੀ, ਕੋਈ ਨੀ, ਯੋਧਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਕਹੇਂ ਉਵੇਂ ਹੀ ਹੋਊ।’ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕਹਿਣਾ, ‘ਬੱਸ ਵਧੀਆ ਆ ਯੋਧਿਆ! ... ਤੂੰ ਸੁਣਾ?’ ਆਪਣੇ ਹਾਣ ਪ੍ਰਵਾਣਦਿਆਂ ਤੇ ਛੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਅਕਸਰ ਹੀ ‘ਯੋਧਾ’ ਸੰਬੋਧਨੀ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਦਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਘੜਵੰਜੀ ਬਣਵਾਉਣ ਲਈ ਦੋ ਸਰੀਏ ਦੇ ਕੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਆ ਬਈ ਯੋਧਿਆ! ਕੀ ਹਾਲ ਐ?”
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਚਾਚਾ ਆਹ ਸਰੀਏ ਦੀ ਘੜਵੰਜੀ ਬਣਵਾਉਣੀ ਆ।” ਮੇਰੇ ਹੱਥੋਂ ਸਰੀਏ ਫੜਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ, “ਲੈ ਤੂੰ ਬੈਠ ਟਿਕਟਿਕੀ (ਤਿੰਨ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਸਟੂਲ) ਉੱਤੇ ਯੋਧਿਆ। ਹੁਣੇ ਬਣਾ ਦਿੰਨੇ ਆਂ, ਘੜਵੰਜੀ ਦਾ ਕੀ ਐ ...।” ਅਗਲੇ ਹੀ ਪਲ ਉਸ ਦੇ ਛੋਹਲੇ ਹੱਥਾਂ ਨੇ ਸਰੀਏ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਆਹਰਣ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਸੱਟਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਰੀਆ ਗੋਲਾਕਾਰ ਰੂਪ ਧਾਰ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਦੂਸਰਾ ਸਰੀਆ ਚੁੱਕਿਆ। ਛੈਣੀ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਵੱਜਦੀਆਂ ਹਥੌੜੇ ਦੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਸੁੱਟੇ। ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੈਲਡਿੰਗ ਨਾਲ ਗੋਲਾਈਦਾਰ ਸਰੀਏ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਸਰੀਏ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨਾਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਗੋਲ ਟਿੱਕੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਘੜਵੰਜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਟਿਕ ਸਕੇ। ਤਿਆਰ ਘੜਵੰਜੀ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਲੈ ਬਈ ਯੋਧਿਆ! ਚੱਕ ਘੜਵੰਜੀ!”
ਮੈਂ ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਸ ਘੜਵੰਜੀ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕੀਤਾ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਰਿਆ ਕੋਰਾ ਘੜਾ ਟਿਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਘੜਵੰਜੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਘੜਵੰਜੀ ਵਿਖਾ ਕੇ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ‘ਯੋਧੇ’ ਮਿਸਤਰੀ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ।
‘ਯੋਧੇ’ ਦੀ ਇੱਕ ਲੱਤ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪੋਲੀਓ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਲੱਤ ਉਮਰ ਭਰ ਉਸ ਦੇ ਤੁਰਨ ਫਿਰਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਮੇਰੇ ਸੁਰਤ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਰਮਿਆਨ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਤ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ 4-5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਾਇਕਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ’ਤੇ ਆਉਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਟਰੈਕਟਰ ਵੀ ਲੈ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ 5-7 ਜਮਾਤਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਊ ਪਰ ਉਸਦਾ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਗੁੱਸਾ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਘੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੰਨੀ ਕਤਰਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੰਸੂ-ਹੰਸੂ ਕਰਦਾ ਹੀ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਕੁੜਤਾ ਪਜਾਮਾ ਹੀ ਪਹਿਨਦਾ ਸੀ। ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧ ਪੱਧਰੀ ਪੱਗੜੀ ਹੁੰਦੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੰਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪੱਗੜੀ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਲੜ ਖਿਸਕ ਕੇ ਲਟਕ ਜਾਂਦਾ। ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਵਸਤ ਮੰਗਣ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੰਦਾ, “ਲੈ ਬਈ ਯੋਧਿਆ! ਆਹ ਲੈ ... ਕੋਈ ਨੀ ... ਕੋਈ ਨੀ... ਲੈ ਜਾਹ ... ਜਦੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਮੋੜ ਜਾਈਂ।”
ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਇੱਕ ਵੇਰ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਬੈਠਾ, “ਚਾਚਾ ਤੂੰ ਟਰੈਕਟਰ ਵੇਚਣੈ?”
“ਨਹੀਂ ਯੋਧਿਆ! ਹਾਲੇ ਤਾਂ ਵੇਚਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸਕੀਮ ਨੀ ... ਪਰ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਲੋੜ ਆ ਤਾਂ ਲੈ ਜਾ, ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ... ਖੇਤ ਵਾਹ ਬੀਜ ਕੇ ਮੋੜ ਜਾਈ ... ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਵਾਹਣ ਵਾਹ ਆਉਂਨਾ।”
“ਨਹੀਂ ਚਾਚਾ, ਐਸੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।” ਮੈਂ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ’ਤੇ ਨਿੰਮੋਝੂਣਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿੰਨਾ ਦਰਿਆ ਦਿਲ ਐ ਇਹ ਇਨਸਾਨ। ਚਾਚੇ ਨੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ‘ਖਾਲਸਾ’ ਤੇ ਤਾਏ ਨੂੰ ‘ਭਾਈ ਜੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣਾ। ਉਸਦੇ ‘ਯੋਧਾ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਕਾਰਣ ਉਸ ਦੇ ਹਾਣੀ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਯੋਧਾ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਜੇ ਕਿਤੇ ਵਿਹਲ ਮਿਲ ਜਾਣੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤੇ ਗੁਰਮਤ ਗਿਆਨ, ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ, ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਕ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਵੀ ਕਰਨੀਆਂ।
ਤੰਗੀ-ਤੁਰਸ਼ੀ ਦੇ ਦੌਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਕਦੇ ਸ਼ਿਕਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ। ਹੱਡ-ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਹੱਸ ਕੇ ਝੇਲਿਆ। ਕਾਫੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਈ। ਉਸਦਾ ਦਰਦ ਸ਼ਾਇਦ ਹਾਲੇ ਚਾਚੇ ਦੇ ਦਿਲ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਸਹਿਕ ਰਿਹਾ ਹੋਣੈ, ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਕੁਝ ਦਿਨ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਝੇਲਦਿਆਂ ਜੱਗੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਨੋ ਚਾਚੇ ਨੇ ਜੇਰਾ ਵੱਡਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਦਰਦ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਦੇ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅੰਦਰ ‘ਮੌਜੂਦਾ ਕੁਚੱਜੇ ਪ੍ਰਬੰਧ’ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਜਰੂਰ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਗਿਲਾ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਹ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਤ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਤਾਂ ਫੱਕਰ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਤੱਕ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹੱਸ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕੀਤੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣੱਤ ਨਾਲ ‘ਯੋਧਾ-ਯੋਧਾ' ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਆਖਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਦਾ ਲਈ ਤੁਰ ਗਿਆ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ‘ਯੋਧਾ' ਚਾਚਾ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿਓਂ! ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਇਨਸਾਨ ਭਾਵੇਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1734)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: