“ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ, ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ...”
(24 ਮਾਰਚ 2019)

ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਚਾਰ-ਚੁਫੇਰੇ ਹਨੇਰ ਹੈ, ਗੁਬਾਰ ਹੈ, ਸਭ ਧੁੰਦਲਕਾ ਹੈ, ਸਪਸ਼ਟ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮਾਨਵੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ, ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ, ਮੇਲ-ਜੋਲ ਪਤਨ ਬਿੰਦੂ ’ਤੇ ਹਨ। ਹਰ ਪਾਸੇ ਘੁਟਣ ਹੀ ਘੁਟਣ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਖਰਖਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਕਠਿਨ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਨੈਤਿਕਤਾ ਪੱਖੋਂ ਗਿਰਾਵਟ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖੀ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਅਤਿਅੰਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਥੁੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਨਿੱਤ ਦਿਹਾੜੇ ਸਾਡਾ ਵਾਹ ਸਵਾਰਥਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਪੱਲਾ ਝਾੜ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁੜ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦੇ।

ਹਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਲਈ ਤਰਸ ਦੇ ਪਾਤਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਜੁਗਨੂੰਆਂ ਵਾਂਗ ਆਪਾ ਬਾਲ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਹਰ ਨੁੱਕਰ ਜਗਮਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਰ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਗ਼ਮੀ ਵਿੱਚ ਸਭਨਾਂ ਲਈ ਧਿਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ, ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਰਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੇਟਣ ਦੀ ਅਥਾਹ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਸੰਘਣੀ ਛਤਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਸੁਭਾਅ ਪੱਖੋਂ ਸਬਰ ਸੰਤੋਖੀ ਤੇ ਫੱਕਰ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਦੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ, ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਤੇ ਨਰੋਆ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹਿਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਅੰਦਰਲੀ ਸਹਿਜਤਾ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਫਰਾਖ਼ਦਿਲੀ ਸਦਕਾ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਵੀ ਮੱਥਾ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਘਬਰਾਉਂਦੇ। ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਵੇਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਸਾਗਰਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਵਰਗੇ ਸਖਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਸ ਕੁਰਖ਼ਤ ਤੇ ਕੋਝੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਨਾਕਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਕਤ ਦੀਆਂ ਮਾਰੂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਸਿਰੜੀ ਹੋ ਕੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਜਾਗ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੀ ਨਿਆਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀ ਖੁਦ ਬਲਦੀ ਬਲਦੀ ਆਪਾ ਤਾਂ ਗੁਆ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ।

ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਜਿੰਨਾ ਮਹਾਨ ਹੈ, ਉੰਨਾ ਕਠਿਨ ਵੀ ਹੈ। ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਅੰਦਰ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੁਨਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ, ਹਿੰਮਤ, ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਸੋਚ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹਿਤ ਤਨ, ਮਨ ਅਤੇ ਧਨ ਦਾ ਫਿਕਰ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੰਚਿਤ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਤਿਆਗਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੋ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣਾ ਲਹੂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਵਹਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੀਸ ਤਲੀ ’ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਅਵੱਲੜੇ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰਨਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਦਾਅ ’ਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਸਰਬੱਤ ਦੀ ਭਲਾਈ ਹੀ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੋਖੇ ਸੱਚ ਦੇ ਕਠਿਨ ਰਾਹ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਲੀ ਨਾਲ ਝੂਮਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਚੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨੂੰ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਾਂਗ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ੁਦ ’ਤੇ ਅਜ਼ਮਾ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਹਕੀਕਤ ਹੋ ਅਗਾਂਹ ਤੁਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਚਮਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤੇ ਸ਼ੋਖ-ਸ਼ਰਬਤੀ ਫੁੱਲ।

ਵੇਖੋ! ਕੁਦਰਤ ਵੱਲ ਕਦੇ ਨੀਝ ਨਾਲ ਤੱਕ ਕੇ ਵੇਖੋ! ਕੁਦਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਾ ਬਾਲ ਕੇ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਬਖਸ਼ਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ, ਚੰਨ, ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਜੁਗਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁਦ ਬਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਭ ਨੂੰ ਊਰਜਾ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੇ ਮਨਮੋਹਕਤਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਮੰਗਦੇ। ਝਿਲਮਿਲ-ਝਿਲਮਿਲ ਕਰਦੀਆਂ ਵਗਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਂਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ ਤੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਹਿਤ ਭਾਵੇਂ ਆਪਾ ਵਾਰ ਦੇਣ ਪਰ ਪਿਛਾਂਹ ਨਹੀਂ ਹਟਦੀਆਂ। ਰੁੱਖ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਰੋੜੇ ਵੱਜਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਠਾਸ ਭਰੇ ਫਲ ਦੇਣ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਕੁਹਾੜਿਆਂ ਦੇ ਫੱਟ ਸਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਰੁੱਖ ਕੁਹਾੜੇ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਦਸਤਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ। ਪੰਛੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠੜੇ ਗੀਤ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਨਿਰਮਲ ਝਰਨੇ ਸਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਹੀ ਵਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੜਕਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਵਿਛੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੀਲ-ਪੱਥਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਦਸੇਰੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਕੁੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਰਾ ਭਰਾ ਘਾਹ ਖੁਦ-ਬ-ਖੁਦ ਮੌਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਅਸਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਅਣਗਿਣਤ ਤਾਰੇ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਰਾਤ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਨ ਕੁਦਰਤ ਵਾਂਗ ਇੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਜੁਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅੰਧਕਾਰ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹਾਵੀ ਹੈ। ਹੱਥ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਿਗਲ ਜਾਣ ਦੀ ਤਾਕ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਂ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਓ ਆਪਾ ਬਾਲਣ ਦੀ ਇਸ ਚਿਣਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਕਰੀਏ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਰਸਤੇ ਤੋਰਨ ਦੀ ਤਾਈਦ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਮੰਜ਼ਰ ਰੌਸ਼ਨ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤੇ ਇਹ ਜਹਾਨ ਹੋਰ ਵੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਵੇ।

*****

(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(1525)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)