“ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਕੋਈ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸੁਰ ਲੈਣ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਖਿਲਾਫ ...”
(26 ਜੂਨ 2018)

ਚੋਰਾਂ ਨੂੰ ਮੋਰ ਪੈਣ ਦੀ ਕਹਾਵਤ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵਾਪਰਦਿਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕੌਤਕ ਵਾਪਰਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲ ਬੱਝੇ ਇੱਕ ਓਪਰੇ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਥਾਂਹੋਂ ਹਿੱਲ ਗਿਆ। ਨੇੜੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਘਰ ਦੇ ਪਸ਼ੂ, ਉਸ ਕੱਟੇ ਵੱਲ ਡੈਂਬਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਝਾਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੱਟੇ ਦੇ ਗਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹਾਰ, ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਸੰਧੂਰ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਫੁਲਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਸਹਿਮਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।

ਬਿਨਾਂ ਪੱਠੇ ਪਾਇਆਂ, ਉਨ੍ਹੀਂ ਪੈਰੀਂ ਉਹ ਪੰਚੈਤ ਸੱਦ ਲਿਆਇਆ ਅਤੇ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲੱਗ ਗਈ। ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਆਫ਼ੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ। ਉਤਸੁਕਤਾ ਅਤੇ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਮਾੜੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਡਰੋਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹ ਸੂਤਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆ ਦਾ ਲੱਖਣ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਵ੍ਹਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਗੜੇ ਮਾਰ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਕੋਈ ਦੋਖੀ ਟੂਣੇਹਾਰੇ ਕੱਟੇ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ’ਤੇ ਤੁਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈਆਂ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕੋਈ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਈਆਂ ਦੀ ਰਾਇ ਸੀ ਕਿ ਪੈੜ ਦੱਬਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਜੋ ਕੱਟਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਡੇ ਰਾਵਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਗੱਭਰੂ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੋਂ ਦੀ ਥੁੱਕ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕੱਟੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਾਹਲੇ ਸਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਤਮਾਸ਼ਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਉਤਸਕਤਾ ਅਤੇ ਅਚੰਭੇ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਥਿੱਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਸਿੱਖ ਵਸੋਂ ਵਾਲਾ ਇਹ ਪਿੰਡ ‘ਟੂਣੇ ਟਾਮਣ’ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਸਹਿਮਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਂਗ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਰੇ ਫਿਰਕੇ. ਸਣੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ, ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ, ਜਾਦੂ-ਟੂਣਿਆਂ, ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ, ਹਥੌਲਿਆਂ, ਸ਼ਗਨ ਅਪਸ਼ਗਨ, ਪੁੱਛਾਂ ਕਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਮਗਰ ਫਿਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਇਸ ਦਾ ਠੋਸ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਲਾਫ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਟਿੱਲ ਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਾਂਗ, ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਬਾਦਸਤੂਰ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਇੱਕੋ ‘ਰੱਬ’ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ, ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਦੇਵੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਚਰਨੀ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਹਵਨ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਲੋਟ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਮੜੀਆਂ ਮਸਾਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਜਣ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿਚਕਚਾਉਂਦੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਥਾਏ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸੰਪਟ ਪਾਠਾਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਗਾਹੇ ਬਗਾਹੇ ਲੱਗਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਦੇ ਸੌਖੇ ਢੰਗ ਤੱਕ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ।

… ਖੈਰ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕੱਟੇ ਦਾ ਰੱਸਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿਓ, ਜਿਸ ਦਾ ਹੋਇਆ, ਕੱਟਾ ਆਪੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਲਾਹ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਛਿੜ ਪਈ, ਕੋਈ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ। ਕੁਝ ਮੋਹਤਬਰਾਂ ਨੇ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੀ ਮੁੰਡੀਰ ਨੂੰ ਵਰਜਿਆ। ਲੰਮੀ ਸਾਰੀ ਘੀਰ ਘੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਲਾਹ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਚ ਗਈ, ਪਰ ਕੱਟਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਡਰਦਾ ਕੋਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਰ ਕੋਈ ‘ਟੂਣੇ’ ਦੇ ਕਥਿੱਤ ਮਾੜੇ ਅਸਰ ਤੋਂ ਡਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੱਸ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ, ਅਧਪੜ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਾਸਤਿਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਇਕ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਮੁੰਡਾ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਕਰ ਕੇ ਕੱਟਾ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਮੁੰਡੀਰ ਨੇ ਤਾੜੀਆਂ ਵਜਾਈਆਂ।

ਭੂਤਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕੱਟਾ ਵਾੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਵਾਹਰ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਹੋ ਤੁਰਿਆ। ਉਸ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਫ਼ੁਲਕਾਰੀ ਭੁੰਜੇ ਡਿੱਗ ਪਈ. ਕੱਟੇ ਦੀ ਤੋਰ ਤੇਜ ਹੋ ਗਈ। ਪੰਚਾਇਤ ਅਤੇ ਵਾਹਰ ਕੱਟੇ ਦੇ ਮਗਰ ਮਗਰ ਹੋ ਤੁਰੀ। ਕੱਟਾ ਤੁਰਦਾ ਤੁਰਦਾ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬੰਬੀਹਾ ਭਾਈ ਦੀ ਸੜਕ ਪੈ ਗਿਆ। ਭੀੜ ਨੇ ਜਲੂਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ। ਕੁਝ ਬੰਦੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਖਿਸਕ ਗਏ।

ਕੱਟੇ ਮਗਰ ਲੱਗੀ ਵਾਹਰ ਨੇ ਦੋ ਤਿੱਨ ਮੀਲ ਲੰਮਾ ਪੈਂਡਾ ਤੈ ਕੀਤਾ। ਕੱਟਾ ਮੂਹਰੇ ਮੂਹਰੇ ਇਉਂ ਭੱਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਫਿਰਕੂ ਨੇਤਾ ‘ਗੌਰਵ ਯਾਤਰਾ’ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈਆਂ ਨਾਲ ਖੁੱਦੋ ਖੂੰਡੀ ਖੇਡਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਰਾਇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜਿਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਵੀ ਕੱਟਾ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਿਆਂ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਗੱਲ ਉਸ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਵੇ। ਵੱਡੇ ਸਬਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਰਾਇ ਦੇ ਰਹੇ ਸੀ। ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਉੰਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਕੱਟਾ ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੰਡੀਰ ਸ਼ਿਸ਼ਕੇਰ ਦਿੰਦੀ। ਕੱਟਾ ਫਿਰ ਭੱਜ ਪੈਂਦਾ। ਆਖਰ ਕੱਟਾ ਤੁਰਦਾ ਤੁਰਦਾ, ਬੰਬੀਹਾ ਭਾਈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਜਿਮੀਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਵੜਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਬੱਧਣੀ ਕਲਾਂ ਦਾ ਚੇਲਾ, ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਚੌਕੀ ਲਾ ਕੇ ਹਟਿਆ ਸੀ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸਮਾਨ ਖਿਲਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਗਲ ਕਾਲਾ ਚੋਲਾ ਅਤੇ ਤੇੜ ਕਾਲੀ ਚਾਦਰ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਤਲੈਬੜ ਅਤੇ ਚਿੱਮਟਾ ਉਸ ਦੇ ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ ਨਾਲ ਪਿਆ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਜੀਅ ਉਸ ਦੀ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਅਤੇ ਵਾਹਰ ਨੇ ਵਾਵੇਲਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੁੰਡੀਰ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਬੰਬੀਹਾ ਭਾਈ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵੀ ਆ ਗਈ। ਆਪਣੀਆਂ ਲਾਲ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਚੇਲਾ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਘੂਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗ ਗਿਆ।

ਦੋਨਾਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੂੰ ਤੂੰ ਮੈਂ ਮੈਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਮਾਹੌਲ ਤਣਾਓ ਭਰਿਆ ਬਣ ਗਿਆ। ਬੁਰਜ ਵਾਲੀ ਪੰਚਾਇਤ ਕਹੇ ਬਈ ਕੱਟਾ, ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਗੜ੍ਹੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਪੈਣ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੰਬੀਹਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਅ ਵਾਵੇਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਲ ਇਹ ਨਿੱਕਲੀ ਕਿ ਕੱਟੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੀ ਲੜਕੀ ‘ਓਪਰੀ ਸ਼ੈਅ’ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ, ਲੜਕੀ ਗੁੰਮ ਸੁੰਮ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਕੁਝ ਖਾਂਦੀ ਸੀ, ਨਾ ਪੀਂਦੀ। ‘ਮੰਗ ਛੁੱਟ’ ਜਾਣ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਚੇਲੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ ਰੋਇਆ। ਚੇਲੇ ਨੇ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਬਦਲੇ 1200 ਰੁਪਏ ਲੈਣੇ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੇ 700 ਰੁਪਏ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈ ਲਏ ਸਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੈਣੇ ਸਨ। ਚੇਲੇ ਨੇ ਕੁੜੀ ਦਾ ‘ਸਿੱਕੇਬੰਦ ਇਲਾਜ’ ਕਰਨ ਅਤੇ ਔਲ੍ਹੀ ਟਾਲਣ ਲਈ, ਭੈਰੋਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮੱਗਰੀ, ਕਾਲਾ ਕੁੱਕੜ, ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਬੋਤਲ ਅਤੇ ‘ਮੰਤਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕੱਟਾ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਕੇ ਆਉਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਘਰ ਵਾਲੇ, ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਉਣ ਦੇ ਡਰੋਂ, ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਜੂਹ ਵਿਚ ਛੱਡਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆ ਦੇ ਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਆਏ।

ਅਸਲ ਗੱਲ ਸਾਫ ਹੋਣ ’ਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰੱਟਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਸਾਰਾ ਨਜ਼ਲਾ ਚੇਲੇ ’ਤੇ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਮੁੰਡੀਰ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਲ ਵਧਦੀ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲਾ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਚੇਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਾਲਾ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੇੜਾ ਕਢਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਦੋਨਾਂ ਪੰਚਾਇਤਾ ਦੀ ਰਾਇ ਨਾਲ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਥਾਣਾ ਸਦਰ ਕੋਟਕਾਪੂਰਾ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕਿਸੇ ਸੂਝਵਾਨ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ’ਤੇ ਕੁੜੀ ਦੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ‘ਮਨੋਰੋਗ ਮਾਹਿਰ’ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ। ਕੁਝ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਬਾਅਦ ਗੱਲ ਇਹ ਨਿਕਲੀ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ‘ਓਪਰੀ ਸ਼ੈਅ’ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਬੋਝ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਆਹ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਕਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਦੀ। ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਅਤੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਭਰੋਸੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ।

ਇੱਧਰ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਉਪਰੰਤ ਚੇਲੇ ਦੀ ‘ਸਿਆਣਪ’ ਅਤੇ ਪੁਲਸ ਦੀ ‘ਭੂਤ-ਵਿੱਦਿਆ’ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਹੋਇਆ। ‘ਭੂਤ’ ਫੜਨ ਵਾਲੇ ਚੇਲੇ ਅਤੇ ਭੂਤਾਂ ਵਰਗੀ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦਰਮਿਆਨ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ, ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੌਤਕ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਸ ਫੜੇ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਬ੍ਰਾਮਦ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕਲਾ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਜਾਦੂਗਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕੁਝ ਚੇਲੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਥਾਣੇ ਬਿਠਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਝਾੜੂ ਪੂੰਝਾਂ ਕਰਵਾਇਆ। ਥਾਨੇ ਦੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਨੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ‘ਕਰਾਮਾਤ’ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਗਿੜਗਿੜਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੇ ਤਾਂ ਸੌਖੀ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਅਤੇ ਐਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਛੱਡ ਦੇਣ ਲਈ ਤਰਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਕੋਈ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸੁਰ ਲੈਣ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਖਿਲਾਫ ਅਫੀਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਪਰਚਾ ਦਾਇਰ ਕਰਕੇ ਚਲਾਣ ਦਾਇਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਾਹਲੀ ਗਵਾਹ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਲਏ। ਨਮੂਨੇ ਜੋਗੀ ਅਫੀਮ ਕੋਲੋਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਕੀ ਕਾਲੇ ਗੁੜ ਦਾ ਪੁਲੰਦਾ ਡੱਬਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਮਾਲ ਮੁਕੱਦਮਾ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ।

ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਰੋੜੀ ਕਪੂਰੇ ਦਾ ਵਕੀਲ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਚਲਾਣ ਪੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਕੱਚੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਚੇਲੇ ਦਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਸੀ। ਗਵਾਹੀਆਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਬਰਾੜ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਜਦੋਂ ਪੜਤਾਲੀਆ ਅਫਸਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਹੋਈ, ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਇਉਂ ਬਿਆਨ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ, ‘ਪੁਲਸ ਪਾਰਟੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਪੁੱਜੀ ਤਾਂ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ’ਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ ਹਾਜਰ ਅਦਾਲਤ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੋਸ਼ੀ ਓਹਲੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ’ਤੇ ਸਾਥੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਪਤਾ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਹਸਬ-ਜ਼ਾਬਤਾ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ। ਦੋਸ਼ੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੇ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮੋਮੀ ਕਾਗਜ ਵਿਚ ਲਪੇਟੀ ਅਫੀਮ ਬਰਾਮਦ ਹੋਈ, ਜੋ ਤੋਲਣ ਤੇ ਸਵਾ ਕਿੱਲੋ ਹੋਈ।’ ਗਵਾਹੀ ਪੁਖਤਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਗਵਾਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅਫੀਮ ਦੀ ਬਰਾਮਦਗੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ।

ਚੇਲੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਕਚਹਿਰੀ ਦੇ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਹੱਸ ਛੱਡਦੇ। ਪਰ ਚੇਲਾ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕੱਟੇ ਵਾਂਗ ਸਹਿਮਿਆ ਦਿਸਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ‘ਪਰੀ ਸ਼ੈਅ’ ਦੇ ਦਬਾ ਹੇਠ ਹੋਵੇ। ਚੇਲੇ ਦੇ ਵਕੀਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਫਾਈ ਦੇ ਗਵਾਹ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਰਸਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣ। ਕਈ ਗੇੜੇ ਕੱਢੇ ਪਰ ਕੋਈ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਮਿੰਨਤਾਂ ਤਰਲੇ ਕਰਕੇ ਚੇਲੇ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਗਵਾਹ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਚੇਲਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਲਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਅਫੀਮ ਬਰਾਮਦਗੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਪੁਲਸ ਨੇ ਉਸ ’ਤੇ ਅਫੀਮ ਦਾ ਝੂਠਾ ਕੇਸ ਪਾਇਆ ਹੈ।

ਗਵਾਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਖਾਮੀਆਂ ਸਨ। ਕਿੱਸਾ ਕੋਤਾ ਇਹ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ’ਤੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਬਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣ ਕੇ ਚੇਲਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇਉਂ ਭੱਜਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੱਟਾ ਕਿੱਲਿਓਂ ਛੁੱਟਣ ਵੇਲੇ ਭੱਜਿਆ ਸੀ।

*****

(1206)