ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ, ਸੂਚਨਾਵਾਂ, ਫੁਟਕਲ
ਪਾਸ਼ ਦੇ 70ਵੇਂ ਜਨਮ-ਦਿਨ (9 ਸਤੰਬਰ 1950) ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਪ੍ਰੈੱਸ ਰਲੀਜ਼
ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ-2020
ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਦੌਰ
ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਟ੍ਰਸਟ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਨ ਅਤਰਜੀਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਡਾ. ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਾਮਰੇਡ ਗੁਰਮੀਤ, ਜਗੀਰ ਜੋਸਣ, ਡਾ. ਅਰੀਤ, ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ, ਮੋਹਨ ਬੱਲ, ਸੁੱਚਾ ਸੰਧੂ, ਇਕਬਾਲ ਉਦਾਸੀ, ਕਾਮਰੇਡ ਅਮੋਲਕ, ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਟ੍ਰਸਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮੈਂਬਰਾਨ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਭੂਸ਼ਨ (ਯੂ.ਕੇ.), ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੰਬੋਜ ਅਤੇ ਪੰਮੀ ਸੰਧੂ ਗਿੱਲ (ਯੂ.ਐੱਸ.ਏ.), ਅਤੇ ਟ੍ਰਸਟ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਧੰਜਲ (ਕੈਨੇਡਾ) ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰੈੱਸ ਦੇ ਨਾਮ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ‘ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ’, ਇਸ ਸਾਲ 19 ਸਤੰਬਰ 2020 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਹਾਲ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਲਮਕਾਰਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵੰਨਗੀ ਦੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ, ਪਾਸ਼ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੰਨਗੀ ਦੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ “ਪਾਸ਼ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਿੱਟ ਬੈਠਦਾ ਹੈ” ਵਰਗੇ ਤਰਕਹੀਣ ਬਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰਕੂ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿੰਨੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਬੇਚੈਨ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਸ਼ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚਲੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਸਾਰਥਿਕਤਾ, ਸੁੰਦਰਤਾ, ਸਾਦਗੀ, ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਉਚਾਈ, ਪਾਸ਼-ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਇਸੇ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਬੁਖ਼ਲਾਹਟ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸਮਝਣਯੋਗ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਅਮਲ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਘਿਣਾਉਣੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਕੜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਧੀਨ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ, ਕਲਮਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਖੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਲੇਖਕਾਂ, ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਜਮਹੂਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਹਾਰਦਿਕ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਸਾਰ-ਭਰ ਦੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ-ਪਸੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਤਰਕਹੀਣ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੋਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਪਾਸ਼ ਟ੍ਰਸਟ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ:
ਪਾਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਾ, ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਪਿਰਟ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਟ੍ਰਸਟ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਚੋਣਵੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਇਹ ਹਨ:
1. ਲੋਹ ਕਥਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਜਿਸ ਵੱਲੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ: ਖਿੱਲਰੇ ਹੋਏ ਵਰਕੇ, ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਰੂਬਰੂ, ਅਸੀਂ ਯੁੱਗ ਸਿਰਜਾਂਗੇ, ਪਾਸ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ: ਦਸ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ਼ ਗੱਲਾਂ (ਪਾਸ਼ ਦੀ ਡਾਇਰੀ), ਕਾਫ਼ਲੇ, ਅੱਖਰ ਅੱਖਰ (ਹਿੰਦੀ), ਪਾਸ਼ ਕਾਵਿ-1, ਸੰਪੂਰਨ ਪਾਸ਼ ਕਾਵਿ, ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੱਲ, ਪਾਸ਼ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਸੀ, ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਾਗਰ: ਪਾਸ਼, Pash: A Poet of Impossible Dreams, ਅਤੇ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ । ਇਹਨਾਂ ਪੁਸਤਕਾ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ, ਸੰਪਾਦਕਾਂ, ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ, ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ, ਡਾ. ਚਮਨ ਲਾਲ, ਡਾ. ਸੁਖਚੈਨ ਮਿਸਤਰੀ, ਨਰਭਿੰਦਰ, ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਧੰਜਲ, ਇਕਬਾਲ ਖ਼ਾਨ, ਡਾ. ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ, ਪ੍ਰੋ. ਜਗਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ, ਡਾ. ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ, ਪਾਸ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋ. ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਚੰਦ ਘਈ ਅਤੇ ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
2. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਪਾਸ਼-ਹੰਸਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ (ਤਲਵੰਡੀ ਸਲੇਮ) ਅਤੇ 9 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਪਾਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਕਵਿਤਾ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ। 1989 ਤੋਂ 2010 ਤੱਕ ਦੇ ਸਤੰਬਰ ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਹਾਲ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। 2011 ਤੋਂ ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ: ਮੋਗਾ (2011), ਬਰਨਾਲਾ (2012), ਪਟਿਆਲਾ (2013), ਬਠਿੰਡਾ (2014), ਜਲੰਧਰ (2015), ਸੰਗਰੂਰ (2016), ਬਠਿੰਡਾ (2017), ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ (2018), ਮੋਗਾ (2019), ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ ਜਲੰਧਰ (2020)। 2004 ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲੈਕਚਰ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਘੇ ਚਿੰਤਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਦੇ ਲੈਕਚਰ ਕਰਵਾਏ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲਕਾਰ ਜਗਦੰਬਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀਕਸ਼ਿਤ (2004), ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਲੀਅ (2005, 2014), ਪ੍ਰੋ. ਹਰੀਸ਼ ਨਾਰੰਗ (2006), ਪ੍ਰੋ. ਹਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ (2007), ਡਾ. ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (2008), ਡਾ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿਰਸਾ (2009), ਗੌਤਮ ਨਵਲੱਖਾ (2010), ਐੱਮ. ਕੇ. ਰੈਣਾ (2011), ਪ੍ਰੋ. ਮੈਨੇਜਰ ਪਾਂਡੇ (2013), ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ (2015), ਪ੍ਰੋ. ਅਪੂਰਵਾਨੰਦ (2016, 2017), ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਮੁਕਤਸਰ (2018), ਗੌਹਰ ਰਜ਼ਾ (2019) ਅਤੇ ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ (2012, 2020) ਵਰਗੀਆਂ ਨਾਮਵਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਤਿੰਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ, ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਲੀਅ, ਪ੍ਰੋ. ਅਪੂਰਵਾਨੰਦ ਅਤੇ ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਦੋ ਦੋ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਸਤੰਬਰ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ 2012 ਵਿੱਚ ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ: ਪਾਸ਼-ਕਾਵਿ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਅਤੇ ਦੇਣ। ਇਸ ਸਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ: ਪਾਸ਼-ਰਚਨਾਵਲੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਚੁਣੌਤੀਆਂ!
ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਧੰਜਲ (ਕਨਵੀਨਰ ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਟ੍ਰਸਟ)
*****
*****
ਨੀਰੋ ਦੀ ਬੰਸਰੀ --- ਸਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਓਲ
ਹੱਦ ਤੋਂ ਵਧ ਗਈ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀ ਕੌਣ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਲੱਕ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ, ਪਰ ਨੇਤਾ ਸਿਆਸਤ ਚਮਕਾ ਰਿਹਾ ਹੈ
ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਦੇ ਤੋੜ ਰਿਕਾਰਡ ਦਿੱਤੇ, ਉਹ ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਹੱਥ ਲੁੱਟ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਆਟਾ ਤੇ ਦਾਣੇ ਵੰਡਾ ਰਿਹਾ ਹੈ
ਅੱਧੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਪੁੰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੋਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਗਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਫਨਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸਭ ਇੱਥੇ, ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਹੈ, ਨੀਰੋ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
*****
***
***
***
ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੰਡਮ
***
***
2019 ਦੀ ਕਹਾਣੀ
******
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ: ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਪ੍ਰੋ. ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ
*****