“ਕਠੋਰ ਕਦਮ ਜੀਵਨ ਲਈ ਭੈੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਤਨਖਾਹਾਂ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਚੀਜ਼ ...”
(10 ਮਾਰਚ 2023)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 642.

ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ, ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਕਠੋਰ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਠੋਰ/ਆਸਟੈਰਿਟੀ ਉਪਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ ਬਣਤਰ, ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੀਲੇ, ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲੀਆ ਉਤਪਾਦਨ ਵਰਗੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।

ਤਪੱਸਿਆ ਅਥਵਾ ਕਠੋਰ ਕਦਮਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕਠੋਰਤਾ ਦੇ ਉਪਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੀਹ ’ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਲਾਨਾ ਬੱਜਟ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਕਰਜ਼ਾ - ਜੀਡੀਪੀ ਅਨੁਪਾਤ 77% ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁੱਲ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹਰ ਸਾਲ 2% ਹੇਠਾਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2008 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀ ਮੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਨਤਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਖਰਚਿਆਂ ’ਤੇ ਸਖਤ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਟੈਕਸ ਵਧਾ ਦਿੱਤੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿਸਟਮ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਸਰਵਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਆਰਥਿਕ ਮਾਹਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਠੋਰ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਕਠੋਰ ਕਦਮਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਆਰਥਿਕ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਿੱਝਣ ਲਈ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੀਮਤ ਸਥਿਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਤਪੱਸਿਆ ਕਿਸੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਇਹ ਘੱਟ ਉਜਰਤਾਂ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀ ਵਧਦੀ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਕਠੋਰ ਕਦਮ ਜੀਵਨ ਲਈ ਭੈੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਤਨਖਾਹਾਂ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਚੀਜ਼ ’ਤੇ ਟੈਕਸ ਵਧਾ ਕੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਠੋਰ ਕਦਮ ਲੈਂਦਿਆਂ ਅਪਰੈਲ 2004 ਤੋਂ ਭਰਤੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਲਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਸਕੀਮ ਦਾ ਹੱਕ ਖੋਹ ਲਿਆ ਹੈ।

ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਆਪਣੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤਰਲਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਮੰਗ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਪਲਾਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਇੱਕ ਮੰਦੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਘੱਟ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੋਕ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖਪਤ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਣਦਾਤਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ 1991 ਤਕ, ਦੇਸ਼ ਭੁਗਤਾਨ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਇੱਕ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿੱਤੀ ਸੰਪਤੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟਾਕ, ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ, ਜਾਂ ਤੇਲ ਅਚਾਨਕ ਆਪਣੇ ਮਾਮੂਲੀ ਮੁੱਲ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਗੁਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਆਮ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਬਜ਼ਾਰ ਦਾ ਧੜੰਮ ਦੇਕੇ ਡਿਗਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਿਆਪਕ ਜਾਂ ਖਾਸ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ -ਹਾਊਸਿੰਗ ਮਾਰਕੀਟ ਕਰੈਸ਼ ਅਤੇ ਬੈਂਕ ਦਿਵਾਲੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਦੌੜ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਜਮ੍ਹਾਂਕਰਤਾ ਘਬਰਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਫੰਡ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚੋਂ ਕਢਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। - ਜਿੱਥੇ ਮਾਰਕਸ ਮੁਨਾਫੇ ਦੀ ਡਿਗਦੀ ਦਰ ਦੇ ਸਵਾਲ ’ਤੇ ਕੀਨਜ਼ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ’ਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਸੰਕਟਾਂ ਨੂੰ ਮੁਨਾਫੇ ਦੀ ਦਰ ਦੇ ਡਿਗਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ, ਕਿਰਤ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਘੱਟ ਖਪਤ, ਅਸੰਤੁਲਿਤਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕੀਮਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਉਜਰਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸੁਭਾਵਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।

ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸੰਕਟ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੰਤਰੀਵ ਮੂਲ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ; ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਿਨਿਯਮ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਬੇਅੰਤ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖਪਤ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਮੁਨਾਫੇ ਦੀ ਦਰ ਦੇ ਡਿਗਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਅਤੇ ਸੰਕਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਭਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜੋ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ’ਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕੁੱਲ ਦਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਵਧੇਰੇ ਕੁਸ਼ਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਉੱਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤਕ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਸੰਕਟ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਵਧਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਕਟ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਹਿੰਸਕ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਜੇ. ਵਿੰਟਰਨਿਟਜ਼; “ਸੰਕਟ ਦਾ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ” ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:

ਕਠੋਰ ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਉਪਾਅ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਨਤਕ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬੇਕਾਬੂ ਵਾਧਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿੱਤੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਦੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਠੋਰ ਕਦਮਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ:

ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਟੈਕਸ ਵਧਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਵਾਧੂ ਟੈਕਸ ਮਾਲੀਏ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਧੇ ਟੈਕਸਾਂ (ਆਮਦਨ ਕਰ, ਸੰਪਤੀ ਟੈਕਸ) ਦੀ ਦਰ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਟੈਕਸਾਂ (ਖਪਤ ਟੈਕਸ) ਦੀ ਦਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਖਰਚੇ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

2008 ਦੀ ਮੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਸੀ। ਬੱਜਟ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਜਨਤਕ ਖਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਵਧਾਏ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਸਰਵਿਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਟੌਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੀਤੀ ਦੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਕਠੋਰ ਨੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਪੱਸਿਆ ਦੇ ਉਪਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ, ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ, ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਤਨਖਾਹਾਂ ਅਤੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਤੱਥ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹਰੇਕ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕਹਿਰੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਆਰਥਕਤਾ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ।

ਮਾਰਕਸ ਲਈ, ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸੰਕਟ “ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਨ” ਦੇ ਸੰਕਟ ਹਨ:

ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਲਾਭਦਾਇਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੂੰਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੂੰਜੀਵਾਦ, ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦੋਵਾਂ ਪੱਧਰਾਂ ’ਤੇ, ਵੱਖਰੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਮਾਲਕੀ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਸਮਾਂ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਸਥਿਰ ਪੂੰਜੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੂੰਜੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਜੋ ਉਛਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਡਿਗਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਉੱਚ ਦਰ ਜਿਸਨੇ ਉਛਾਲ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕੀਤਾ, ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦਾ ਨੀਵਾਂ ਪੱਧਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਜਦੋਂ ਸੰਕਟ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਸੁਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਜਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਗਿਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ, ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੇਠਾਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਮੰਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮੁਨਾਫੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ: ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਉਜਰਤਾਂ ’ਤੇ ਕਿਰਾਏ ’ਤੇ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਾਰਖਾਨੇ, ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ’ਤੇ ਖਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮੰਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਿਕਵਰੀ ਪੀਰੀਅਡ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਉਛਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਛਾਲ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਵੀਆਂ ਉਤਪਾਦਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਛਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਕਮੀ, ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਕਿਰਤ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਕਰ ਦਾ ਰੋਕ ਸਮਾਂ/ਖੜੋਤ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਪੂੰਜੀ ਦੀ “ਇਕਾਗਰਤਾ” ਕਿਹਾ ਸੀ: ਇਸਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਉੱਨਤੀ- ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਰਣਿਤ ਮੰਦੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੂੰਜੀ ਦੇ “ਕੇਂਦਰੀਕਰਣ” ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਟੇਕਓਵਰ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਘੱਟ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਰਤੀ ਕਾਮਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3842)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: sarokar2015@gmail.com)