“ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਪਰ ਮੈਂ ...”
(25 ਮਾਰਚ 2022)
ਮਹਿਮਾਨ: 632.

ਗੱਲ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਆਰਜ਼ੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਸਕੂਲ ਮੁਖੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਪੱਕਾ ਅਧਿਆਪਕ ਆਉਣ ’ਤੇ ਆਰਜ਼ੀ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਖੱਜਲ ਖੁਆਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰ ਲਿਆ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਹ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਕੂਲ਼ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਟੀਚਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਐੱਲ ਸ਼ਕਲ ਸਕੂਲ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੱਪਰ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖ ਮੈਂ ਵੀ ਮਗਰ ਹੋ ਲਿਆ। ਅੰਦਰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਚਾਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਟੀਚਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਹੁੱਕਾ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਇੱਕ ਡੇਢ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਭਖਾ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਖੜ੍ਹ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ ਕਲਰਕ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਦਫਤਰ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਉਹ ਮੇਰੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਸਮਝ ਗਏ। ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬਿਠਾ ਕੇ ਸਕੂਲ ਲਾਗ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ। ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟਿੱਪਣੀ ਸੀ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੁੱਕਾ ਪੀਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਘੁਰਨਾ ਵੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਧਿਆਪਕ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਵਧੀਆ ਸਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਵਧੀਆ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਮੋਹ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੱਕਿਆਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਆ ਗਈ। ਸਾਰਾ ਸਟਾਫ ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੀਂਦਾ। ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਂਝ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਕਦੇ ਨਫਰਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਗੰਧ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਵਿਚਲਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਹੁੱਕੇ ਤੇ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੈਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਹਾਰਨਾ ਸਿੱਖ ਗਿਆ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤ੍ਰੀ ਜੀ ਹੁੱਕੇ ਦੀ ਥਾਂਹ ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਪੀਰੀਅਡ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਲੈਂਪ ਬ੍ਰਾਂਡ ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਦਾਰਸਨਿਕ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅਰਥਾਂ ਸਮੇਤ ਮੈਂਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਰੁਚੀ ਰੁਚੀ ਸੀ।

ਮੇਰਾ ਸਕੂਲ ਅਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਖੱਤਰੀਆਂ ਦੀ ਅਬਾਾਦੀ ਚੋਖੀ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਬਦਲੇ ਮਿਲਦਾ ਪਿਆਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਮੇਰੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਪਰ ਮੈਂ ਥਿੜਕਿਆ ਨਹੀਂ। ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਖੱਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਵਧੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾਇਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਸਮਾਂ ਵੀ ਵਾਧੂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਟਾਫ ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਕੁਝ ਨਾਲ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀ ਉਪਰੰਤ ਬੈਠਣ-ਉੱਠਣ ਵੀ ਸੀ। ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਵਿਸਾਖੀ ਤਕ ਸਾਡੀਆਂ ਬੈਠਕਾਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਹੀ ਉੱਠਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸਾਇਕਲ ਉੱਤੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀ ਉਪਰੰਤ ਇਸ ਰਾਹ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਟੀਚਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ। ਇਹ ਟੀਚਰ ਬਾਹਰਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ ਟੀਚਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੇਰਾ ਹੋਰ ਮਿੱਤਰ ਇਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਦਾਅਵਤੀ ਸਨ।

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਆਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਰ ਬਾਰ ਉਲਝਣ ਲੱਗਾ- ਅੱਜ ਪੀ ਲੈਣੀ ਹੈ, ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਣਾ? ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ, ਫਿਰ ਨਹੀਂ ਪੀਊਂਗਾ। ਬਣਿਆ, ਪੱਕਿਆ ਅਸੂਲ ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ। ਆਖਿਰ ਸਕੂਲੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਿਆਂ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਟੀਚਰ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਕਮਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨੁੱਕਰੇ ਬਾਲਟੀ ਵਿੱਚ ਬਰਫ ਅਤੇ ਬੋਤਲ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਪਤੰਦਰਾ, ਇਹਦੇ ਲਈ ਕੋਕਾਕੋਲਾ ਦੀ ਬੋਤਲ ਤਾਂ ਲੈ ਆਉਂਦਾ? ਇਹਦੇ ਇਹ (ਸ਼ਰਾਬ) ਕਿਸ ਕੰਮ? ਇਹਨੇ ਇਹ ਕਿਤੇ ਪੀਣੀ ਹੈ?”

ਲੜਕਾ ਕੋਕਾਕੋਲਾ ਲਿਆਉਣ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣ ਦਾ ਅਸੂਲ ਮੇਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਅਸੂਲ ਦੀ ਰਾਖੀ ਮੇਰੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮੈਂ ਚੁੱਪ, ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫਿਟਕਾਰ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਸਬਕ ਵੀ ਪੱਕਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਅਸੂਲ ਬਣਾ ਲਓ ਤਾਂ ਲੋਕ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਅਸੂਲ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3455)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)