AvtarSSandhu8 “ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸ੍ਰ. ਪਾਖਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲੇ, “ਕਾਕਾ ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ? ...”
(12 ਮਾਰਚ 2022)

ਪਿਤਾ ਜੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ 1968 ਵਿੱਚ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਦੇ ਪੇਪਰ ਦੇ ਕੇ ਵਿਹਲਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਆ ਗਈ, “ਅਵਤਾਰ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦਿਓ, ਹੁਣ ਕੰਮਕਾਰ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ।”

ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਬੜਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ, ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਅਜੇ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਪਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਅੱਗੇ ਸਾਰੇ ਬੇਵਸ ਸਨ। ਆਖਰ ਮੈਂਨੂੰ ਤੇ ਭੂਆ ਜੀ ਨੂੰ ਭੋਪਾਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਨਵਾਂ ਇਲਾਕਾ, ਨਵੇਂ ਲੋਕ, ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ, ਬੜਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ। ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆ। ਕੰਮ ਬੜਾ ਹੀ ਔਖਾ ਸੀ ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮਝ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਨਵੇਂ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਵੀ ਲੱਗ ਗਿਆ।

ਦੋ ਸਾਲ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੈਂਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਸਮਝ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਠੇਕੇ ਲੈ ਕੇ ਆਪ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। 1970 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1975 ਤਕ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਨਫਰਤ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਜਦੋਂ ਦਿਨ ਭਰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਕਮਾਈ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਹੁੰਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਦੇ ਘਰਵਾਲੇ ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਠੇਕੇ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਣ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬੁਰਾ ਲਗਦਾ।

ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਕਈ ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਜਦੋਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਕੰਬ ਗਈ। ਪੈਸੇ ਦੀ ਖਾਤਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕਤਲ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਾਹਨਤਾਂ ਪਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮੇਰੇ ਠੇਕੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਬੜਾ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ। ਮੇਰੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿੱਚ ਭੁਚਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਦੋ ਦਿਨ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ’ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ।

ਆਖਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਮੈਂਨੂੰ ਛੱਡਣ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਏ। ਮੇਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਸਮਝਾਉਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਮੈਂਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਵਾਪਸ ਭੋਪਾਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਸੀ ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਦਾ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਨ, ਟਿੱਚਰਾਂ ਕਰਨ। “ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਉ ਸਾਰੀ ਉਮਰ।”

ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਭੋਪਾਲ ਤੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਹਣਾ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, “ਤੇਰੇ ਇਸ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਨੇ ਹੁਣ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਭੁੱਖਾ ਮਰਨਾ।” ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਰਕਾਰੀ ਡੀਪੂ ਸਨ। ਸਾਡੀ ਅੱਲ ਵੀ ‘ਡੀਪੂ ਵਾਲੇ’ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ, ਮੈਂਨੂੰ ਤੇਲ, ਖੰਡ ਤੇ ਆਟੇ ਦਾ ਡੀਪੂ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਚਾਰ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਕੰਮ ਵਧੀਆ ਚੱਲਿਆ ਫਿਰ ਉੱਪਰਲੇ ਅਫਸਰ ਮਹੀਨਾ ਮੰਗਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਆਪਾਂ ਡੀਪੂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।

ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ 1970 ਤੋਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸਹੀ। ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਤੈਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ, ਤੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰ। ਲੇਟ ਫੀਸ ਭਰੀ, ਗਿਆਨੀ ਦਾ ਦਾਖਲਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਹੜਾ ਸੁਣਦਾ, ਉਹੀ ਟਿੱਚਰਾਂ ਕਰਦਾ, “ਇਹ ਤੇਰੇ ਵੱਸ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ, ਤੂੰ ਅੱਠ ਸਾਲ ਭੋਪਾਲ ਰਿਹਾ, ਤੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।” ਕੋਈ ਆਖੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪੇਪਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।” ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਉੱਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ।

ਇੱਧਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਗਿਆਨੀ ਵਾਲੇ ਪੇਪਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੁੱਛ ਦਾ ਸਵਾਲ ਬਣਾ ਲਿਆ, “ਪੁੱਤਰਾ! ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਗਿਆਨੀ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਸ ਕਰਨੀ ਐ।”

ਮੈਂ ਰਾਤ ਦਿਨ ਇੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਕੋਈ ਖਿਆਲ ਨਾ ਰਹਿਣਾ। ਆਖਰ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਗਿਆਨੀ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਟੌਹਰ ਬਣ ਗਈ। ਫਿਰ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਓ, ਟੀ, ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਪ੍ਰੋ. ਸੰਧੂ ਵਰਿਆਣਵੀ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ, ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੀਰ ਮੇਰੇ ਕਲਾਸਫੈਲੋ ਸਨ। ਅਜੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮੁਸੀਬਤ ਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ। ਮੇਰੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਹੁਰਾ ਸਾਹਬ ਵਿਆਹ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। “ਵਿਆਹ ਕਰੋ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਛੱਡੋ।”

ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਅੜ ਗਏ, “ਅਸੀਂ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣੀ, ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਦਿਨ ਦਿਓ।”

ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਵਿਆਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂਨੂੰ ਮਾਈਆਂ ਲੱਗਣਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਪੀਰੀਅਡ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਜਬਰਦਸਤੀ ਘਰ ਭੇਜਿਆ। ਵੀਰਵਾਰ ਵਿਆਹ ਸੀ ਤੇ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਮੈਂ ਮੁੜ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸ੍ਰ. ਪਾਖਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲੇ, “ਕਾਕਾ ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ?”

ਮੈਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਝਟਕਾ ਪਟਕੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਗਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਕਲਾਸ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦਿੱਤੀ।

ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਹਫਤਾ ਬਾਅਦ ਘਰਵਾਲੀ ਦਾ ਚੂੜਾ ਲੁਹਾ ਕੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਗਿਆਨੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦੇ। ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਟਿੱਚਰਾਂ ਕਰਦੇ, ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਦੇ। “ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਅਕਲ ਦੇਖੋ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਵਾ ਮਹੀਨਾ ਤਾਂ ਬਹੂ ਦੇ ਚੂੜਾ ਪਾਇਆ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦਾ। ਵੱਡੇ ਪੜ੍ਹਾਕੂ ਬਣੀ ਫਿਰਦੇ ਆ।”

ਅਸੀਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਹੁਣ 32 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਇਆ ਹਾਂ।

ਹੁਣ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਜੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਮੇਰੇ ਨਾਮ ਪੈਂਦੇ, ਕਿੰਨੀਆਂ ਸੁਹਾਗਣਾਂ ਦੇ ਸੰਧੂਰ ਉੱਜੜਦੇ, ਕਿੰਨੇ ਬੱਚੇ ਯਤੀਮ ਹੁੰਦੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮੇਰੀ ਮਹਿਲਾ ਵਰਗੀ ਕੋਠੀ ਹੁੰਦੀ। ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਧਨ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਰਕ ਹੀ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਹੀ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇੱਕ ਹੀ ਸਬਕ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਹੀ ਫੈਸਲਾ ਲਓ, ਖੂਬ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋ, ਸਫਲਤਾ ਤੁਹਾਡੇ ਕਦਮ ਚੁੰਮੇਗੀ।