“ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਇਰ ਦੋਸਤ ...”
(17 ਫਰਵਰੀ 2022)

ਘਟਨਾ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੀਆਂ ਬਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਹਫਤੇ ਛਪਦੀਆਂ ਸਨ। ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਵੀ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਵੀ ਲਿਖਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਡਾਕ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਪੋਸਟ ਕਾਰਡ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਕਿਸੇ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਪਾਠਕ ਨੇ ਇੰਝ ਲਿਖਿਆ ਸੀ:

“ਸੰਧੂ ਅੰਕਲ! ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਬਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਛੁੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ?”

ਚਿੱਠੀ ਪੜ੍ਹਕੇ ਮੈਂ ਭਾਵਕ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਪਤੇ ਉੱਤੇ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੇਰੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਕਬਾਲ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਅਨੁਮਾਨ ਠੀਕ ਨਿਕਲਿਆ। ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰੁਪਏ ਮਨੀਆਰਡਰ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ।

ਮੈਂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਆਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਫਿਰ ਚਿੱਠੀ ਆ ਗਈ, “ਸੰਧੂ ਸਰ! ਮੈਂ ਅੱਠਵੀ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ ਹੈ , ਜੇ ਤੁਸੀ ਮੇਰੀ ਹੋਰ ਮਦਦ ਕਰ ਦਿਓ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ...।”

ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੁੰਡਾ ਮਿਹਨਤੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਨੀਆਰਡਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੈ ਹਰ ਵਾਰ ਟਾਲ ਜਾਂਦਾ। ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਰਹਿੰਦੀ। ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਲਿਫਾਫਾ ਮਿਲਿਆ। ਇਕਬਾਲ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਦਿਲ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਲਿਖਿਆ, “ਸੰਧੂ ਸਰ, ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਹੋਰ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।”

ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਹਾਮੀ ਭਰੀ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਮਾਂ ਲੰਘਦਾ ਗਿਆ।

ਇਕ ਦਿਨ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ, “ਸੰਧੂ ਸਰ, ਮੈਂ ਬੀ ਏ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਬੀ ਐੱਡ ਕਰਵਾ ਦਿਓ ...।”

ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇੰਨੀ ਰਕਮ ਦੇਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਇੰਦਰਜੀਤ ਨਾਲ ਉਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਕਸਰ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਇਰ ਦੋਸਤ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਨਾ ਨੂੰ ਇਕਬਾਲ ਵਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਮਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਪਰਵਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਮਾਣ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਦਸ ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੀ ਐੱਡ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੋ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇਕਬਾਲ ਐੱਮ ਏ ਕਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਫੋਨ ਉੱਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।

ਫਿਰ ਇਕ ਸੁਹਿਰਦ ਸੱਜਣ ਕਾਰਣ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਦਿਲ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ, “ਸੰਧੂ ਸਰ! ਮੇਰਾ ਆਖਰੀ ਕੰਮ ਕਰ ਦਿਓ। ਤੁਹਾਡੀ ਬੜੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਮੇਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਵਾ ਦਿਓ।”

ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਚਲੋ ਪੁੰਨ ਦਾ ਇਹ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਾਫੀ ਨੱਠ ਭੱਜ ਕੀਤੀ। ਮੇਰੇ ਵਾਕਿਫ ਪ੍ਰੋ. ਬਲਵੀਰ ਰੀਹਲ ਨੇ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਮੈਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾ ਕਰਾ ਸਕਿਆ। ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ, “ਸੰਧੂ ਸਰ, ਮੇਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਵਿਆਹ ਵੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਜਰੂਰ ਆਉਣਾ। ਤੁਹਾਡੀ ਮਿਲਣੀ ਵੀ ਕਰਾਉਣੀ ਹੈ।”

ਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਵਿਆਹ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਸ਼ਾਇਰ ਦੋਸਤ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ ਵੀ ਬਰਾਤੀ ਸੀ। ਵਧੀਆ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਚਲੋ, ਇਕ ਘਰ ਵਸ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਸਾਂ।

ਸਾਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ, “ਸੰਧੂ ਸਰ, ਤੁਸੀਂ ਬਾਬਾ ਬਣ ਗਏ ਹੋ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਕਾਕਾ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਆਪ ਆਉਣਾ ਸੀ ਪਰ ਹੱਥ ਤੰਗ ਸੀ, ਘਿਓ ਪਜੀਰੀ ਤੇ ਕਾਫੀ ਖਰਚਾ ਹੋ ਗਿਆ।”

ਫਿਰ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਕੋਈ ਫੋਨ ਨਾ ਆਇਆ। ਜਦੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ, ਉਹ ਬੜਾ ਦੁਖੀ ਸੀ, “ਸੰਧੂ ਸਰ, ਤੁਹਾਡੀ ਬਹੂਰਾਣੀ ਨੇ ਪੇਕੇ ਪੱਕਾ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦੱਸੋ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ?”

ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਹੁਣ ਕਿੰਨੇ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਕੋਈ ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, “ਇਕਬਾਲ ਤੂੰ ਕਿੱਥੇ?”

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3369)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)