“ਬੇਹਿਸਾਬ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਸਾਡੀ ਜਮਹੂਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ...”
(7 ਅਪਰੈਲ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 215.
ਮੁਨਾਫੇ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਮਾਜ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ, ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਾਨਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਸਮਾਜ ‘ਮੁਨਾਫਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਨਵਤਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ’ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਇਸੇ ਸਿਧਾਂਤ ਉੱਪਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਹਨ। ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਹਿਤ ਵੱਡੇ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਜਾਰੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵਸਤੂਕਰਨ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਤਕ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖਰੀਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਲੋਕ ਇਸ ਲਈ ਉਤਪਾਦਨ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਉਤਪਾਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾਂ ਫੈਸਲਾ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇੱਥੇ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ? ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਭੇਤ, ਰਾਜ਼ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ, “ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਪਤੀ ਸਮਾਜ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਨਰਕ ਦਾ ਅੱਡਾ ਹੈ।”
ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਆਖਿਰਕਾਰ ਕਿਰਤ ਦੀ ਉਪਜ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਉਹ ਸੰਦ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਮੇ ਉਤਪਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਖੁਦ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਸਟੀਲ ਵਰਗੇ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅਧੀਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਬਾਕੀ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਇੱਕ ‘ਲੇਬਰ ਬਜ਼ਾਰ’ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਾਮੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੇਚਦੇ ਹਨ।
“ਇੱਕ ਪੂੰਜੀਪਤੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਕਿਰਤ-ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਉਸ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਉਸਦਾ ਹੈ।” ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਰਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮੁੱਲ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਮੁੱਲ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਜਰਤ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮਾਰਕਸ “ਵਾਧੂ ਮੁੱਲ ਜਾਂ ਵਾਫਰ ਕਦਰ” ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਨਾਫੇ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਅਸਧਾਰਨ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਚੰਗੀ ਤਨਖਾਹ ਵਾਲੇ ਕਾਮਿਆਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਮੁਨਾਫੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਮੁੱਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸਦਾ ਮਿਆਰੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਨੇ ਸੰਦ, ਕਾਰਖਾਨੇ ਜਾਂ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਇਆ ਗਿਆ।
ਪੂੰਜੀਪਤੀ ਲਈ ਮੁਨਾਫੇ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਮ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਤੀਬਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਜਾਂ ਕੰਮਕਾਜੀ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਣਾ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਿਹਾੜੀ 8 ਘੰਟੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤੋਂ 10-12 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਕਸ ਨੇ “ਸੰਪੂਰਨ ਵਾਧੂ ਮੁੱਲ” ਕਿਹਾ।
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸਮਾਜ ਇਹੋ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅੰਦਰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿਤ ਪਾਲੇ ਜਾਣ, ਨਿਯਤ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਕਾਮੇ ਦੀ ਕਿਰਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁੱਲ ਨਾ ਦੇਣਾ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਕੁਝ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸਮਾਜ ਹੈ।
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਟੈਕਸ ਅਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਆਮ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼, ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਲਾ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਦਾਹਰਣ ਇਹ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਲ ਸੇਵਾ ਨੇ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਖਰਚਿਆਂ ਵਜੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਹੇਵੰਦ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦਾਅਵੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਲਾਭ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਆਚਰਣ ਲਈ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿੱਜੀ ਲਾਭ ਲਈ, ਜਬਰੀ ਵਸੂਲੀ ਮੰਗਣ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਜਨਤਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਦਫਤਰ ਜਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਟੈਕਸਦਾਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਕੇ ਵੋਟਾਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ’ਤੇ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਰੂਪ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ, ਜਿੱਥੇ 80 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਅਜੇ ਵੀ ਰੋਟੀ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਫਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ, ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਲੋਕਤਾਂਤਰਿਕ ਚੋਣਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਅਖੌਤੀ ਸਨਮਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 2019 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ’ਤੇ 2 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੀ ਲਾਗਤ ਆਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੇ ਹੋਰ 5 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਖਰਚ ਕੀਤੇ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ 2024 ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਰਕਮਾਂ ਦੁੱਗਣੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਚੰਦ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਵਿੱਚ ਅਥਾਹ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਬੇਹਿਸਾਬ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਸਾਡੀ ਜਮਹੂਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਬੀਜ ਹੈ। ਬੇਹਿਸਾਬ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਸਾਡੀ ਜਮਹੂਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਣਪਛਾਤੇ ਦਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਨਕਦ, ਜਾਂ “ਚੋਣ ਬਾਂਡ” ਰਾਹੀਂ ਪੈਸੇ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਇਹਨਾਂ ‘ਉਦਾਰ’ ਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਚੋਣਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਆਪਣੇ “ਨਿਵੇਸ਼” ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਲਈ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਆਖਿਰਕਾਰ ਸਿਵਲ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨੈਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਮਿਲਾਵਟੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਵਿਕਾਸ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤਕ ਵਿਗੜ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਹਿਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੰਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਆਜ਼ਾਦ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਹੈ।
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਵਧਦਾ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਦੇਵਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਮੁਨਾਫਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਇੱਕ ਬੇਕਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬੇਕਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਣ ਲਈ ਰੋਟੀ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ।
ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਜਦੋਂ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨਾਂ, ਅਦਾਲਤਾਂ, ਜੱਜਾਂ, ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਹੈ।
ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਨਾ ਹੋਣਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤਕ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4872)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (