“ਦੁਪਹਿਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸੋਲਨ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਬਾਹਰ ਫਿਰਦੇ ਦੋਂਹ ਕੁ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ...”
(25 ਜਨਵਰੀ 2022)

ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਗੜਾਂਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਠਾਹਰ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਅਭੁੱਲ ਯਾਦਾਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਲਗਭਗ ਚੌਵੀ ਸਾਲ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੰਬੀ ਠਾਹਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਨੂੰ ਸਰਦੀ ਦੇ ਚਾਰ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਸਕੂਲ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਸਕੂਲ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਕੁ ਘੰਟਾ ਪ੍ਰਾਥਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ। ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਗਣਿਤ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਇਹ ਪੀਰੀਅਡ ਲੈਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਦੋ ਦਿਨ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ। ਇਸ ਵਾਧੂ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖਹਿਬੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ।

ਇੱਕ ਵੇਰ ਗਣਿਤ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੋ ਦਿਨ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ’ਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਮੈਂਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗੇ, “ਜੋਸ਼ੀ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਦੋ ਦਿਨ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਲੈ ਲੈਣੇ, ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦੋ ਦਿਨ ਲੈ ਲਵਾਂਗਾ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਜ਼ੀਰੋ ਪੀਰੀਅਡ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ਸਵਖਤੇ ਹੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ। ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕਾਹਲ ਵਿੱਚ ਫਟਾਫਟ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ। ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾ ਕੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕਰਦਾ। ਸੰਯੋਗਵੱਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਖੀ ਨਾਲ ਭੇਂਟ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ ਸੇਵਾਦਾਰ ਬੁਲਾਉਣ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਦਫਤਰ ਜਾ ਕੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਬੈਠ ਜਾ। ਸਕੂਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈਂ?”

ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਸਕੂਲ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਰਜਿਸਟਰ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਦੱਸ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਂ, ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਕੁ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਰੁਝੇਵੇਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਸਦਾ ਹੀ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਬਣਦਾ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਹਾਂ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਸਤਿਕਾਰ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਦਫਤਰ ਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ।”

ਮੁਖੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਪਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪੀਰੀਅਡ ਨਾ ਲਾਉਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਟੋਕਿਆ।”

ਮੈਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਪੀਰੀਅਡ ਛੱਡਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਤੁਸੀਂ ਜਦੋਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਲੇਟ ਆਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣਾ ਪੀਰੀਅਡ ਛੱਡਿਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਡਰ ਜਾਂ ਦਿਖਾਵੇ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪੀਰੀਅਡ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਤਨਖਾਹ ਨੂੰ ਹਲਾਲ ਕਰ ਸਕਣ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।”

ਮੁਖੀ ਬੋਲੇ, “ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕਦੇ ਲੇਟ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ।”

ਮੁਖੀ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਮੇਰਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਮੇਰੇ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੈਂ ਮੋਢੇ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟਟੋਲਣ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕੁਝ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਖਾਜ ਜਿਹੀ ਕੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈਂ?”

ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੀ ਤਾਂ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ ...”

ਮੈਂ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, “ਸਰ, ਇਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਨੌਂਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਾਂ। ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਹੀ ਕਲਾਸ ਦਾ ਮਾਨੀਟਰ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਵਲ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਇਹ ਸਕੂਲ ਪੈਪਸੂ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਪਟਿਆਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਦਲੀਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਾਅ ਲੱਗਦਾ, ਆਪਣੀ ਮਨ ਮਰਜ਼ੀ ਦੀ ਥਾਂ ਬਦਲੀ ਕਰਾ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਸਾਨੂੰ ਗਣਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਅਧਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗਣਿਤ ਦੇ ਪੀਰੀਅਡ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਸੈਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜਾ ਬੈਠਦੇ ਸਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਡੰਗ ਟਪਾਊ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

“ਸਾਡੇ ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ, ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਗਣਿਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਪਕ ਆ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬੜੀ ਵਿਲੱਖਣ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਨੀਲੀ ਜਾਂ ਪੀਲ਼ੀ ਪੱਗ ਦੇ ਹੇਠ ਕੇਸਕੀ ਸਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਚਿਣ ਚਿਣ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਪੱਗ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਵਧੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਗਾਤਰਾ ਵੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ, ਸਿਲ, ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰੋਟੀ ਆਪ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਨਾਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਵੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਸਟਾਫ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਕੁਝ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦੇ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਲਵਾਈ ਬੀੜੀ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।

“ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਣਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਲਿਖਾਏ। ਮੈਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਾਲ ਹੱਲ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਲਜਬਰੇ ਦਾ ਸਵਾਲ ਲਿਖਾਇਆ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਕੁ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਸਵਾਲ ਹੱਲ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮੈਂ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ਜੋਸ਼ੀ, ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਸਵਾਲ ਕੱਢਿਆ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਨਹੀਂ ਸਰ, ਮੈਂਨੂੰ ਅਲਜਬਰਾ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਤੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਲਜੇਬਰਾ ਸਿਖਾਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਹਿਸਾਬ ਤੋਂ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਮੈਂ ਸਿਖਾਵਾਂਗਾ।

“ਗੱਡੀ ਲੀਹ ’ਤੇ ਚੱਲ ਪਈ। ਪਰ ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਮਗਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕਰਾ ਲਈ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੜਾਂਗਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਤਿ ਪਛੜਿਆ ਇਲਾਕਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਧਿਆਪਕ ਕਿਸੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਹੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਗਣਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਵਿਰਵੇ ਹੋ ਗਏ।

“ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਕਲੌੜ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਦਲੀ ਕਰਾਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕੇ ਸੱਤਵੀਂ ਅੱਠਵੀਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਏਂਗਾ? ਉਦੋਂ ਗਣਿਤ ਤੇ ਸਾਇੰਸ ਵੀ ਜਨਰਲ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅੱਜ ਵਰਗੇ ਔਖੇ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਰੁਚੀ ਘੱਟ ਹੈ, ਇਹ ਨਾ ਦਿਓ। ਜਦੋਂ ਸੇਵਾਦਾਰ ਟਾਈਮ ਟੇਬਲ ਦੀ ਚਿੱਟ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਡਰ ਅਤੇ ਆਸ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਂਨੂੰ ਸੱਤਵੀਂ ਤੇ ਅੱਠਵੀਂ ਦਾ ਗਣਿਤ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੈਲੇਂਜ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਹਲੂਣਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪੜ੍ਹੀ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇਹ ਸਤਰ ਯਾਦ ਆਈ, ਅੜਿੱਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਚਾਲ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਘਰ ਤੋਂ ਤਿਆਰੀ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਗਣਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਆਦਤ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੋ ਕੁਛ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

“ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰਾ ਸਿਲੇਬਸ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਕੁ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ ਵੀ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਠਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਸ਼ਾਖਾ ਹੀ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਹਮਦਰਦ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗਣਿਤ ਦੇ ਪੇਪਰ ਕਿਸੇ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਸੋਲਨ ਗਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਅੱਖ ਝਮੱਕੇ ਵਿੱਚ, ਨੌਂਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਗਣਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰਹੇ ਸ. ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਨਾਤਜਰਬਾਕਾਰੀ ਦੇ ਭਾਵ ਭਾਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਹੀ ਦਿਨ ਮੈਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਹਿੰਦੇ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਤੋਂ ਸੋਲਨ ਜਾਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਮੁੜਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਕੋਲ ਹੀ ਰਾਤ ਠਹਿਰਨ ਬਾਰੇ ਕਹਿ ਕੇ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ।

“ਦੁਪਹਿਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸੋਲਨ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਬਾਹਰ ਫਿਰਦੇ ਦੋਂਹ ਕੁ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਗਣਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੁਲੀਆ ਪੁੱਛਿਆ। ਗੱਲ ਕੁਝ ਪੱਕੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਲੱਭਦਾ ਲੱਭਦਾ ਉਸ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਸ. ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ ’ਤੇ ਕੁਝ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੀਰੀਅਡ ਖਤਮ ਹੋਣ ’ਤੇ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ਹਾਂ ਬਈ, ਦੱਸ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ? ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, ਸਰ, ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਗੜਾਂਗਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਾਂ ਕਰਨ ’ਤੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਰ, ਮੈਂ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਜੋਸ਼ੀ ਨੌਂਵੀਂ ਦਾ ਮਾਨੀਟਰ ਸੀ। ਉਹ ਬੋਲੇ, ਉਹੋ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਲਜਬਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ, ਮੇਰਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ? ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੜਾਂਗਾਂ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਪੁੱਛੀਆਂ। ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਲੱਗ ਜਾਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਇੱਕ ਲਾਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਇਕ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

“ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਪੁੱਛਿਆ। ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਸੁਣਾਈ। ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬੜੀ ਨੀਝ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਮਾਰਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਤੋਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗੂੜ ਗਿਆਨ ਦੱਸਣ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਮੋਢਾ ਪਲੋਸ ਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, 58 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਲੇਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਪੀਰੀਅਡ ਛੱਡਣਾ ਹੈ। ਨਤੀਜਾ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਪਰ ਪੇਪਰਾਂ ਦੇ ਮਗਰ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵੇਲੇ ਵਿੰਗੇ ਟੇਢੇ ਢੰਗ ਅਪਣਾਉਣਾ, ਚੰਗੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਸ਼ੋਭਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। - ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ’ਤੇ ਸ਼ਰਮ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਤੇ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਅਦਿੱਖ ਹੱਥ ਨੇ ਸਦਾ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਲੇਟ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਪੀਰੀਅਡ ਨਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ।

“ਸਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਮੈਂ ਕਦੇ ਲੇਟ ਹੋਇਆ ਹਾਂ ਜਾਂ ਪੀਰੀਅਡ ਛੱਡਿਆ ਹੈ? ਇਸਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੇਰਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਪਿਆਰੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਟਟੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਰੱਜ ਜਿਹਾ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਹੱਥ ਹਾਲੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਸਰ, ਜਦ ਤਕ ਇਹ ਹੱਥ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗਾ, ਇਸਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਨਾ ਕਦੇ ਲੇਟ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੀਰੀਅਡ ਛੱਡਣ ਦੀ ਗੁਸਤਾਖੀ ਕਰਨ ਦੇਣੀ ਹੈ।”

ਮੈਂ ਤੇ ਮੁਖੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਵੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਲਾ! ਇਹ ਹੱਥ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਰਹੇ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3305)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)