JasvinderSKhuddian7 “ਅੱਜ ਬਜਾਰੂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਕੇ ...”
(19 ਮਾਰਚ 2019)

ਅਸੀਂ ਕੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਜਨਮਦਾ, ਤਰਾਸ਼ਦਾ ਅਤੇ ਸੰਵਾਰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੂਹ ਦੀ ਚੰਗੀ ਜਾਂ ਮਾੜੀ ਸੋਚ ਦਾ ਉਪਜਣਾ ਉਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਧਰਾਤਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਉਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਕਸਤ ਅਤੇ ਅਵਿਕਸਤ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਕ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਬੌਧਿਕ ਉੱਨਤੀ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਦਾਰਥਕ, ਪ੍ਰਤੀਮਾਨਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ। ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਪਦਾਰਥਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਪਹਿਰਾਵਾ, ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਢੋਆ ਢੁਆਈ ਦੇ ਸਾਧਨ, ਸੰਚਾਰ ਸਾਧਨ, ਮਾਪ ਯੰਤਰ, ਇਮਾਰਤਾਂ, ਪੂਜਾ ਸਮੱਗਰੀ, ਸੰਦ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਪ੍ਰਤੀਮਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਚਾਰ, ਸਦਾਚਾਰ, ਟੈਬੂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਿਯਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਤੀਜਾ ਭਾਗ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਹੈ। ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ, ਵਿਚਾਰ, ਰੁੱਚੀਆਂ, ਕਦਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਸ਼ ਮੁੱਖ ਤੌਰ’ਤੇ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਧਰਮ, ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਫਲਸਫੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਹ ਪੱਖ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਭੂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ, ਵਰਤਮਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਕਿਆਸਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਡਾ ਵਰਤਮਾਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬੌਧਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚੰਗੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਸਕਦੇ।

ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਬੜੇ ਕੋਝੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਧਰਮ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਕੱਟੜਵਾਦਤਾ ਫੈਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾ ਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਫਿਰਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਪੀੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ, ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਧਰਮ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੌਫ਼ਜ਼ਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭੀੜ ਰੂਪੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਕਤਲ ਹੋ ਜਾਣਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਟੀ.ਵੀ. ਅਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਰ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਫਲਸਫੇ ਵਜੋਂ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਖਪਤਕਾਰੀ, ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾਖ਼ੋਰੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਉੱਭਰਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਲਾ ਅਤੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਮ’ਤੇ ਸਿਰਫ ਲੱਚਰਤਾ, ਫੂਹੜਪੁਣਾ, ਹੈਂਕੜ, ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਅਤੇ ਅਯਾਸ਼ੀ ਹੀ ਪਰੋਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਈ.ਆਈ.ਐੱਮ. ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਵੇ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਸੰਦ ਦੇ ਕੁਝ ਗਾਣੇ ਚੁਣ ਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕੱਤਰ 2000 ਗਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 1200 ਗਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਔਰਤ ਦੀ ਅੰਗ ਸਿਫ਼ਤ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹੀ ਸਨ। ਇਸ ਸਰਵੇ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਔਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਚੜ੍ਹੇ ਗੀਤ ਹੀ ਅਗਲੇਰੀ ਜਵਾਨੀ ਲਈ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਤੈਅ ਕਰਨਗੇ।

ਮੌਜੂਦਾ ਧਰਮ, ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਫਲਸਫਾ ਵਰਤਮਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਵਿੱਚ ਰੁੱਖਾਪਨ, ਹੈਂਕੜਬਾਜੀ, ਬੰਦੂਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਕੱਟੜਵਾਦ, ਅਯਾਸ਼ੀਪੁਣੇ ਦੇ ਬੀਜ ਹੀ ਬੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਦਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਸਿਰਫ ਟੀ.ਵੀ. ਸਿਨੇਮਾ ਕਲਾਕਾਰ, ਗੈਂਗਸਟਰ, ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਅਤੇ ਨੇਤਾ ਹੀ ਬਚਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕੋਈ ਚਿੰਤਕ ਹੋਵੇ। ਰੌਬਰਟ ਮੁਗਾਬੇ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਤੁਸੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾਉਗੇ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕੂੰਜੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਮੁਜਰਿਮ ਅਮੀਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ।

ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਅਨਤੋਨੀਓ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਦਾਬੇ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਪੱਖ ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਹਨ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵੀ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਸਾਡਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕਿਸੇ ਗੈਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦਾਬੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਉਂਨਾ ਸਮਾਂ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਨਿਰੋਲ ਅਤੇ ਖਰਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉਪਜਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਉਪਜੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੈਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਤੱਖ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਬਜਾਰੂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਕੇ ਇਸਦੇ ਬੌਧਿਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਖੁੰਢਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਸਕੂਲ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਗੈਰ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਹੀਣ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਾਪੇ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝਾਂ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਘਟਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਸਾਡੀ ਬੌਧਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲਿਸ਼ਕਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੂ ਸੋਚ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੱਕ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਵਰਗ ਖੁਦ ਮਾਨਸਿਕ ਪੀੜਾ ਹੰਢਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਿਗੂਣੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ, ਗੈਰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਬੋਝ, ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਭਵਿੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੱਕ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਕੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅੱਜ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ’ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਓਗੇ ਤਾਂ ਭਵਿੱਖ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੋਪ ਨਾਲ ਫੁੰਡੇਗਾ। ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਗੈਰ ਉਸਾਰੂ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉਸਾਰੂ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੀ ਇਸ ਨਿਘਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਏ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਸਾਡੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ’ਤੇ ਉੱਭਰ ਸਕਣ। ਉਸਾਰੂ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨਿਘਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰਥਿਕ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਫਾਲਤੂ ਰੁਚੀਆਂ ਉੱਤੇ ਅਜਾਈਂ ਗਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੜੇਪਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸਮਝਕੇ ਅਪਨਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਾ ਬੌਧਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਨਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਵੀ ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗੀ। ਲੋੜ ਹੈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੇ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਰੋਲ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਚੰਗੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਆਸ ਬਣੀ ਰਹੇ।